Мажеритарлық сайлау жүйесі

3. Тұтынушыға тиiстi тауарлар (жұмыс,  қызмет) ұсыну мүмкiншiлiгi бола  тұра коммерциялық ұйымның жария  шарт жасасудан бас тартуына  жол берiлмейдi.

Коммерциялық ұйым жария шарт жасасудан негiзсiз жалтарған жағдайда осы Кодекстiң 399-бабындағы 4-тармақта көзделген ережелер қолданылады.

4. Заң құжаттарында көзделген  жағдайларда Қазақстан Республикасының  Үкiметi жария шарттарды жасау  және орындау кезiнде тараптар  үшiн мiндеттi ережелер (үлгi шарттар, ережелер және т.б.) шығаруы мүмкiн.

5. Жария шарттың осы баптың 2 және 4-тармақтарында белгiленген  талаптарына сәйкес келмейтiн  ережелерi жарамсыз болып табылады.

Ескерту. 387-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1997.07.11. N 154 Заңымен.

388-бап. Шарттардың үлгi ережелерi

1. Шартта оның кейбiр ережелерi осындай шарттар үшiн әзiрленген  және баспада басылып шыққан  үлгi ережелермен белгiленетiнi  көзделуi мүмкiн. 

2. Шарттың мазмұнында үлгi ережелерге  сiлтеме болмаған жағдайларда, осындай үлгi ережелер, егер олар осы Кодекстiң 3 және 382-баптарымен белгiленген талаптарға сай келетiн болса, тараптардың қатынастарына iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтар ретiнде қолданылады.

3. Үлгi ережелер үлгi шарт немесе  мазмұнында осы ережелер бар өзге құжат нысанында жазылуы мүмкiн.

389-бап. Қосылу шарты 

1. Ережелерiн тараптардың бiреуi  формулярларда немесе өзге стандартты  нысандарда белгiлеген және басқа  тарап оны ұсынылған шартқа  тұтастай қосылу жолы деп қабылдай  алатын шарт қосылу шарты деп танылады.

2. Егер қосылу шарты заңдарға  қайшы келмегенiмен, бұл тарапты  осындай шарттар бойынша берiлетiн  құқықтардан айыратын болса немесе  мiндеттеменi бұзғаны үшiн басқа  тараптың жауапкершiлiгiн жоятын  немесе шектейтiн болса не қосылған тарап үшiн онда анық қиындық келтiретiн, шарттың талаптарын белгiлеуге қатысатын мүмкiндiгi болып тұрғанда өзiнiң ақылға қонымды түсiнiлетiн мүдделерiн негiзге ала отырып қабылдамай-ақ қоятын талаптары болса, шартқа қосылған тарап шартты бұзуды талап етуге құқылы.

3. Осы баптың 2-тармағында көзделген  мән-жайлар болған кезде, өзiнiң  кәсiпкерлiк қызметiн жүзеге асыруына  байланысты шартқа қосылған тараптың  шартты бұзу туралы қойған  талабы, егер қосылған тарап шарттың  қандай жағдайларда жасалғанын  бiлсе немесе бiлуге тиiс болса, қанағаттандырылуға жатпайды.

390-бап. Алдын ала жасалатын  шарт 

1. Алдын ала жасалатын шарт  бойынша тараптар алдын ала  жасалатын шартта көзделген жағдайларда  мүлiк беру, жұмыс орындау немесе  қызмет көрсету туралы болашақта  шарт (негiзгi шарт) жасасуға мiндеттенедi.

2. Алдын ала жасалатын шарт  негiзгi шарт үшiн заңдарда белгiленген  нысанда, ал егер негiзгi шарт  нысаны белгiленбесе, жазбаша  түрде жасалады. Алдын ала жасалатын  шарт нысаны туралы ережелердiң  сақталмауы оның жарамсыз болып қалуына әкелiп соқтырады.

3. Алдын ала жасалатын шартта  негiзгi шарттың мәнiн, сондай-ақ  басқа да елеулi жағдайларын  белгiлеуге мүмкiндiк беретiн ережелер  болуға тиiс. 

4. Алдын ала жасалатын шартта  тараптар негiзгi шартты жасасуға  мiндеттенетiн мерзiм көрсетiледi.

Егер алдын ала жасалатын  шартта мұндай мерзiм белгiленбесе, олар көздеген шарт алдын ала жасалған кезден бастап бiр жыл iшiнде жасалуға тиiс.

5. Алдын ала шарт жасасқан  тарап өзi көздеген шартты жасасудан  жалтарған реттерде, егер заңдарда немесе шартта өзгеше көзделмесе, осы арқылы келтiрiлген залалды екiншi тарапқа өтеуге мiндеттi.

6. Алдын ала жасалатын шартта  көзделген мiндеттемелер, егер  тараптар негiзгi шартты жасасуға  тиiс мерзiм бiткенге дейiн ол  жасалмаса не тараптардың бiрi  екiншi тарапқа бұл шартты жасасуға ұсыныс жiбермесе, тоқтатылады.

7. Егер ниеттер туралы хаттамада  (ниеттер туралы шартта) тараптардың  оған алдын ала жасалатын шарт  күшiн беру ниеттерi тiкелей  көзделмесе, ол азаматтық-құқықтық  шарт болып табылмайды және  оның орындалмауы заңдық зардаптарға әкелiп соқтырмайды.

391-бап. Үшiншi жақтың пайдасына  жасалатын шарт 

1. Тараптар несие берушiге емес, шартта көрсетiлген немесе көрсетiлмеген  және борышқордан мiндеттеменi  өзiнiң пайдасына орындауды талап  етуге құқығы бар үшiншi жаққа борышқор орындап беруге мiндеттi деп көрсеткен шарт үшiншi жақтың пайдасына жасалған шарт болып танылады.

2. Егер заңдарда немесе шартта  өзгеше көзделмесе, үшiншi жақ борышқорға  шарт бойынша өз құқығын пайдалану  ниетiн бiлдiрген кезден бастап тараптар өздерi жасасқан шартты үшiншi жақтың келiсiмiнсiз бұза алмайды немесе өзгерте алмайды.

3. Борышқор шартта өзiнiң несие  берушiге қарсы қоя алатындай  қарсылықтарын үшiншi жақтың талаптарына  қарсы қоюға құқылы.

4. Үшiншi жақ шарт бойынша өзiне  берiлген құқықтан бас тартқан ретте несие берушi, егер заңдарға және шартқа қайшы келмесе, бұл құқықты пайдалана алады.

392-бап. Шартты түсiндiру 

1. Сот шарт ережелерiн түсiндiрген  кезде ондағы сөздер мен сөйлемдердiң  сөзбе-сөз мәнi ескерiледi. Шарт  ережесiнiң сөзбе-сөз мәнi түсiнiксiз болған ретте ол бүкiл шарттың басқа ережелерiмен және мағынасымен салыстыру арқылы анықталады.

2. Егер осы баптың бiрiншi тармағындағы  ережелермен шарт мазмұнын анықтау  мүмкiн болмаса, шарт мақсатын  ескере отырып тараптардың шын мәнiндегi ортақ еркi анықталуға тиiс. Бұл орайда шарт жасасу алдындағы келiссөздер мен хат жазысуды, тараптардың өзара қатынастарында орныққан тәжiрибенi, iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтарды, талаптардың бұдан кейiнгi мiнез-құлқын қоса алғанда, тиiстi мән-жайлардың бәрi ескерiледi.

23-тарау. Шарт жасасу 

393-бап. Шарттың елеулi ережелерi

1. Тараптар арасында шарттың  барлық елеулi ережелерi бойынша  тиiстi жағдайларда талап етiлетiн  нысанда келiсiмге қол жеткен  кезде шарт жасалды деп есептеледi.

Шарттың мәнi туралы ережелер, заңдарда елеулi деп танылған немесе шарттардың осы түрi үшiн қажеттi ережелер, сондай-ақ бiр тараптың мәлiмдеуi бойынша келiсiмге  қол жеткiзуге тиiстi барлық ережелер елеулi ережелер болып табылады.

2. Егер шарт жасасу үшiн заң құжаттарына сәйкес мүлiктi беру қажет болса, шарт тиiстi мүлiк берiлген кезден бастап жасалды деп есептеледi.

394-бап. Шарттың нысаны 

1. Егер тараптар белгiлi бiр  нысанда шарт жасасуға уағдаласса, заң бойынша шарттардың осы  түрi үшiн бұл нысан талап етiлмесе де, шарт оған уағдаласқан нысан берiлген кезден бастап жасалды деп есептеледi.

2. Егер шарт жасасу жөнiндегi жазбаша ұсыныс осы Кодекстiң  396-бабының 3-тармағында көзделген  тәртiп бойынша қабылданса, шарттың  жазбаша нысаны сақталған деп  есептеледi.

395-бап. Оферта 

1. Шарт жасасу туралы бiр немесе  бiрнеше нақты жақтарға жасалған  ұсыныс, егер ол жеткiлiктi дәрежеде  айқын болып, ұсыныс жасаған  жақтың ол қабылданған жағдайда (акцепт) өзiн сонымен байланысты  деп есептеу жөнiндегi ниетiн көрсетсе, оферта деп танылады. Егер ұсыныста шарттың елеулi ережелерi немесе оларды анықтау тәртiбi көрсетiлсе, ол жеткiлiктi дәрежеде айқын деп табылады.

2. Оферта оны жiберген жақ  ол алушының қолына тигеннен  бастап байланысты етiп қояды. 

Егер офертаны қайтарып алу туралы хабар офертаның өзiнен бұрын немесе онымен қатар келсе, оферта алынбаған болып есептеледi.

3. Егер офертаның өзiнде өзгеше  айтылмаса не ұсыныстың мәнiнен  немесе ол жасалған жағдайдан  туындамаса, алушының қолына тиген  офертаны оның акцептi үшiн белгiленген мерзiм iшiнде қайтарып алуға болмайды.

4. Жарнама және беймәлiм адамдар  тобына жiберiлген өзге де ұсыныстар,  егер ұсыныста тiкелей өзгеше  көрсетiлмесе, оферта жасасуға  шақыру ретiнде қаралады.

5. Ұсыныс жасаушы жақтың кез  келген хабарлаушысымен ұсыныста көрсетiлген жағдайларда шарт жасасу еркi көрiнетiн, шарттың барлық елеулi ережелерi бар ұсыныс оферта (жария оферта) деп танылады.

396-бап. Акцепт 

1. Оферта жолданған жақтың оны  қабылдағаны туралы жауабы акцепт  деп танылады.

Акцепт толық әрi бұлтарыссыз болуға тиiс.

2. Егер заң құжатынан, iскерлiк  қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан  немесе тараптардың бұрынғы iскерлiк  қатынастарынан өзгеше туындамаса, жауап қайтармау акцепт болып  табылмайды.

3. Офертаны алған жақтың оның  акцептi үшiн белгiленген мерзiмде онда көрсетiлген шарт ережелерiн орындау жөнiнде жасаған әрекеттерi (тауарлар тиеп жөнелту, қызмет көрсету, жұмыс орындау, тиiстi соманы төлеу және т.б.), егер заңдарда өзгеше көзделмесе немесе офертада көрсетiлмесе, акцепт деп есептеледi.

4. Егер акцептi қайтарып алу туралы  хабар оферта жiберген жаққа  акцептiң өзiнен бұрын немесе  онымен қатар келсе, акцепт  алынбаған болып есептеледi.

397-бап. Шарт жасасу тәртiбi 

1. Офертада акцептiге арналған  мерзiм көрсетiлген жағдайда, егер  оферта жiберген жақ акцептi онда көрсетiлген мерзiм iшiнде алса, шарт жасалған болып есептеледi.

2. Жазбаша офертада акцептiге  арналған мерзiм көрсетiлмеген  жағдайда, егер оферта жiберген  жақ акцептi заңдарда белгiленген  мерзiм бiткенге дейiн, ал егер  ондай мерзiм белгiленбесе, оны жеткiлiктi дәрежеде қажеттi уақыт iшiнде алса, шарт жасалған болып есептеледi.

Оферта акцептiге арналған мерзiм  көрсетiлмей ауызша жасалған жағдайда, егер екiншi тарап оның акцептi туралы дереу мәлiмдесе, шарт жасалған болып  есептеледi.

3. Егер оферта жiберген тарап  екiншi тарапқа акцептi кеш алғаны  туралы дереу хабарламаса, акцепт  туралы мерзiмiнде жiберiлген хабар  кешiктiрiлiп алынған жағдайда, акцепт  кешiктiрiлген болып есептелмейдi.

Егер оферта жiберген тарап екiншi тарапқа оның кешiктiрiлiп алынған акцептi қабылданғаны туралы дереу хабарласа, шарт жасалған болып есептеледi.

4. Офертада ұсынылғаннан өзге  жағдайларда шарт жасасуға келiскендiк  туралы жауап акцепт болып  табылмайды.

Мұндай жауап офертадан бас  тарту және сонымен бiрге жаңа оферта деп танылады.

398-бап. Шарт жасасатын жер 

Егер шартта оны жасасатын жер  көрсетiлмесе, шарт азаматтың тұрғылықты жерiнде немесе оферта жiберген заңды  тұлғаның орналасқан жерiнде жасалған болып танылады.

399-бап. Шартты мiндеттi түрде  жасасу

1. Осы Кодекске немесе өзге  заң құжаттарына сәйкес шарт  жасасу тараптардың бiрi үшiн  мiндеттi болған реттерде, бұл  тарап екiншi тарапқа акцепт туралы, не акцепттен бас тартатыны  туралы немесе офертаға (шарт  жобасына) өзгеше жағдайларға акцепт  жасалатыны туралы (шарт жобасына келiспеушiлiк хаттамасы), егер заңдарда өзге мерзiм белгiленбесе, не тараптар келiспеген болса, офертаны алған күннен бастап отыз күннiң iшiнде хабар жiберуi тиiс.

2. Офертаны жiберген және шартты  жасасуға мiндеттi тараптан оған  өзге жағдайлармен акцепт жасау туралы хабар (шарт жобасына келiспеушiлiк хаттамасын) алған тарап шарт жасасу кезiнде пайда болған келiспеушiлiктi осындай хабар алған күннен бастап отыз күн iшiнде, не акцептiге арналған мерзiм өткен соң, егер заңдарда шарттардың жекелеген түрлерi туралы өзге мерзiм белгiленбесе, соттың қарауына беруге құқылы.

3. Егер шарт жасасуға мiндеттi  тарап жiберген шарт жобасына  отыз күн мерзiмде шарт жобасына  келiспеушiлiк хаттамасы алынса, бұл  тарап екiншi тарапқа шартты сол  редакциясында қабылдайтыны туралы, не келiспеушiлiк хаттамасын қабылдамайтыны туралы келiспеушiлiк хаттамасын алған күннен бастап отыз күн iшiнде хабарлауға мiндеттi.

Келiспеушiлiк хаттамасын қабылдамаған не оны көрсетiлген мерзiмде қарау  нәтижелерi туралы хабарды алмаған жағдайда келiспеушiлiк хаттамасын жiберген тарап, егер заңдарда шарттардың жекелеген түрлерi туралы өзгеше белгiленбесе, шарт жасасу кезiнде пайда болған келiспеушiлiктердi соттың қарауына беруге құқылы.

4. Егер осы Кодекске немесе  өзге де заң құжаттарына сәйкес шарт жасасуға мiндеттi тарап оны жасасудан жалтарса, екiншi тарап шарт жасасуға мәжбүр ету туралы талап қойып сотқа жүгiнуге құқылы.

Шарт жасасудан негiзсiз жалтаратын тарап екiншi тарапқа шарт жасасудан  бас тарту туғызған залалдың орнын  толтыруға тиiс.

400-бап. Шарт жасасу алдындағы  даулар 

Осы Кодекстiң 399-бабының 2 және 3-тармақтарында  көзделген реттерде, сондай-ақ шарт жасасу кезiнде туындаған келiспеушiлiктер тараптардың келiсуiмен соттың қарауына берiлген болса, шарттың тараптар келiспеген ережелерi сот шешiмiне сәйкес белгiленедi.

24-тарау. Шартты өзгерту және  бұзу 

401-бап. Шартты өзгерту және  бұзу негiздерi

1. Егер осы Кодексте, басқа да  заң құжаттары мен шартта өзгеше  көзделмесе, шарт тараптардың келiсуiмен  өзгертiлуi және бұзылуы мүмкiн.

2. Тараптардың бiреуiнiң талабы  бойынша шарт:

1) екiншi тарап шартты едәуiр бұзған  кезде; 

2) осы Кодексте, басқа да заң  құжаттарында немесе шартта көзделген  өзге реттерде тек сот шешiмiмен  өзгертiлуi немесе бұзылуы мүмкiн. 

Тараптардың бiреуi шартты бұзып, ол екiншi тарап шарт жасасу кезiнде үмiт артуға құқылы болғанынан едәуiр дәрежеде айрылып қалатындай шығынға әкеп соқса бұл шарттың едәуiр дәрежеде бұзылуы деп танылады.

3. Шартты орындаудан бiржақты  бас тартылған жағдайда (шарттан  тиiсiнше iшiнара немесе толығымен бас тарту (осы Кодекстiң 404-бабы) шарт өзгертiлдi немесе бұзылды деп есептеледi.

Ескерту. 401-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

402-бап. Шартты өзгерту және  бұзу тәртiбi 

1. Шартты өзгерту және бұзу тәртiбi туралы келiсiм, егер заңдардан, шарттан немесе iскерлiк қызмет өрiсiндегi әдеттегi құқықтардан өзгеше туындамаса, шарт жасалатын сияқты нысанда жасалады.

2. Шартты өзгертуге немесе бұзуға  ұсыныстан екiншi тараптың бас  тартуы алынғаннан кейiн, не ұсыныста көрсетiлген немесе заңдарда не шартта белгiленген мерзiмде, ал ондай мерзiм болмаған кезде отыз күн мерзiмде жауап алынбағаннан кейiн ғана тарап шартты өзгерту немесе бұзу туралы талапты сотқа мәлiмдей алады.

403-бап. Шартты бұзу және өзгерту салдары

1. Шартты бұзу кезiнде тараптардың  мiндеттемелерi тоқтатылады. 

2. Шарт өзгертiлген кезде тараптардың  мiндеттемелерi өзгертiлген түрiнде  қолданыла бередi.