Мажеритарлық сайлау жүйесі

4. Мiндеттеменiң жекелеген түрлерi бойынша қарызды аудару ерекшелiктерi заң актiлерiнде белгiленуi мүмкiн. 

Ескерту. 348-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

20-тарау. Мiндеттеменiң бұзылғандығы 

үшiн жауаптылық

349-бап. Мiндеттеменiң бұзылғандығы  ұғымы 

1. Мiндеттеменi орындамау, не  тиiстi дәрежеде орындамау (мезгiлiнде орындамау, тауарлар мен жұмыстарды толық орындамау, мiндеттеме мазмұнында белгiленген басқа жағдайларды бұзып орындау) - тиiсiнше орындамау оның бұзылуы деп түсiнiледi. Тиiстi дәрежеде орындауға мүмкiндiк болмаған жағдайда борышқор бұл туралы несие берушiге дереу хабарлауға мiндеттi.

2. Мiндеттеменi бұзғандық үшiн  борышқорды жауапқа тарту несие  берушiнiң талап етуi бойынша  жүргiзiледi.

350-бап. Мiндеттеменiң бұзылуынан  туындаған 

залалдардың орнын толтыру 

1. Мiндеттеменi бұзған борышқор  несие берушiге оның бұзылуынан туындаған залалдың орнын толтырып беруге мiндеттi (осы Кодекстiң 9-бабының 4-тармағы). Айып төлеумен қамтамасыз етiлген мiндеттемедегi залалдың орнын толтыру осы Кодекстiң 351-бабында көзделген ережелермен белгiленедi.

2. Мiндеттеменiң бұзылуынан туындаған залалдың орнын толтырудан борышқорды босату жөнiндегi тараптардың мiндеттеме бұзылғанға дейiн қабылдаған келiсiмi жарамсыз болады, алайда тараптар өзара келiсiм бойынша мүлiктегi нақты келтiрiлген зиянды ғана өндiрiп алуды көздеуi мүмкiн.

3. Егер заңдарда немесе шартта  өзгеше көзделмесе, залалды анықтаған  кезде, мiндеттеме орындалуға  тиiстi жерде, борышқор несие берушiнiң  талабын өз ықтиярымен қанағаттандырған  күнi, ал егер талап ерiктi түрде  қанағаттандырылмаса, талап арыз  берiлген күнi қолданылған баға назарға алынады. Мән-жай негiзге ала отырып, сот шешiм шығарған күнi не нақты төлем төленген күнi қолданылған бағаны назарға ала келiп, залалдың орнын толтыру туралы талапты қанағаттандыра алады.

4. Айырылып қалған пайданың мөлшерiн  анықтаған кезде оны алу үшiн несие берушi алдын ала қолданған шаралар және осы мақсатта жасалған дайындықтар ескерiледi.

5. Егер мұның өзi мiндеттеменi  бұзғаны үшiн жауапкершiлiктен  жалтару мақсатымен жасалғанын  дәлелдесе, несие берушi борышқордың,  сондай-ақ оның мүлiк иесiнiң кез-келген iс-әрекетiн жарамсыз деп тануды талап етуге құқылы.

Ескерту. 350-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

351-бап. Залалдар және айып  төлеу 

1. Егер мiндеттеменiң орындалмағаны  немесе тиiстi дәрежеде орындалмағаны үшiн айып төлеу белгiленсе, залалдар айып төлеумен жабылмаған бөлiгiнде өтеледi.

Заңдарда немесе шартта залалдарды емес, айып төлеудi өндiрiп алуға жол  берiлетiн; залал толық сомасында  айып төлеуден тыс өндiрiп алынуы мүмкiн; несие берушiнiң таңдауы бойынша не айып төлеу, не шығын өндiрiп алынуы мүмкiн болатын жағдайлар көзделуi ықтимал.

2. Мiндеттеменiң орындалмағаны немесе  тиiстi дәрежеде орындалмағаны үшiн  шектелген жауаптылық белгiленген  жағдайларда айып төлеу арқылы  жабылмаған бөлiгiнде, не одан тыс, не оның орнына өтелуге жататын залал осындай шектелумен белгiленген шекке дейiн өндiрiп алынуы мүмкiн.

352-бап. Мiндеттеменiң бұзылуынан  келтiрiлген 

моральдық нұқсанды өтеу

Мiндеттеменiң бұзылуынан келтiрiлген моральдық нұқсан осы Кодекстiң 350-бабында көзделген залалдардан тыс өтеледi.

353-бап. Басқаның ақшасын заңсыз  пайдаланғаны 

үшiн жауапкершiлiк 

1. Ақша мiндеттемесiн орындамау  салдарынан бiреудiң ақшасын заңсыз  пайдаланғаны не оларды төлеу  мерзiмiн өткiзiп жiбергенi, не оларды негiзсiз алғаны немесе басқа адамның есебiне сақтағаны үшiн тұрақсыздық айыпақы төленуге тиiс. Айыпақының мөлшерi ақша мiндеттемесiн немесе оның тиiстi бөлiгiн орындаған күнгi Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi белгiлеген қайта қаржыландырудың ресми ставкасы негiзiнде есептеледi. Борышты сот тәртiбiмен өндiрiп алу кезiнде сот Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң қуыным жасалған немесе шешiм шығарылған немесе iс жүзiнде төленген күнгi қайта қаржыландырудың ресми ставкасын негiзге ала отырып, несие берушiнiң талабын қанағаттандыра алады. Егер заң құжаттарында немесе шартта айыпақының өзге мөлшерi белгiленбесе, осы ережелер қолданылады.

2. Басқаның ақшасын пайдаланғаны  үшiн айыпақы, егер заңдарда  немесе шартта айыпақы сомаларын  есептеудiң өзге тәртiбi белгiленбесе, бұл ақшаның сомасы несие берушiге төленген күнге дейiн өндiрiлiп алынады.

3. Егер несие берушiнiң ақшасын  заңсыз пайдаланудан оған келтiрiлген  залал осы баптың 1-тармағының  негiзiнде оған тиесiлi айыпақының  сомасынан асып кетсе, ол борышқордан осы сомадан асатын бөлiкте залалды өтеудi талап етуге құқылы.

Ескерту. 353-бап жаңа редакцияда - Қазақстан  Республикасының 1997.07.11. N 154 Заңымен.

354-бап. Жауапкершiлiк және мiндеттеменi  заттай 

орындау

1. Мiндеттеме тиiстi дәрежеде орындалмаған жағдайда айып төлеу және залалдарды өтеу, егер заң құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, борышқорды мiндеттеменi орындаудан босатпайды.

2. Мiндеттеме орындалмаған жағдайда  залалды өтеу және оны орындамағаны  үшiн айып төлеу, егер заң  құжаттарында немесе шартта өзгеше көзделмесе, борышқорды мiндеттеменi заттай орындаудан босатады.

3. Мерзiмi өтiп кеткендiктен өзi үшiн ендi керегi болмай қалған  мiндеттеменiң орындалуынан несие  берушiнiң бас тартуы (осы Кодекстiң  365-бабы), сондай-ақ бас тарту төлемi ретiнде белгiленген ақшалай соманы төлеу (осы Кодекстiң 369-бабы) борышқорды мiндеттеменi заттай орындаудан босатады.

Ескерту. 354-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

355-бап. Белгiлi бiр затты жеке  беру мiндеттемесiн

орындамаудың салдары 

1. Белгiлi бiр затты меншiкке,  шаруашылық жүргiзуге, жедел басқаруға  немесе несие берушiнiң пайдалануына  жеке беру мiндеттемесiн орындамаған  жағдайда, бұл затқа үшiншi жақтың  артықшылық құқығы болмаса, несие  берушi оны борышқордан алып қоюды және несие берушiге берудi талап етуге құқылы.

2. Затты беру борышқорды залалдың  орнын толтырудан босатпайды.

356-бап. Мiндеттеменi борышқордың  есебiнен 

орындау

Борышқор затты жасап, несие  берушiге беру немесе оған белгiлi бiр  жұмыс жасап беру немесе қызмет көрсету мiндеттемесiн орындамаған жағдайда заңдардан, шарттан немесе мiндеттеменiң мәнiнен өзгеше туындамайтындықтан, несие берушi мiндеттеменi орындауды үшiншi адамдарға ақылға қонымды бағаға ақылға қонымды мерзiмде тапсыруға немесе оны өз күшiмен орындауға және шыққан қажеттi шығындар мен басқа залалдарды өтеудi борышқордан талап етуге құқылы.

357-бап. Субсидиялық жауапкершiлiк 

1. Заңдарға немесе мiндеттеменiң  шарттарына сәйкес негiзгi борышқор  болып табылатын (субсидиялық  жауапкершiлiк) басқа адамның жауапкершiлiгiне қосымша жауапты болатын адамға талап қойғанға дейiн кепiл берушi талапты негiзгi борышқорға қоюға тиiс.

Егер негiзгi борышқор несие берушiнiң  талабын қанағаттандырудан бас  тартса, не оны толық орындамаса немесе несие берушi одан қойылған талапқа ақылға қонымды мерзiмде жауап алмаса, бұл талаптың орындалмаған бөлiгi субсидиялық жауапкершiлiгi бар адамға қойылуы мүмкiн.

2. Егер бұл талап негiзгi борышқорға  қарсы қойылған талапқа жатқызу  (осы Кодекстiң 370-бабы) арқылы қанағаттандырылуы мүмкiн болса, несие берушi өзiнiң негiзгi борышқорға қоятын талабын субсидиялық жауапкершiлiгi бар адамның қанағаттандыруын талап етуге құқылы емес.

3. Субсидиялық жауапкершiлiгi бар  адам оған несие берушi қойған  талапты қанағаттандыруға дейiн бұл туралы негiзгi борышқорға ескертуге, ал егер мұндай адамның үстiнен талап арызы түссе, негiзгi борышқорды iске қатыстыруға тиiс.

Олай болмаған жағдайда негiзгi борышқордың  несие берушiге қарсы айтайын  деген қарсылықтарын субсидиялық  жауапкершiлiгi бар адамның регрестiк талабына қарсы қоюға құқығы бар.

Ескерту. 357-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

358-бап. Мiндеттемелер жөнiндегi жауапкершiлiктiң 

мөлшерiн шектеу

1. Мiндеттеменiң кейбiр түрлерi бойынша және қызметтiң белгiлi бiр түрлерiне байланысты мiндеттемелер бойынша заң құжаттары залалды толық өтеу құқығын шектей алады (шектелген жауапкершiлiк).

2. Егер мiндеттемелердiң осы түрi  немесе осындай құқық бұзушылық  үшiн жауапкершiлiк мөлшерi заңдармен белгiленген болса, қосылу шарты бойынша немесе тұтынушы ретiндегi азамат несие берушi болып табылатын өзге шарт бойынша борышқордың жауапкершiлiк мөлшерiн шектеу жөнiндегi келiсiм жарамсыз болады.

Ескерту. 358-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

359-бап. Мiндеттеменiң бұзылғандығы  үшiн 

жауапкершiлiк негiздерi

1. Борышқор кiнәлi болған кезде,  егер заңдарда немесе шартта  өзгеше көзделмесе, мiндеттеменi  орындамағаны және (немесе) тиiстi дәрежеде  орындамағаны үшiн жауап бередi. Егер борышқор мiндеттеменi тиiстi дәрежеде орындау үшiн өзiне байланысты шаралардың барлығын қолданғанын дәлелдесе, ол кiнәсiз деп танылады.

2. Кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге  асырған кезде мiндеттеменi орындамаған  немесе тиiстi дәрежеде орындамаған адам, егер бой бермейтiн күштiң, яғни осы жағдайлар кезiндегi төтенше және тойтаруға болмайтын мән-жайлардың (дүлей құбылыстар, соғыс қимылдары және т.б.) салдарынан тиiстi дәрежеде орындауға мүмкiндiк болмағандығын дәлелдей алмаса, мүлiктiк жауаптылықты көтередi. Ондай мән-жайларға, атап айтқанда, мiндеттеменi орындау үшiн қажеттi тауарлардың, жұмыстардың немесе қызмет көрсетудiң рынокта болмауы жатпайды.

Заңдарда немесе шартта жауапкершiлiктiң  және одан босатылудың өзге негiздерi ескерiлуi мүмкiн.

3. Мiндеттеменi қасақана бұзғаны  үшiн жауапкершiлiктi жою немесе  шектеу туралы алдын-ала жасалған  шарт жарамсыз болады.

360-бап. Мiндеттемедегi кәсiпкерлiк  тәуекел 

Егер мiндеттемеде кәсiпкердiң тапсырысы  бойынша әлдебiр жұмысты орындау  көзделсе, жұмыстың нәтижесiн пайдаланудың мүмкiн еместiгi немесе оны пайдаланудың тиiмсiз болу тәуекелi кәсiпкерге жүктеледi. Жұмысты тиiстi дәрежеде орындаған адам, егер шартта өзге кәсiпкерлiк тәуекелдi бөлу көзделмесе, орындау дәрежесiне сәйкес ақы алуға құқылы.

361-бап. Екiжақты шартты орындамаудың  салдары 

Егер екiжақты шартта тараптардың  бiрде-бiрi жауап бермейтiн мән-жайдың салдарынан тараптардың бiреуi үшiн  мiндеттеменi орындауға мүмкiншiлiк  болмаса, заң құжатында немесе шартта өзгеше көзделмегендiктен, шарттың орындалуын тараптардың ешқайсысының да талап етуге құқығы жоқ. Мұндай жағдайда тараптардың әрқайсысы өзi орындағанның бәрiн қайтаруды тиiстi қарсы орындауды алмай-ақ талап етуге құқылы.

362-бап. Борышқордың өз қызметкерлерi үшiн 

жауапкершiлiгi

Борышқордың мiндеттемесiн орындау жөнiндегi лауазымды адамдарының немесе өзге қызметкерлерiнiң әрекеттерi борышқордың әрекеттерi болып есептеледi. Борышқор бұл әрекеттер үшiн, егер олар мiндеттеменi орындамауға немесе тиiстi дәрежеде орындамауға әкелiп соқтырса, жауап бередi.

363-бап. Борышқордың үшiншi жақтардың 

әрекеттерi үшiн жауапкершiлiгi

1. Үшiншi жақтардың борышқор алдындағы  өз мiндеттерiне қатысты әрекетi не әрекетсiздiгi мiндеттеменi бұзудың  себебi болғанда да борышқор  несие берушiнiң алдында жауап бередi.

Егер заңдарда тiкелей орындаушы  жауап бередi деп белгiленбесе, борышқор несие берушi алдындағы өз мiндетiн  жүктеген үшiншi жақтардың әрекетi немесе әрекетсiздiгi үшiн де жауап бередi.

2. Борышқор үшiншi жақтардың әрекеттерiнен  немесе әрекетсiздiгiнен мiндеттеменi бұзғаны үшiн жауапкершiлiктен олардың кiнәсiздiгi дәлелденгеннен кейiн босатылуы мүмкiн.

Кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асырған  кезде борышқор үшiншi жақтардың  әрекеттерiнен немесе әрекетсiздiгiнен  мiндеттеменi бұзғаны үшiн жауапкершiлiктен, егер оған дүлей күштер себепшi болса, босатылады (осы Кодекстiң 359-бабының 2-тармағы).

3. Үшiншi жақтардың құқықтарымен  мiндеттеме нысанасын ауырлатуға  байланысты мiндеттеме бұзылғанда, егер ондай ауырлату несие  берушiмен шарт жасасқанға дейiн  пайда болса және несие берушiге ол туралы шарт жасасу кезiнде ескертiлсе ғана, борышқор жауапкершiлiктен босатылады.

4. Заңдарда немесе шартта үшiншi жақтардың әрекеттерi үшiн борышқор  жауапкершiлiгiнiң өзге жағдайлары  көзделуi мүмкiн. 

364-бап Несие берушiнiң кiнәсi

1. Егер мiндеттеменiң орындалмауы  немесе тиiстi дәрежеде орындалмауы  екi тараптың да кiнәсiнен болса,  сот оған сәйкес борышқор жауапкершiлiгiнiң  көлемiн азайтады. Сот, егер несие  берушi мiндеттеменiң орындалмауынан  немесе тиiстi дәрежеде орындалмауынан келтiрiлген залал көлемiнiң ұлғаюына қасақана немесе абайсызда себепкер болса немесе олардың азаюына ақылға қонымды шаралар қолданбаса, борышқор жауапкершiлiгiнiң мөлшерiн де азайтады.

2. Борышқор заң актiлерi немесе  шарт бойынша өзiнiң кiнәсiне  қарамастан мiндеттеменiң орындалмағанына немесе тиiстi дәрежеде орындалмағанына жауап беретiн жағдайларда да осы баптың 1-тармағының ережелерi тиiсiнше қолданылады.

Ескерту. 364-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

365-бап. Борышқордың мерзiмдi өткiзiп алуы

1. Мiндеттеменiң орындалу мерзiмiн  өткiзiп алған борышқор несие  берушiнiң алдында мерзiмдi өткiзiп  алу арқылы келтiрiлген залал  үшiн және мерзiмiн өткiзiп алу  кезiнде туындаған кездейсоқтықтан  орындай алмауының салдары үшiн жауап бередi.

2. Егер борышқордың мерзiмдi өткiзiп  алуы салдарынан мiндеттеменi  орындау несие берушiге керексiз  болып қалса, ол мiндеттеменi  орындауды қабылдаудан бас тартып, залалды өтеудi талап ете алады. 

3. Несие берушiнiң мерзiмдi өткiзiп  алуы себептi мiндеттеме әзiрше орындала алмайтын болса, борышқор мерзiмдi өткiзiп алушы болып саналмайды (осы Кодекстiң 366-бабы).