Кәсіпорынның қаржылық есебін қалыптастырудағы бухгалтерлік есеп және аудит

Кәсіпорынның жалпы іскерлік белсенділігінің көрсеткіштеріне мына коэффицеенттер жатады:

1. Капиталдың жалпы айналымдық коэффиценті, ол жылыны қанша рет айналу мен өндірудің толық циклі болғандықтан және активтердің әрбір ақша бірлігі сатылған өнімнің қанша ақша бірлігін әкелгенін көрсетеді. Бұл көрсеткіш мына формуламен анықталады:

                                         КА= ДN /АК

Мұндағы,      КА –капиталдың жалпы айналымдылық коэффиценті,

        ДN -өнім сатудан (жұмыс, қызмет) түскен табыс;

       АК -авансталған капитал (кезеңдегі орташа баланс валютасы).

Түрлі кәсіпорындарға немесе бір кәсіпорынға әр жылдардағы жалпы айналымдылық коэффицентін салыстырғанда, активтердің орташа жылдық сомасын бағалауда біркелкі қамтамасыз етілгендігін тексеру қажет. Мысалы,егер бір кәсіпорында негізгі құралдардың бірқалыаты тура сызықты шығынға жазу әдісімен есептелген амортизацияны назарға ала отырып бағаланса, екіншісінде бпсқа бір шаршаңдатылған амортизация әдісі пайдаланған болса, онда екінші жағдайда айналымдылық тым жоғары болса, онда екінші жағдайда айналымдылық тым жоғары болады. Одан басқа , бұл көрсеткіш бірдей жағдайда кәсіпорынның негізіг құралдары көбірек тозған сайын жоғарлай береді. Белгіленген жағдайлар, капиталдың жалпы айналымдылық коэффицентін талдау қажетті түзулерді ескере отырып жүргізу керек.

Біздің зерттеп отырған  «Римет» ЖШС капиталының жалпы айналымы 2003 жылы 0,80 рет құраса- (24392/30512), ал 2004 жылы 0,62 рет (23179/37254) болды.

Көрсеткіш кәсіпорынның жалпы капиталын (барлық ресурстарды) пайдалану тиімділігінің төмендегенін көрсетеді. Егер өткен жылы кәсіпорында активтердің әрбір ақша бірлігі 80 тиын келтірсе, есеп беру жылында ол 18 тиынға кеміді. Нәтижесінде кәсіпорынның барлық мүмкіншіліктерін пайдаланып, өнімді сатудан түскен табыс түріндегі жалпы тиімділігі өткен жылмен салыстырғанда 6706 мың тенгеге (-0,18*37254) кеміді. Жалпы (авансталған) капиталдың орташа шамасының жыл бойы 1,22 есе (37254;30512) өсуі, өткен жылмен салыстырғанда өнім сату көлемін 5394 мың теңгеге (37254-30512) мың тенгеге арттыруға мүмкіндік береді. Осы екі фактордың жиынтық әсері бізге сатылған өнім көлеміндегі жалпы ауытқуды береді: 1312-6706+5394

Негізгі құралдардың айналымдылығы бұл көрсеткіш қор қайтарымдылығын көрсетеді, яғни кәсіпорынның кезеңіндеге негізгі өндірістік қорларын пайдаланудың тиімділігін сипаттайды. Ол саудадан түскен табысты (ақшаны) қалдық құны бойынша кезеңдегі негізгі құралдардың орташа шамасына бөлу арқылы есептейді.

Қор қайтарымдылығы коэффицентінің артуына негізгі құралдардың үлес салмағының салыстырмалы техникалық  деңгейінің  жоғарылығы есебінен қол жеткізуге болады.

Алайда бұл жерде жалпы заңдылық былайша болады: коэффицент жоғары болуы өнімді сатудан түскен табыстың жеткіліксіздігіне не болмаса осы активтер түрлеріне тым жоғары деңгейде қаржы бөлінгенін көрсетеді.

Меншікті капиталдың айналымдылық коэффиценті ол мына формуламен есептеледі:

                                      КС=ДN / СК

Бұл көрсеткіш қызметті әр қырынан сипаттайды: коммерциялық көзқараспен қарағанда ол сатдың артықтығын немесе жеткілікісздігін анықтайды; қаржылық жағынан-салынған меншікті капиталдың айналым жылдамдығын, ал экономикалық тұрғыдан-кәсіпорынның меншік иелері (акционерлер, мемлекет немесе басқадай меншік иелері) тәуекелділік етіп салып отырған ақша қаражатының белсенділігін көрсетеді. Егер коэффицент өте жоғары болса, салынған капиталдан сату деңгейінің едәуір артқандығын білдіреді, ал бұл несиелік қорлардың артуын, меншік иелеріне қарағанда істе кредиторлардың көбірек қатысуы мүмкін шекке жетуінен туындайды. Бұл жағдайда міндеттемелердің меншікті капиталға қатынасы артады, кредиторлардың қауіпзіздігі төмендейді және табыстың кемуіне байланысты кәсіпорын айтарлықтай қиыншылықтарға кездесуі мүмкін.Керсінше, коэффиценттің төмендігі меншікті капиталдың бір бөлігінің әрекетсіз жатқандығын білдіреді.Бұл тұста коэффиценттің төменгі меншікті капиталының бір бөлігінің әрекетсіз жатқандығын білдіреді.

Бұл тұста коэффицент, меншікті қаражатты осы жағдайға сай келетін табыс көзіне салу қажеттігін көрсетеді.

Біздің  «Римет» кәсіпорынында да бұл көрсеткіштің деңгейі едәуір төмендеді. Егер меншікті капитал өткен жылы 0,92 рет айналса (23179/37254), ал есеп беру жылында 0,77 рет айналды (23179-30092), бұл кәсіпорынның акционерлерінің қаражатын пайдалану тиімділігінің төмендегенін дәлелдейді.

Ағымдағы активтер (мобильдік қаражат) немесе айналым капиталының айналымдылық коэффицені, ол өнім сатудан түскен табыстың (жұмыс, қызмет) ағымдағы активтердің орташа шамасына қатынасымен формула бойынша анықталады:

                                       КТА=ДN /ТС

Мұндағы,      КТА –ағымдағы активтердің айналымдылық коэффиценті.

                                ДN-өнім сатудан түскен табыс;

                       ТС-ағымдағы активтердің орташа шамасы

 

 

 

 

 

«Римет»ЖШС-не  іскерлік белсенділігінің көрсеткіштерін талдауды ұсыну

10-кесте

Жетілдіру шарасы	Шараның мақсаты	Экономикалық тиімділігі
Кәсіпорынның іскерлік белсенділік коэффиценттерін талдау: -капиталдың жалпы айналымдылық  коэффиценті	Кәсіпорынның жалпы капиталын пайдалану тиімділігінің жоғарлату, Нәтижесінде кәсіпорынның сатудан түскен табыс түріндегі тиімділікті арттыру	Жалпы капиталдың орташа шамасының жыл бойы 1,22 есе (37254:30512) өсуі, 2003 жылмен салыстырғанда өнім сату көлемін 5394 мың тенгеге (37254-30512)*0,80=6742*0,80=) атттыруға мүмкіндік береді.
Негізгі құралдар айналымдылық коэффицентін талдау	Кәсіпорыннның кезеңдегі негізгі өндірістік қорлардың пайдалану тиімділігін жоғарлату	Қор қайтарымдылығы  коэффицентінің артуы Есеп беру кезеңіндегі шығындарды азайтады.
Ағымдағы активтердің айналымдылық коэффицентін талдау	Кезеңдегі барлық айналым қаражатының айналым санын көрсету.	Кезеңнің жылдық  ұзақтығы 360 күн, бір тоқсанға-90 күн, бір айға 30күнді құрайды. (23179/360*(277-200) =4958, бір айналымның 77 күнге артуы 4958 мың тенге қаражатты қысқартады.

 

 

ҚОРТЫНДЫ

Дипломдық жұмыс «Қаржылық есепті құрудың есебі мен аудитін ұйымдастыру» тақрыбына жазылған. Дипломдық жұмыс жалпы 4- бөлімнен тұрады. Дипломдық жұмысты жазу барысында бірінші бөлімде: «Римет» ЖШС-нің даму тарихы, технико-экономикалық көрсеткіштері, есеп саясаты мен қаржылық жағдайы туралы ашылған, сатылған өнімнен түскен табыс көлемі 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда +177292,96 мың тенгеге өскенін көреміз немесе 23 пайыз,сатылған өнім көлемі 2005 жылы өткен жылға қарағанда +108167,26 мың тенгеге немесе +17 пайызға  өсті, жалпы табыс +69125,1 мың тенгеге  немесе +35 пайызға өссе, таза табыс +10159,4 мың  тенгеге немесе +54 пайызға  көбейді. Сондай-ақ  жұмысшылардың орташа тізімді саны 2005 жылы 6-адамға көбейіп, ол еңбек ақының 2005 жылы 2004 жылға қарағанда +2490 тенгеге  немесе +24 пайызға көбеюіне әкеп соқты.Негізгі қорлардың орташа жылдық құны 2005 жылы өткен 2004 жылмен салыстырғанда -366 мың тенгеге немесе -2 пайызға азайды. Алашақ қарыздары 2005 жылы 2004 жылға қарағанда 9717,1 мың тенгеге немесе +185 пайызға өскендігінен, берешек қарыздары 2005 жылы өткекн 20004 жылмен салыстырғанда -40 пайызға кемігендігін көреміз. Қор қайтарымдылығы 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда 0,65 тенгеге немесе +24 пайызға өсті. Қор сиымдылығы  керсінше 2005 жылы 2004 жылмен салыстырғанда -0,08 тенгеге немесе -77 пайызға азайды. Кәсіпорынның пайдалылығы (рентабельділігі) 2005 жылы өткен 2004 жылмен салыстырғанда +2 пайызға өскендігін көреміз.

Жалпы технико-экономикалық көрсеткіштеріне қарап, біз кәсіпорынды табысты мекеме деп бағалауымызға болады.

  Екінші бөлімде қаржылық есептің  теориялық мәні, құрамын,   оның құрылу мақсаты қарастырылды, үшінші бөлім толықтай «Римет» жауапкершілігі шектеулі меріктестігіндегі қаржылық есептің құрылуы, аудиті және оның талдаулары бойынша жазылған.Төртінші бөлімде осы қаржылық есепті құрудағы жетілдіру шаралары қарастырылды.

Дипломдық жұмыстың осы тақрыпқа жазылу мақсаты-Зерттеліп отырған кәсіпорынның қаржылық есебінің дұрыс құрылуы мен оның есебі, аудиті және оған дұрыс талдаулар жасау болып табылады.

«Римет» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің де кезкелген шаруашылық субъект сияқты алдына қойған мақсаты -ол кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерін жақсарту

    Негізгі ұйымның және оның қосымша ұйымдарының қаржылық есебі активтер, міндеттемелер, өзіндік капитал, кірістер мен шығыстар туралы берілгендерді бап және жол бойынша қосу арқылы біріктіріледі. Қаржылық есеп беру әрқилы пайдаланушылардың  әртүрлі мүдде бойынша пайдаланылуы кәсіпорынның сол жалпы талапқа сай келуі үшін оның қызметіне олардың негізгі талабы кәсіпорыннан  алған меншік капиталы мен басқа инвестициясы туралы ақпараттар оларды қанағаттандыруы тиіс. Стандарт мақсаты ұйымның алдыңғы кезең ішіндегі қаржылық есептелуіне жүргізуді көрсету үшін қаржылық есептеудің негізін қамтамасыз ету болып табылады.Стандартта қаржылық есптеуді жүргізудің жалпы жағдайы, оның құрылымы және оның мазмұнына қойылатын талаптар көрсетіледі.Баға спецификалық операциялар мен құбылыстардың ашылуы басқа бухгалтерлік есептеу стандарттарында қарастырылады.

     Бухгалтерлік қорытынды есеп берудің мақсаты бұл есепті пайдаланушыларға  кәсіпорынның мүлкі мен қаржылық жағдайы және олардың қозғалысы туралы, сондай-ақ кәсіпорынның шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижелері туралы әрі ақиқат берүден тұрады.Қаржылық есептеулер ұйымның қаржылық жағдайын,оның қызметінің қаржылық нәтижесін,ақша қозғалысын және ұйымның өзіндік капиталындағы өзгерістер туралы жағдайды толығырық көрсетуі керек.

Қаржылық есептеуді құрған кезде басшылық ұйым өзінің қызметін жалғастыра алуын бақылауы керек. Қаржылық есептеу ұйымның қаржылық жағдайы қызметінің нәтижесі және қаржылық жағдайындағы өзгерістер туралы мәліметтер түрінде болады.

 

      Қорыта келсек қаржылық есеп беру кәсіпорынның инвестициялық саясатты жасауға, несиелеу саяси дұрыс қалыптастыруға,болашқ ақша қаражатының ағынын бағалауға,кәсіпорынның міндеттемесі мен ресурстарың бағалауға және олардың басқарушы органдарының қызметіне қажет ақпараттармен қамтамасыз етуге  өз септігін тигізеді. 

Жалпы «Римет» ЖШС-нің қаржылық есеп беруі барлық талаптарға сай құрылады.Бухгалтерлік есепті жүргізу барсында кәсіпорында заңсыз әрекеттер кездеспейді.

Дипломдық жұмыстың соңында қолданғакан әдебиеттер тізімі және  дипломдық жұмыстың тақрыбына сәйкес құрылған әртүрлі кестелер (кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштері, қаржылық есептке талдауы, және жетілдіру шараларының кестесі) тіркелген.            

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1.   ҚР Президентінің 1995жылдың 26 желтоқсандағы №2732 «Бухгалтерлік    есеп                             

      туралы» Заң күші бар жарлығы.

2.   Бухгалтерлік есеп  стандарты.  2003 ж.

3.   Бухгалтерплік есеп  стандарттарына әдістемелік нұсқаулар. 1997.

4.   ҚР шаруашылық  жүргізуші субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметі

      бухгалтерлік  есебі шоттарының Бас жоспары.

5.    Т.Ә.Әбдіқалықов  «Аудит және бухгалтерлік есеп  »  Оқу құралы, Алматы,

       «Қазақ  Университеті» 2000 ж

6.   С.Б.Баймуханова, Ә.Ж.Балапанова  «Бухгалтерлік есеп » Оқу құралы, Алматы

       «Қазақ  Университеті» 2001 ж.

7.    Қ.Ккелумжаев, З.Н.Әбіжаева, Н.А.Құдайбергенов, «Бухгалтерлік есеп 

  принциптері» Оқу  құралы, Алматы  «Экономикс» 2003 ж.

8.    Панков «Бухгалтерский  учет и анализ зарубежом» Учебное  пасобие, Минск,  

   ООО, « новое  издание  » 2000 ж.

9.    В.К.Родостовец, Т.Ғ.Ғабдуллин, В.В.Родостовец. О.И.Шмидт   

         «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп  » Алматы 2002 ж.

10.   З.В. Соловьева «Зарубежные  стандарты бухгалтерского учета  и отчетности »

          Москва, «Инфра».

11.    Т.А.Тасмағамбетов, А.Ш.Омаров, Б.А. Әлібекова, О.Ж. Рабатов,

          Н.Ә. Байболтаева, В.К. Родостовец «Қаржы  есебі» Оқу құралы, Алматы,

         «Дәуір» 1998 ж.          

12.     Қ.К.Келуімжаев  З.Н. Әжібаева, Ә. А. Жантаева «Қаржылық есеп »

           Оқу құралы «Экономика » 2001 ж.

 

 

 

 

 

 

1-кесте   «Римет» ЖШС-нің 2004-2005 жылдардағы технико-экономикалық көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштер	өлшем бірлігі	2004ж.	2005ж.	Ауытқулар
					соммасы	%
1	2	3	4	5	6	7
1	Сатылған өнімнен түскен табыс	Мың тенге	54828,2	232121,16	+177292,9	+23
2	Сатылған өнімнің Құны	Мың тенге	43686,0	151853,26	+108167,2	+17
3	Жалпы табыс	Мың тенге	11142,8	80267,9	+79125,1	+35
4	Таза табыс	Мың тенге	2789,2	12948,6	+10159,4	+54
5	Жұмысшылардың орта тізімді саны	Адам	115	121	6	5
7	Еңбекақы қоры	Мың тенге	1151	1512,5	+361	+31
8	Орташа еңбекақы көлемі	Мың тенге	10010	12500	+2490	+24
9	Негізгі қорлардың орташа  жылдық құны	Мың тенге	30390	30024	-366	-2
10	Алашақ қарыздар	Мың тенге	8232	17949,1	+9717,1	+185
11	Берешек қарыздар	Мың тенге	25466,7	71142,5	+45675,8	+40
12	Қор қайтарымы	тенге	2,65	3,3	+0,65	+24
13	Қор сиымдылығы	тенге	0,38	0,3	-0,08	-77
14	Рентабельділігі	%	6,6	8,6	+2	+2