Кәсіпорынның қаржылық есебін қалыптастырудағы бухгалтерлік есеп және аудит

1. басшылық қаржылық есептеуле ұйымның қаржылық жағдайын толығымен көрсетілген, оның қызметінің қаржылық нәтижесі, ақша қозғалысы және ұйымның өзіндік капиталындағы өзгерістер дұрыс деген шешімге келген фактіні.
2. барлық нақты аспектілердегі қаржылық есептеулер қолданылған БЕС –на сәйкес келеді деген фактіні
3. ұйым бас тарқан БЕС-ты бас тарту сипаты, қандай есептеу реті қателіктерге әкелуінің себептерге және қабылданған есептеулер реті
4. бас тартудың таза пайдаға немесе шығынға, активтерге, міндеттемелерге, өзіндік капиталға, ақша қозғалысына және ұйымның өзіндік капиталындағы өзгерістерге әр бір көрсетілген периодта қаржылық әсері.

Қаржылық есептеулер БЕС-ның талаптарына сәйкес  келеді немесе БЕС-лар негізінде жасалған деген анқытама қателіктерге әкеліп соғады. Себебі олар қаржылық есептеулердің сенімділігін және түсініктілігін төмендетеді. Дұрыс көзқарас барлық нақты аспектілерде БЕС-на сәйкес қолданылғанда қол жеткізіледі. Дұры көзқарас келесілерді талап етеді:

1. 19 пунке сәйкес есептік саясатты таңдау және қолдану
2. мәліметтің, соның ішінде есептік саясаттың, көрінісін сенімді, сәйкес келетін және толық мәлімет қамтамасыз етілетіндей етіп көрсету.
3. ұйым жұмысының қаржылық нәтижесін және қаржылық жағдайына нақты операциялар немесе құбылыстардық әсерін қолданушылар түсіну үшін БЕС-ң талаптары жетіспеген кезде қолданылатын қосымша көріністер.

Сирек  кездесетіноқас жағдайларда БЕС-да қандайда бір талаптарды қолдану қаржылық есептеулерде қателіктерге әкеліп соғуы мүмкін. Бұл нағыз стандарт талап ететін есептеу реті сәйкес келмеген жағдайда орын алуы мүмкін. БЕС талаптарынан бас тарту тек дұрыс көзқарасты қамтамасыз еткен жағдайда ғана мүмкін емес.

БЕС-ғы нақты талаптардан бас тарту қажеттігін бағалау кезінде келесілерді ескерген жөн.

1. нақты жағдайларда бұл мақсат жүзеге асырылмауы немесе орынды болып табылмайтындығының себебі және мақсаттың талаптары
2. Қай кезде ұйымның жағдайы талаптарға сәйкес жүретін ұйымдардан ерекшеленеді.

Бас тартуды талап ететін жағдайлар болатындығына байланысты, ал бас тарту қажеттілігі дау-тартыстардың себебі болатындықтан, қолданушылар ұйымның есебі барлық нақты аспекттер жағынан БЕС-ға сәйкес келмейтіні туралы ескертілуі керек. Соған қоса, қолданушылар өз қорытындыларын жасай алатындай мәліметпен қамтамасыз етілуі керек.

Ұйым есептік саясатты барлық қаржылық есептеулер БЕС-дың барлық талаптарына сәйкес келетіндей етіп таңдаулы және қолданылуы керек. Нақты бір талаптар жоқ болған жағдайда ұйым саясатты келесі сапалық сипаттамаларға сәйкес келетіндей етіп таңдауы керек

1. қабылданған шешім кезінде қолданушылар үшін қолайлылығы
2. нәтиженің толығырақ көрінісі мен ұйымның қаржылық күшінің,

• операциялар мен әрекеттердің тек заңдық формасын ғана емес, олардың экономикалық мазмұнының көрінісінің

• нейтралды
• қаралу
• барлық нақты жағдайлардың толықтылығының сенімділігін қамтамасыз ету

Есептік саясат, Қазақстан Республикасының заңдылығының талаптарына сәйкес қаржылық есептеулерді құру және бухгалтерлік есептеуді жүргізу үшін ұйыммен қабылданған принциптер, негіздер, шарттар, ережелер түрінде болады. Нақты БЕС-лар жоқ болған кезде ұйым басшылары есептік саясатты құрастыру кезіндеөздерінің талдауларын қолданады. Олар ұйымның қолданушылары үшін қаржылық есептеулері туралы пайдалы мәліметпен қамтамасыз етеді. Мұндай талдауларды қорытындылау үшін ұйым басшылары мыналарды ескеру керек.

 

 

 

 

 

                     2.4.Қаржылық есептің құрамы және негізгі элементтері.

 

Есеп берудің негізгі үлгісі болып бухгалтерлік баланс саналады.Оны жасауға дейіңгі есеп регистріндегі барлық синтетикалық шоттар бойынша қалдықпен айналым аналитикалық есеп мәліметтерімен салыстырылады.жылдың басындағы және аяғыңдағы баланстардың деректерін салыстыру үшін жыл басыңдағы бекітілген баланс баптарының номенклатурасы жыл аяғындағы бекітілген баланс номенклатурасымен және бөлім топтамаларымен,әрбір баптарымен  сәйкестендірілуі тиіс.Бухгалтерлікбаланс 2 БЕС мен есеп беруді жасау бойынша әдістемелік ұсыныстарында анықталған ақпараттардан тұруы тиіс.Баланс бас кітапта көрсетілген шоттардың қалдығының негізінде жасалады.Баланс құрылымы 2 бөлімнен тұрады.

1.Бұл актив болып табылады.Онда шаруашылықтағы негізгі құралдың пайда болуына байланысты олардың орналасуына байланысты материалдық    құндылықтардың есепке алынуы ақша қаражытының есебі жүргізіледі.

2.Пассив бұнда кәсіпорынның меншікті капиталы берешектері және кәсіпорыны негізгі қызметкерлерімен берешектері есепке алынады.Актив бөлімі 2-ге жіктеледі.

• Ұзақ мерзімді активтер
• Ағымдық активтер.

Ұзақ мерзімді активтер жыл оданда көп уақыт ішінде пайдаланылатын активтерді жатқызады .Ағымдық активтерге қысқа мерзімді өндірістік процеске қатысатын аетивтерді жатқызамыз.

  Пассив бөлімінде  келесі баптарда қарастырамыз:Меншікті капитал-Бұл кәсіпорынның активтерінің сомасы және оеың қалыптасуының қайнар көзі сонымен қатар кәсіпорынның шегіндегі үлесіне байланысты салынған салымдарға таратылмаған табысты қосқанға тең.

Міңдеттемелердің есебі оның ұзақтығына байланысты 2түрге топталып жіктеледі.

• ұзақ мерзімді міндеттеме
• Ағымдық міндеттемелер.

Ұзақ мерзімді міндеттемелер –көрсетілген қызметке байланысты немесе сатылған активке байланысты сол қызметті көрсетіп отырған субъектіге активтерді келетіне алған кәсіпорын міндеттемесі есепке алынып құндық өлшем бірлігіне жазылады.Ағымдық міндеттеме –алынған міндеттемелерді ағымдық активтер есебінен өтелетін міндеттемелерді жатқызады.

Жалпы міндеттеме бұл субъектінің белгілі бір есеп кезеніңде ағымдық активтердің пайдалануы қажет етпейтін қандай-да бір көрсетілген қызметке байланысты кәсіпорынның басқа бір субъект алдыңдағы  міндетін сипаттайды.

   Сонымен,ағымдық баланстағы  активтер мен міндеттемелерді  анықтау және олардың мазмұны ашудың қаржылық есеп беру үшіе маңызы зор,сондай-ақ пайдаланатындар үшіе де ол өте қажет және олардың сол көрсетуіштері бойынша талдау жасалынады.Сонымен ұзақ және ағымдағы актмвтер,меншік капиталы,ұзақ және ағыидағы міндеттемелер бухгалтерлік баланста ашылуы тиіс. Жыл соныңда белгіленген тәртіп бойынша түгендеүдің көмегімен баланстың барлық баптары расталуы тиіс.

    Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру.Есеп беру№ 30 БЕС талаптары бойынша жасалады.Есепте негізгі, инвестициялық және қаржы жөніңдегі қызметін жүзеге асыру нәтижесінде алынған ақшалай қаражат ағыны түралы барлық деректері,сондай-ақ қаржы қызметінде пайдаланатын таза ақшалай қаражат,ақшалай қаражаттыңжәне олардың эквиваленттерінің таза көбеюі,жылдың басындағы және ағымдағы ақшалай қаражт пен оның эквиваленттері көрсетіледі.4бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес субъектілер жасаған Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп заңды тұлғанын қаржылық жағдайындағы өзгерісті бағалауға мүмкіндік береді,бұл оларды есепті кезең ішіңдегі операциондық,инвестициялық және қаржылық қызметтін алғанда қаражаттардың түсуі мен жұмсалуы турал хабарламамен қамтамасыз етеді.Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп субъектінің есепті жылдың ішіедегі қаржылық есебінің құрамында беріледі.

  Ақша қаражатының қозғалысы операциондық,инвестициялық және қаржылық қызметі тұрғысынан қаржы жағдайы және қызмет түрлерінің ықпалы бағалауға мүмкіндік береді.

 Инвестициялық қызметтен түсетін ақша қаражаттарының қозғалысын ашып көрсеткен кезде тура әдіс пайдалануы мумкін,бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі,не жанама әдіс пайдаланылуы мүмкін,бұл әдіс жағдайында ақшалай түсім қаражаттары мен төлемдердің негізгі түрлері ашып көрсетіледі,не жанама әдіс пайдаланылуы  мүмкін,бұл әдіс жағдайында таза табыс пен зиянға ағымдағы активтер мен міндеттемелерге,ақша операцияларының өзгеріске,сондай-ақ инвестициялық немесе қаржылық қызметтің нәтижесі болып табылатын кірістеріне немесе зияндарына қарап түзетулер енгізіледі.

  Түсініктеме жазба-кәсіпорында жасалған негізгі аналитикалық құжат.Онда бірінші кезекте бизнес жоспарының барлық тауарлары бойынша негізгі себептермен қоса,орындау жайына қысқаша баға беріледі және есептік кезеңде кәсіпорынның жұмысына оң және теріс әсер еткен жақтары да ашылады.

   Түсініктеме жазба  қаржылық есеп берудің бір  бөлігі ретінде келесі негізгі  мәселелерді ашуы керек.

1.Есеп бөлігіне қатысты  субъекттің есеп саясытында қаралған  негізгі ережелеріді.

2.Түсінікті жазба баланс  бойынша ұзақ және ағымдағы активтерді,меншікті капиталын,ұзақ және ағымдағы міндеттемелерді ашп көрсетеді.

3.Қаржылық –шарушылық  қызметтің нәтижесі туралы есеп  беру бойынша жазылған түсініктеме  жазбада мына сұрақтар қамтылыу  керек.

4.Ақша қаражатының қозғалысы  туралы есеп беру бойынша жазылған түсініктеме жазбада сұрақтар баяндалуы керек.

5.Түсініктеме жазбада  кәсіпорынның қаржылық қызметі  мен қаржылық жағдайына жалпы  баға берілуі керек.

 Қаржылық есеп беру  мәміленің және басқа да оқиғаның  нәтижесін классқа топтастырып,экономикалық мазмұнына сәйкес көрсетіледі.Экономикалық мазмұн қаржылық есеп берудің элементтері болып табылады.

   Қаржылық нәтижесі-бұл есепті жылдағы кәсіпорынның қаржылық шаруашылқ қызметінің нәтижесі.Қаржылық нәтижесін өлшеу элементі:табыс пен шығыс болып табылады.

   Табыс-бұл есепті кезеңдегі активтердің өсуі,не міндеттемелердің азаюы;шығыс-бұл активтердің азаюы,не міндеттемелердің көбеюі.Бұл жерде иеленушілер жарлық капиталына салған салымы субъекттің табысы болып табылмайды,ал суюбъект иелеріне меншік капиталын таратып беру-шығыс болып танылады.

   Қаржылық есеп беруде  шаруашылық жүргізуші субъект  қызмет түріне қарап табыс  пен шығысты бөліп көрсетуіне  болады. Мысалға,өнеркәсіп өндіріс, делдалды ққызмет, ауылшаруашылық қызметі бойынша және тағы басқа, сондай-ақтабыс пен шығысты әдеттегі қызметімен төтеншежағдайдан алатын табыстары немесе шығыстары бойынша бөлуі мүмкін.

   Табыстар-бұл субъекттің негізгі жәнене негізгі емес қызметінің нәтижесі.Негізгі қызметтен алатын табыстардың қатарына:өнімді, жұмысты,қызметті сатқаннан алынған табысы; сондай-ақ тауарлы-материалдық құндылықтардан,жалға беруден, инвестициялық қызметтерден түсетін табыстары жатады.Ал негізні емес қызметтен түсетін табыстардың қатарына:негізгі құралды, материалдық емес активтерді,бағалы қағаздарды сатқаннан және бағамдықайырмадантүскен табыстары жатады.

   Шығыстар-өнімді өндірумен, жұмысты атқарумен, қызметті көрсетумен байланысты шығындар ,негізгі және негізгі емес қызметтен шеккен зияндар және төтенше жағдайдан туындаған шығындары.шығыстр әдетте, шығыс нысанын қабылдайды немесе активтердің пайдалануын көрсетеді.Зиян экономикалық олжаның азайғаның көрсетеді.Зиян өз табиғаты бойынша,шығыстан айтарлықтай ерекшеленбейді және ол жеке элемент болып тасаналмайды.

   Қаржылықесепберудің  элементтерін тану-бұл бухгалтерлік  балансқа енгізу процесі немесе  қаржылық –шаруашылық қызметінің қызметіеің нәтижесі турлы есеп берудің бабы,ал  ол элементтерге бнрілген анықтамаларына сәйкес келеді және мынадай тану тұжырымдамасын қанағаттандырады:

-кез келген болашақтағы  олжаның осы баптарда көрініс  табу ықтималдылығы бар, оның  түсуі де, шығып кетуіде мүмкін;

-баптың құны бар, ол  үлкен дәлдікпен өлшенуі мүмкін;

  Қаржылық есеп берудің  элементтерін бағалау.Бағалаудың  көмегімен олардың құны анықталуы  мүмкін, соның нәтижесінде олар  танылады және қаржылықесеп беруге  тіркеледі.

   Субъект  қаржылық есеп беруді жасау кезінде активтер мен міндеттемелерді бағалау үшін бастапқы құнын негізге алады және сонымен қоса басқа да бағалау әдістерін пайдаланады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

               2.5      Қаржылық есепті құруда аудитті ұйымдастыру

Аудитор шаруашылық жүргізуші субъектілердің ұйымдық-құқықтық нысандарына қарай жарғылық капиталдың есебіне аудиторлық тексеру жүргізу кезінде, олардың ерекшеліктерін ескере отырып, тексерудің ауытқымын толық қамтитындай етіпбағдарлама жасауға тиісті.Бағдарламада қаралатын басты мәселелерді және олардың ақпарат көздерін қоса қамтыған жөн.

«Римет» ЖШС –де табыс және шығыс есебін тексеру бағдарламасы мынандай негізгі мәселелерді қамтуға тиісті:

-баланстың көрсеткіштерін Бас  кітаптағы, есеп регистрларындағы  және машинажазбадағы шоттардың сипаттамасы келтірілген сәйкестігін тексеруге;

-жарғылық капиталдың синтетикалық  және аналитикалық есебінің дұрыс  ұйымдастырылып, жүргізілуін тексеруге;

-жарғылық капиталдың шаруашылық  ұйымдық-құқықтық нысанына сәйкес  дұрыс қалыптасқандығын тексеру;

-шаруашылықты мемлекеттік тіркеуден  өткізген кезде және тіркелгеннен  кейін жарғылық капиталдың қалыптасу  тәртіптерінің сақталғандығын тексеруге;