Кәсіпорынның қаржылық есебін қалыптастырудағы бухгалтерлік есеп және аудит

-шаруашылықты мемлекеттік тіркеуден  өткізгенде және тіркелгенннен  кейін жарғылық капиталдың қалыптасу  тәртібінің сақталғандығын тексеруге;

-шаруашылықтық қабылданған жарғысында  жарғылық капиталдың құрамының  өзгеруінің негізділігін және  оның құрылтайшыларының құжаттарында деркезінде расталғандығын тексеру.

Қаржылық есеп берудің негізгі үлгісі болып баланс саналады.Ол кәсіпорынның жылдық есебінің басты синтетикалық элементтерінің көрсеткіштерін береді.Баланс ішкі және сыртқы пайдаланушыларға кәсіпорынның қаржылық нәтижелері туралы, оның тұрақтылығы, кредиторлық қарызының көлемі, банк несиелері туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді.Балансты құру баланс кестесін құрудан және басты белгілерін анықтаудан басталады.Баланс кестесінің негізгі элементі болып актив табылады.Ол кәсіпорынның мүліктік құралдарының жиынтығын бейнелейді.Актив құрамына мүліктер мен құқықтар кіреді.Баланс пассиві кәсіпорынның мүліктік массасының қалыптасуының қайнар көзі оболады.Жалпы алғанда пассивтер міндеттемелерді білдіреді.

Бухгалтерлік баланспен қоса кәсіпорын есеп берудің басқа да нысандарын толтырады.Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есептің №3 стандартында ашылып көрсетіледі.Бұл стандарт бағалау әдісі, есеп саясатыөзгерген кезде және елеулі қателіктер анықталғанда  және түзетілгенде қаржы-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беру мен олардың қаржы есептемелеріндегі баптардыңсыныптамасын белгілейді.

Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижелері туралы есеп беруде мынандай баптар ашылып көрсетіледі:

-негізгі қызметтен алынған табыс;

-сатылған өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құны;

-жалпы кіріс;

-кезең шығындары. Оған енетіндер: жалпы және әкімшілік шығындары, проценттерді төлеу шығындары, сату  жөніндегі шығындар;

-негізгі қызметтен алынған кіріс  немесе зиян;

-салық салуғадейінгі әдеттегі  қызметтен алынған кіріс немесе зиян;

-табсы ссалығы;

-төтенше жағдайлар бойынша кіріс  немесе зиян;

-таза кіріс немесе зиян

Осы баптардың барлығының сомасының өзгерісі түсіндірме жазбадан ашылып көрсетілуге тиіс.

 

 

 

 

 

 

 

                       2.6 Шетелде ќаржылыќ есепті жүргізу ерекшелігі.

  Баланс пен табыс пен шығындар туралы есептегі байланысты  көрсететін және кәсіпорынның ќаржылыќ жағдайын сипаттайтын негізгі бухгалтертік және баланстыќ теңдікті (balance-sheet(accounting)eyuation) ќамтамасыз ететін ќаржылыќ есептің 5 ќұамдас бөлігін ќарастырдыќ.Баланстыќ теңдіктің  негізгі түрі келесідей :

Активтер(assets)=Міндеттемелер(liabilities)+Меншікті капитал(equity)

Баланстыќ теңдік балансты  ќұрайтын  3 бөлімді ќамтиды. Батыста ќолданылатын тағы бір терминді атап кетуге болады, ол-таза активтер(netassets),ол активтерден міндеттемелерді шегергенге, яғни меншікті капиталға тең.’’Таза’’ активтерді анықтағанда тиісті міндеттемелер шегеріледі. Мысалы, таза ағымдық активтер=ағымдық активтер - (қысқа мерзімді) міндеттемелер.

   Жоғарыда берілген табыс пен шығындардың анықтамаларға байланысты негізні бухгалтерлік теңдік келесідей түрде берілуі мүмкін.

Активтер=Міндеттемелер + Капитал + Табыстар (income)- Шығындар(expenses). Бұл түрде берілген бухгалтерлік теңдік негізгі есеп қисап түрлерінің экономикалық байланысы туралы түсінік береді, пайда және шығындар туралы есепте көрсетілген,табыс пен шығындар арасындағы айырма, яғни таза пайда шығын кәсіпорындардың сыртқы ортамен байланысына әсер ететін,  тағы 2 операция бар:инвестициялар     (inuestments)

 және  меншік иесінің  иелігінен алуы (withalrawls).Олар да  негізгі баланстық теңдікке енгізілуі  мүмкін.

Активтер=Міндеттемелер+Меншіктікапитал+Табыстар-Шығындар+  Инвестициялар-Меншік иелерінің иелігіне алулар. Алайда, бұндай түрдегі баланстық теңдік сирек қолданғанымен,кәсіпорынның шаруашылық қызметінің ғана еме,сонымен қатар оның сырттан әкеп қосу арқылы өзгерту мүмкіндіктерін көрсетеді.Өзінің қарапайымдылығы мен ақиқаттылығына қарамастан, негізні бухгалтерлік теңдік қаражаттар, операциялар мен кәсіпорынның қызметінің нәтижесінде олардың қаржылық есепке көрсетілуін жалпылама түрде мүмкіндік береді.

   Батыс компаниялары  жасайтын қаржылық есеп бухгалтерлік  есеп-қисаптардан басқа көптеген  ақпаратты қамтитын, әдемі безендірілген  буклеттер болып табылады, Қосымша ақпарат, әдетте копания президентінің акционерлерге жолдау,директорлар кеңесінің есебі,өткен кезеңдердегі фирма дамуынаталдау,инвестициялар көлемі,халық аралық байланыс,түрлері графиктер,схемалар,диаграммалар,фотосуреттер және тағы басқа бар компаниялардың әлеуметтік саясаты туралы баяндама  түрінде болады. Бұл ақпарат реттелмейді және компаниялардың таңдауы бойынша беріледі. Сөйтсе де ол осы ақпаратты пайдаланушылар үшін маңызды және шешім қабылдыуда қосымша мәлімет көзі болып табылады.

   Бұндай ақпараттың  көлеміқарама-қарсы тенденциялармен  анықталады:бір жағынан,бұл менеджерлердің  компанияларының қызметінжарнамалау  мен инвесторларды тартқысы келеді,екінші  жағынан-фирмамүддесіне нұсқан келтірүі  мүмкін конфеденциалды ақпаратты  жасыруға мүмкіндік береді.

  Бухгалтерлік есеп  өзіне сол мемлекеттін ережелері  мен стандарттарымен реттелетін  түрлі есептерді қосады. Жалпы келесідей есеп беру турлерін атап кетуге болады: баланс, қаржылық нәтижелер немесе пайда және шығындар туралы есептер,жинақталған бөлінбеген таратылмаған пайда туралы есеп,ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп ,қаржылық жағдайдың өзгеруі немесе кәсіпорындардың пайдаланыу мен қайнар көздері туралы есеп,меншікті капиталдағы өзгеріс туралы есеп ,түсіндірме парақ немесе комментариилер.

    АҚШ-та міндетті  түрде баланс,қаржылық нәтижелер  туралы есеп,ақша қара жатының  қозғалысы туралы есеп және  меншікті  папкалардағы  өзгерістер  туралы есеп пен түсіндірме  парақ беріледі.Ұлыбританияда-баланс,пайда  мен шығындар туралы есеп,ақша  қаражатының қозғалысы туралы есеп,түсіндірме парақпен қоса конселденген есеп беріледі.Халықаралық стандарттар қаржылық есепте көрсетілмеуі тиіс ақпараттарды жалпы реттейді. 5ХЕС қаржылық есепте көрсетілуі тиіс ақпарат-кезенділік,түсініктілік,нақтылық қағидаларын ұстану арқылы жасалғанын көрсету,фирма қызметінің фирманың негізгі қызметі.

   Заңды статус,құру  уақыты және кезеңі,компаниялар  атауы мен мемлекеттік атаулар  көрсетіледі.Сондай-ақ стандартта  баланстың жекелеген баптары  бойынша және қаржылық нәтижелер  туралы есепте көрсетілуі тиіс жалпы сипаттағы мәліметтерді көрсетуге қойылатын талаптар қарастырылған.7ХЕС “Ақша қаражатының қозғалысытуралы есеп''-ақшақаражаты туралы есепте көрсетілуі тиісақпаратты анықтайды.

   Жекелеме баптар  көрсетіліп,түсіндірілетін түсіндірме парақтын маңызы зор.Мысалы:негізгі құралды бағалаудың түрі бойынша (Бастапқы құн-тозу=қалдық құн ),түрлері және пайдалану мерзіміне байланысты түсіндірме парақта ашылыды.Түсіндірме парақтың түрі мен көлемі реттелмейді,бірақ жалпы талаптар берілуі тиіс немесе шектеулі көлемі еөрсетіледі.Мысылы 5 ХЕС негізгі құралдар бөлімінде жер ғимараттар,құрал жабдықтың және негізні құралдың басқа да түрлерінің бастапқы құны жалға алынған және төлам мерзімі шегерілмеген негізгі құралдар туралы ақпарат міндетті түрде көрсетілуін талап етеді.

   Осылайша батыс  компанияларының қаржылық есептерінің  құрамымен құрылымы алуан түрлі.Олар  тек түрлі мемлекеттің компанияларында  ғана емес,бір салада қызмет  ететін компанияларда әр түрлі  болады.Сөйте тұра қаржылық есеп  беру қағидалары бірдейбұдан баланстың,пайдажәне шығындар туралы,ақша қаражатының қозғалысы туралы және тағы басқа есептер жалпы бірдей екенін білуге болады.

 

 

 

                                  

 

3. «РИМЕТ» ЖШС ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕБІН  ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ҚҰРУ

3.1. Қаржылық есеп берудің сипаты мен маңызы

 Есеп беру процесін жасау  есеп жұмысының соңғы сатысы  болып табылады.

орындарының сақталуы, сондайөақ уақытымен еңбек ақы және басқ    Қаржылық есеп берудің мақсаты өз пайдаланушыларына заңды тұлғаның  қаржылық жағдайы туралы сенімді, мәнді және пайдалы  ақпараттарды  беру болып табылады. Қаржылық есеп берудін пайдаланушыларының қатарына потенциалды инвесторлар, кредиторлар, жабдықтаушылар, сатып алушылар  еңбеккерлер,сондай-ақ мемлекеттік органдар, тағы басқалары кіреді.

    Қаржылық есеп беру басқарушы органдардың жұмысын және субъектің ресурстарын,міндеттемелерін және ақша қаражаттарынның болашақтағы ағындарын  бағалауға, несие беру бойынша шешімдерге және инвестициялық шешімдерді қабылдауға пайдалы ақпараттарды береді.

Қаржылық есеп беру есептеу қағидасының негізінде жасалады, соған сәйкес жөнелтілген жұмыс атқарылған кезінен бастап, олардың төлеу нәтижесіне қарамастан табыс болып танылады, ал шығысы мен зияны орын алынған  кезден басап танылады. 

Есеп беру жөніндудегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің  міндеттерін өзара дұрыс бөлудің және есеп жұмыстарының кестесін белгілеудің маңызы зор. Берілетін есеп тиісті жиынтық құжаттарында, саралау парақтарында және белгіленген көлемдерде есептік тізімдемесінде жинқталады. Жасалган баланстқықжәне басқа берілетін есептердің көрсеткіштерінің ділдігің қамтамасыз ету ушін арифметикалық және логикалық тұрғыдан мұқият тексеру керек. Баланстық сабақтастығын есепті кезеңнін басындағы баланс баптарының деректерін ағымдағы кезеңін осы баптағы дректерімен салыстырып, жыл соңындағы көрсеткіштердің әрбір жолы анықталады. Қаржы есебін беру тәртібі  бухгалтерлік есептің стандарттарымен реттеледі.

  №2'' Бухгалтерлік баланс  және қаржылық есептің негізгі  көрсеткіштерін ашып көрсету  '' (2БЭС) ''Қаржылық –шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру ''(3 БЭС) ''және Ақша қаражатының қозғалысы туралы есеп беру''( 4БЭС)  арқылы жүзеге асады.

    Жылдық есептік  меншік йелерінде қатысушыларында, құрылтайшыларында немесе құрылтай құжаттарында, көрсетілген мәліметтер бойынша тиісті органдарға  салық инспекциясына жергілікті қаржы органына, мемлекеттік статистика органдарына есеп береді. Бухгалтерлік есеп беру күні болып бір қаладағы кәсіпорындар үшін оның барлық қажеті ақпараттарын нақты берген куні есептеледі, ол басқа қаладағы кәсіпорын үшін почта арқылы жіберілген күні есептеледі. Берілген бухгалтерлік есепке кәсіпорын басшысы мен бас бухгалтер қол қояды, олар оның уақытында берілуіне жауап береді.

    Кәсіпорындардың шаруашылық  қызметінің нәтижелерін, мүлікпен қаржы жағдайы туралы жылдық бухгалтерлік есептерін мудделі пайдаланушылар үшін жариялауға жол ашық. Бухгалтерлік сеепте жазбаларға  өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы жылға және өткен жылға қатысты берілген есептер мен баланс деректерінің барлығын түзетуді қажет деп тапса, онда ол есепті айдан кейіңгі бірінші айда жасалады, сонда тиісті түзетулер көрініс береді. өткен жыл үшін берілген жылдық бухгалтерлік есептер мен баланстар бекітілгенге дейін жасалады. мұндайда өткен жылғы желтоқсан айында есепке алынған деректерге қажетті түзетулер енгізілуі мүмкін. Есеп беруге қойылатын ең басты талап оның тазалығы болып табылады, яғни акционерлер мен  инвесторларға есеп берудің мәліметі тусінікті болуы тиіс. Есеп беру белгіленген мәліметтердің мерзімінде жасалғаны  жөн. Кәсіпорынның есепберуі бухгалтерлік, статистикалық және жедел болып бөлінеді. Жедел – статистикалық есеп беру  кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің жекелеген жақтарын бухгалтерлік және жедел –статистикалық есепке алудың деректері бойынша жасалады. Бухгалтерлік есеп беру кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметің бастпақы құжаттармен және есепке алу жазбаларымен расталып, жинақталған  деректерден жасалады.

3.2 Қаржылық есеп беруді жасау бойынша түгендеу және басқа да дайындық жұмыстары

«Римет» ЖШС-де қаржылық есепті құрмас бұрын мекемеде түгендеу жүргізіледі.Қаржылық есеп бухгалтерлік есептің соңғы қортындысы болғандықтан оны құрмас бұрын барлық кәсіпорындар түгендеу мен басқа да дайындық жұмыстарымен бастайды.

    Түгендеу бұл  бухгалтерлік есеп әдісінің басты  элементтерінің бірі,ол есеп айырысудың  ақша қаражаттарының, аяқталмаған  өндірістің, тауарлы материалдық  құндылықтардың, материалдық емес  активтердің, негізгі құралдардың,нақты  қолда барын тексеруін және олардың есеп мәліметтерімен салыстыруын көздейді. Меншік туріне, қызмет, қызмет түріне және жұмыс істеу тәртібіне қарамастан,оны барлық кәсіпорын жургізеді.Ол құжаттаудың міндеті қосымшасы болып табылады. Тек соның көмегімен шаруашылықта болатын әрі жасалатын барлық шаруашылық құбылыстар бухгалтерлік есепте көрініс табады. Ол өзінің жағдайына қарап екіге бөлінеді: толық және ішінара болып.

    Толық түгендеу әдетте, жылына бір рет жылдық есеп  берүдің алдында жасалады, оның  мақсаты кәсіпорынның барлық активтерімен пассивтерін баланста дұрыс  көрсету болып табылады. Мұндай толық тугендеу бақылаушы органдардың талабы бойынша да жасалуы мумкін. Ішінара тугендеу, тек қана тугенделетін объектілердің кейбір бөлігін ғана қамтыуы мүмкін, мысалға, кәсіпорынның кассасындығы нақты ақша қаражаты, кәсіпорындағы негізгі құралдарды саны тағы басқалары.