Ақдала кен орны

Тарту тоқталған соң деңгейлерді орнату бірлестік тартылымдар кезіндегідей уақыт интервалымен жүргізілді.

Бірлестік тартылымдары кезіндегі қарсыласу ұзақтығы 5,7күннен-11,9күнге дейін, біртектілерде – 3,6күннен 8 күнге дейін.

Ұңғыма бойынша орнату деңгейі тартылу тоқталған соң 4-6күн аралығында өлшенді.

Тартудың басында және аяқталғаннан кейін ұңғыманың забойы сүзгінің қндылығын бағалау үшін өлшенді. Барлық ұңғымадағы өктем суларды көрсетпейтін сүзгілер құмдалмаған болып қалды.

Тарту үрдісіндегі деңгейдегі дебитті өлшеу нәтижесі, деңгейді қалыптастыру тарту – жұрналына енгізілді, тарту үрдісінде деңгейдің тербелу су басы және тарту барысы туралы айтуға болатын, S=flgt тәуелділік сұлбасы тұрғызылды.

5.3.6.Ұңғымаға тәжірибелік құйылымдар

Құйылымдар кен орнының жер асты сілтіден айыру әдісімен ұңғымалық жүйелермен өңдеу кезіндегі маңызды сипаттамалардың бірі болып табылатын кенді құм шөгінділерінің қабыллдаушылығын қабылдау мақсатында жүргізілді. Динамикалық деңгей электротегістеумен өлшенді. Бақылау ұңғымаларындағы репрессиялары шұңғырлар радиустарын анықтау үшін деңгейлер анықталды. Өлшеулер тәжірибелік қалай болса бақылау ұңғымаларында солай, 1-2сағат аралығында 5-10, 20, 30мин. кейін, кейіннен сынақ аяқталғанша 1-2сағ. кейін жүргізілді.

5.4.Жерасты сулары мониторингі

Мониторинг келесі су тұтқыш Мыңқұдық, Інқұдық, Жалпақ, Ынтымақ, Бетпақдала көкжиектері бойынша уақытта өктем және грунтты жер асты суының химиялық құрамы, температурасы, тербелу деңгейін зерттеу мақсатында жүргізді.

Мониторинг жемісіне кен шоғыры шегінде орналасқан, бірегей және бірлестік сынақ түйіндегіндегілер ұңғымалар кіреді.

Деңгей және температура жиілігі айына 1 рет байқалады. Бақылау пунктіндегі судың химиялық құрамының тұрақтылығы туралы сенімді мәлімет алғанға дейін жұмыстың бірінші этабында 3 айда 1 рет су сынағы алынды. Әр бір су тұтқыш көкжиек үшін жер асты суларының уақыт бойынша өзгеру сұлбасын тұрғызылды. Бұл сұлбалар жақын 12-27жылдағы жоғарғы бор сулы кешені бойынша төмендеу деңгейін болжау кезінде жүргізілді.

5.5.Гидрогеологиялық параметрлер есебі

Берілген әдістемені өңдеу кезінде есеп авторлары осы облыстағы танымал қызметкерлердің (Язвин Л.С.,Самсонов Б.Г.) консултациясын пайдаланды және олардың мақұлдауын алды. Сулы горизонттың гидрогеологиялық параметрлерін анықтау үшін арналған әдстеме құралы ГКЗ КСРО апровациясынан өтті және ескерту алған жоқ.

Горизонт параметрлерінің аналитикалық есебі стационарлық және орнатылмаған сүзгілеудің танымыл классикалық формулаларын пайдалануға негізделген. Уақыт ұзақтығы жеткілікті (бірлестік – 12күнге дейін және жалғыз 9күнге дейін) тарту тәжірибелерінің мәліметтері бойынша ақпарат жер асты суларының орныққан және орнықпаған қозғалысының түрлі әдістерімен өңделеген.

Әдетте урандану геологиялық белгілері бойынша ерекшеленген 3 сулы горизонттың бірінде жекеленген. Жоғарғы бор шөгінділерінің су тұтқыш кешені бірнеше сулы кешендерден (Мыңқұдық, Інқұдық, Жалпақ) тұратын су тұтқыш жүйелердің қабаттап қосылған гидродинамикалық байланысын яғни бөлінбейтін су тіреуіш қабаты жоқ. Күрделі – қабатталған қатты көрсетеді. Ұңғыма сүзгісі уран кені бар өнімді горизонт аралығында орнатылады. Бірақ, тарту кезінде қарсыласу қондырғы интервалы және сүзгі ұғындығынан тәуелсіз барлық горизонтқа тізбектей орналасады (локальді су тегеурінді қабатқа дейін сатылы) және тартудың алғашқы уақыттарында дерлік барлық су тартқыш кешенге жайылады. Қалпына келу кезінде кері үрдіс байқалады. Деңгей төмендеуінің байқалымы сұлбасында сәйкесінше қарсы келу сатысы деңгейінде тік сызықты негізінен барлығы су тұтқыш шөгінділердің қалыңдығының жоғарылауына тәуелсіз қойылған 3 аумақтар байқалады. Сұлбаның бастапқы бөлігі сүзгі зонасында жабын және табанындағы су тегеуріндерінің мин. соңғысы – ұстап тұратын аудандық су тұтқыштары арасындағы сулы кешенінің барлық қалыңдығына сәйкес келеді. Сұлба интерпретациясының қиындығы горизон қалыңдығын сұлбаның әрбір бөлігі үшін анықтаумен байланысты.

Жалпақ горизонтының төменгі кенді бөлігінен тарту кезінде өнімді көкжиекті сүзгілі құрамының есебі үшін сұлбаның бастапқы бөлігі қабылданады.  Сұлбаның бұл бірінші тік сызықты аумағы бірнеше секундтан 1-1,5сағатқа дейінгі аралықта байқалады. Осыдан қарсы болуы Жалпақ горизонтының төменгі жартысына және Інқұдық горизонтының жоғарылығына сазды қабаттарға дейін орналасады. Сұлбаның 2-бөлігі 4сағ аралығында байқалады, ал қарсылығы Жалпақ горизонтының жабынына жақын және Інқұдық горизонтының төменгі су тегеурініне дейін орналасады. Сұлбаның 3-бөлігі тарту соңына дейін тізбектелді және барлық су тұтқыш кешенінің қарсылығын сипаттайды.

Інқұдық горизонтын тарту кезінде 1-бөлігі 0,5сағатқа дейін созылады, ал ауытқа барлық горизонтқа кейде Жалпақ горизонтының табанын алып жатады. Кейін шайқау соңына дейін Інқұдық, Жалпақ, горизонтының төменгі, Мыңқұдық горизонтының бір бөлігі  және барлық бөлігіне сәйкес, сұлбаның 2-аумағы байқалады.

Мыңқұдық горизонтын тарту кезінде горизонттың жоғарғы, кейде Інқұдық горизонттың төменгі бөлігіндегі ауытқу 0,3-тен 2сағатқа дейін созылады. Екінші бөлігі горизонттың бір не барлық бөлігінің, кейде Інқұдық горизонттың қатысуымен 2сағатқа дейінгі уақыт қимасында орнатылған.

Барлық горизонтта және белгіленген зонада гидрогеологиялық параметрлер есебі орнтылған сүзгілеу бойынша ұңғыманың жетілмеуіне Н.Н.Вергиннің түзетуімен Дюпюи формуласы бойынша (32,33) келесі тәуелділіктермен жүргізілді.

• орталық ұңғыма үшін

(5.1)

• 2 бақылаушы ұңғымалар үшін

(5.2)

 

мұндағы –орталық және бақылаушы ұңғымалардың жетілмеуін есепке алатын сүзгілі кедергілер шамасы. Е0, Е1, Е2 шамалары орталық ұңғыма сүзгісінің жұмысшы бөлігінің ұғындығы(1)ның сулы горизонт қалыңдығна (m) және сулы горизонт қалыңдығының r0 , r1, r2 шамаларына сәйкесінше орталық ұңғыма радиусы (м) мен бірінші және 2- бақылаушы ұңғымалардан орталыққа дейінгі қашықтыққа қатысынан тәуелділігі арнаулы кестеде көрсетілген. 

Екі әдістеме бойынша есептердің толығымен қанағаттандырылатын нәтижесі алынды. Параметрлердің жеке бөліктері арасындағы айырмашылық 10% аспайды. Ізделіп отырған мәнге орташа арифметикалық мәндер қабылданған.

  Нәтижесінің жоғарғы ұқсастығы  алынған параметрлердің дұрыстығы  мен есепті шешу әдісінің негізділігін көрсетеді.

5.6. Инженерлік – геологиялық жұмыстар

  Кен орнының үстірттік шарттарының инженерлік – геологиялық үйренілімі үстіңгі тау өңделімдерінің документтелу, байқап көру және жүріп өтумен шектеледі. Барлық геологиялық қима жыныстарының су-физикалық және механикалық құрылымы кернді сынау және зертханалардағы монолитті бойынша анықталады.

БКМ сыбызғы қыры өңдеу тереңдігі 1,5-3,0м-ге тең болатын тереңдіктегі 1600-3200*50-1600м жүйесі бойынша бұрғыланды. Өңдеудің мұндай желісі Ақдала кен орнының үстіртінің инженерлік – геологиялық шарттарына жеркілікті деңгейіне жауап беруге мүмкіндік берді.

Монолиттерді сұрыптау  кен орнының барлық қимасы бойынша грунттардың су – физикалық және механикалық қасиеттерін анықтау мақсатында жүргізілді. Бұзылмаған құрылыстан үлгілер ұңғыма және үстіңгі  тау өңдеулеріндегі керннен алынды.Жұмыстың негізгі көлемі кен араластырушы көкжиек бойынша орындады, жыныстардың барлық литологиялық түрлері сыналды.

Монолиттер ылғалдылықты жоғалтудан қашу үшін кернді колонкалық құбырдан айырудан кейін бірден сұрыпталды. Кен ерітінділерден тазартылды, дәкеге (2-3 қабатпен) оралып, парафинделді. Монолит ұзындығы 20см, диаметрі 72мм құрады. Барлау жүйесі 800*50-100м құрады. Одан басқа монолиттер зерттеліп отырған көкжиек бойынша әрбір гидрогеологиялық ұңғымадан сұрыпталды. Үлгілерді сұрыптау және транспорттау ГОСТ 12071-66 –ға сәкес жүргізілді.

 Сынақ жүргізілген түйір  метрлік құрамды сұрыптау геологиялық  құйманың литологиялық жыныстарын  және оның метологты – сүзгілі  жыныстар типіне мүшелеуді нақтылау мақсатында жүргізілді. Байқап көру желісі 800*50-100м-ден 400*50-10м –ге дейін. Керннің өстік бөлігі бойынша тереңдікпен жыныстарды әрбір литологиялық түрлері сынақтан өткізілді. Әрбір ұңғымада орта есеппен 10-15 сынақ сұрыпталды, тек жеке ұңғымалар бойынша олардың саны байқап көру интервалы және қиманың қиындығынан тәуелділікте 30-40 дейін жоғарылады немесе 5-8-ге дейін төмендеді.

  Жыныстардың су –физикалық  және механикалық қасиеттері  бойынша негізгі ақпарат гидрогеологиялық  ұңғымалардың бірлестіктері, бірегейлері, сынау түйіндері бойынша алынды. Сынау түйіндерінде орталық ұңғымалар зертхананың анықтаулар үшін монолиттер және түйір метрлік анализге сынақтар сұрыпталған барлық қима бойынша керннің толық сұрыпталуымен бұрғыланды.

Бұдан басқа бақылау және бірегей ұңғымалар бөліктері бойынша жыныстардың су-физикалық және механикалық қасиеттерін зертханалық анықтауға тап болды.

Жалпақ кенді горизонты келесі жағдайда сынақтан өткізіледі.

• С1 категориялы қоры бар барлау аумағында 400-200*100-50м;
• С2  категориялы қорларды барлау аумағында 800-100*50м жүйесі бойынша;
• Пайда болған болжау қорлары аумағында 6400-3200*200-50м жүйесі бойынша;

Жұмыстың орындалған көлемі жалпақ өнімді горизонтының         геологиялық қимасын толық және бөлшектеп үйретуге, онда жыныстардың  метологты – сүзгілеу типін ажыратуға және жыныстардың басқа кешендерінің су- физикалық және механикалық қасиеттерінің қажетті көлемін анықтауға мүмкіндік берді.

5.7. Зертханалық жұмыстар

 Зертханалық жұмыстар бұзылған  құрылысы бар үлгілерде технологиялық зерттеулер,  монитолит бойынша, су-физикалық және механикалық қасиеттерн анықтау, түйірөлшемдік анализдер, сондай-ақ суды сынау анализдерімен шектесті.

 Анализ бөлігі (ылғалдылықты,көлемдік салмағын, түйірөлшемдік құрамын, судағы және технологиялық ерітінділердегі уранды, сүзілу коэфициентін анықтау). Грунттың су-физикалық ққасиеттер бойынша (көлемді салмағын, кеуектілігін, меншікті салмағын, иілімділігін, молекулалық су қабылдағыштығын, су бергіштігін, түйірөлшемдік құрамын, су болуын анықтау) су сынақтарының қысқартылған химиялық анализі, сілтілі жер элементтері – рубидий, цезий, стронций, литийдің анықтау, ЖС-мен қышқыл ерітінділердегі 32 элементке элемент бойынша анализ беру «Казкенгеология» НПО территориясында орындалған технологиялық ерітінділердегі құрғақ қалдықтардың спектрлы анализі негізгі анализдер болып саналады.

  Анықтаулардың бір бөлігі, негізінен  судағы уран мен радийде, сондай-ақ  рениймен скандий және аз кездесетін  элементтер суммасы «Волковгеология»  орпталық зертханалар бірлестігінде жүргізілді.

 Су сынақтарының анализі, жыныстары  су-физикалық құрамындағы    қосымша компоненттерді анықтау бар нұсқаулар мен әдістемелік нұсқаулар көмегімен жүргізілді.

 

6.Ақдала кен орнындағы ТЖС палегогында қоршаған ортаны

қорғаудың кешенді іс шараларын өңдеу

(Внипипрометехнология  институты )

Бөлімде, Ақдала кен орнының ТЖС аумағында, өңделетін сулы көкжиекте жерасты сілтілендіру (ЖС) қалдықты ерітінділерінің көшірме параметрлерін алу мақсатында жүргізілген сынақ-миграциялық жұмыстарының СМЖ нәтижелері қарастырылған.

 Тәжірибе, кен орындарын ЖС әдісімен пайдалануының жүргізілуді және айақтау кезіндегі қоршаған ортаны қорғау (ҚОҚ) жөніндегі кешенді іс –шараларды өңдеу үшін шығыстық берілгендерін қалыптастыру мақсатында қойылған.

  Бұл жұмыстар 292 ОМ «Арсенал» келісім қатынасына сәйкес ВНИПИ промтехнология қызметкерлерінің ГРЭ-7 және КГГП «Волковгеология» мамандарымен бірігуі арқылы жүргізілді. Келісім жұмыстарын жүргізудің негізі болып «Шу-Сарысу жабығының жерасты суларының табиғи жағдайының бағалануы және ЖС кезіндегі оларды қорғау іс-шараны өңдеу жайындағы бағдарлама» болып табылады.

 СМЖ негізіне, Мәскеулік геологиялық  барлау институтымен біріккен  ВНИПИ промтехнологиясымен өңделген  бекітілген әдістемесі қойылған. ЖШ әдісімен өңделген гидрогенді  кен орындарында ВНИПИ промтехнология мамандарымен біртексіз қолданылады және жүзеге асырылады.

 Зерттеу 2 кезең арқылы жүргізілді.

  Бірінші кезең бұрғылау және  арнайы тәжірибелі ұяшық ұңғымаларының жабдықтау, тұсаулайтын геологиялық, геофизикалық және гидрогеологиялық зерттеулер және де жынысөзен материалын және гидрохимиялық пробаларды лобораториялық зерттеу жұмыстары кіреді.

  Екінші кезеңде қажетті гидрохимиялық  зерттеулер кешенімен СМЖ-ның  өзі жүргізілді.

 

6.1. Дайындық жұмыстары

6.1.1. Сынақ сұлбасы

Тәжірибе СМЖ аумағының солтүстік бөлігіне қарай 400м-де орналасқан арнайы бұрғыланған ұяшықтарда жүргізілді. Сынақ-миграциялық жұмыстарын жүргізу үшін екі технологиялық (Айдамалайтын және сорып төгетін) және ек байқағыш қоймалары бар «дуплетті» сызба пайдаланылады. Негұрлым қарапайым үлгіге жақындау және химиялық анализ нәтижелерінің біртекті интерпретацияларының есебімен сынау жұмыстарының кірісіндегі алынған параметрлердің дәлдігін мәнді жоғарылататын қалдық ерітінділерінің жіберу рижимі тұрақты.

ЖС тәжірибелік аумағынан берілетін жалпақты көкжиек жынысына айдамалайтын ұңғыма арқылы қалдық ерітінділердің шектелген көлемі кезінде жалпақ горизонты жынысы және ЖС қалдықты ерітінділерінің өзара әрекеттесуінің физика- химиялық параметрлерін анықтау үшін сынақтың пакеттік  сұлбасы қабылданған.