Қазақстан Республикасындағы шетелдік несиелендіру тәжірибесінің қолдануы

-Қысқа мерзімді несиелеу бөлімі

-Ұзақ мерзімді несиелеу және қаржыландыру бөлімі

-халықты несиелеу бөлімі

-банкаралық несиелеу бөлімі

-банкаралық операциялар бөлімі

-депозиттік операциялар басқармасы

-қор бөлімі

банк тің есеп айырысу-касса бөлімі

-кадрлар бөлімі

-заң бөлімі

-тексеру бөлімі

-электронды есептегіш машиналарды енгізу және қолдану бөлімі.

        Келесідей  коммерциялық банктердің Қазақстан  заңдарына сай негізінен мынадай  операциялар жатады.

-заңды және жеке тұлғалардың  депозиттерін қабылдау,оларға шоттар  ашу және жүргізу

-кассалық операциялар

-аудару операциялары

-есептеу операциялары

-қарыз беру операциялары

-сенім операциялары

-клиринг операциялары

-сейфтік операциялары

-ломбард операциялары

-факторинг операциялары

форфейтинг операцияларымен клиенттерге қызметтерін көрсетеді.

           Коммерциялық банк тің операцияларын 2-кестеден көре аламыз.[26,298]

[24,207 б]

            Екіншіден,банктер елдің экономикасын  дамытуға бағытталған инвестицияларға  несие беру үшін меншікті және  тартылған ресурстарды шоғырландыруға  шақырылған;

           Үшіншіден,бұл қызметті табысты жүзеге асырған кезде оның барлық қатысушыларына-несие ұйымдарына,қарыз алушыларға және тұтастай түрде қоғамға пайда әкеледі.

            Несие операциялары-бұл несие  берушінің қарыз алушыға ақылы,жеделдік,қайтарушылық,қамтамасыз  етушілік жағдайларында ақша қаражаттарының белгілі бір сомасын беру бойынша қатынасы.

            Қайтарушылық түрінде қарыз алушының  несие берушіге келісімде көрсетілген  негізгі қарыз сомасын міндетті  түрде төлеу түсіндіріледі.Бұл  ерекшелік несиені тауар ақша қатынастарының басқа экономикалық категорияларынан өзгешелеп тұрады.Қайтарушылық несиенің негізгі белгісі болып саналады.

            Банк несиенің ақылы болуы  несие беру кезінде банктің  көрсететін қызметінің өтелетін  сипатына негізделеді.Банк ссуда,бергені үшін,негізінен,сыйақы түрінде белгілі бір ақы алады.Оның мөлшерін несие шарты бойынша тараптар белгілейді.

             Несие берушіден жедел несие  беру жағдайында алынған қаржыларды  қайтарудың алдын ала көрсетілген  мерзімдері түсіндіріледі.Яғни жеделдік-оны бұзу белгілі бір санкциялар қолдануға әкелетін несиені қайтарудың уақытша айқындығы.Несие беру мерзімі ссудалық қаржылардың қарыз алушының иелігінде болуының шекті мерзімі болып саналады.[9,285 б]

             Банк несиесін берудің жоғарыда  атап өткен қағидаларына тағы несиенің қайтарушылығын қамтамасыз етуді қосуға болады.

Қамтамасыз ету-бұл кепілге беру,банк кепілдері,сақтандыру және заңдылықтар мен,сондай-ақ әріптестер арасындағы шартпен қаралған өзге де тәсілдердің көмегімен жүзеге асырылуы мүмкін банк несиесін қайтарудың тәсілі.

             Банк несиелері келесі белгілері  бойынша жіктеледі:

             Мақсатты белгіленуі бойынша(тұтыну,сауда,ауылшаруашылық,инвес

тициялық және т.б.);

             қайтару мерзімдері бойынша (қысқа  мерзімді,орта мерзімді және ұзақ мерзімді),

             қамтамасыз етушілік дәрежесі  бойынша (қамтамасыз етілген және  қамтамасыз етілмеген);

             пайыздық ставкалар түрлер бойынша (пайыздық ставкасы белгіленген  және пайыздық ставкасы өзгеріп  отыратын несиелер).[28,255 б]

                        

Біздің экономикамыздың дамуына байланысты екінші деңгейдегі банктер несиелік операция жүйелерін дамытып халыққа өз қызметтерін көрсетуде.Қазіргі кезде өте жақсы дамыған қысқа мерзімді,ұзақ мерзімді және ипотекалық,депозитті қабылдау операциялық жүйелері кең көлемде қолдануда.Статистикалық көрсеткіштер бойынша Қазақстандық банктердің әр жылдық көрсеткіштерін көре аламыз.Сол сияқты банктердің экономика салалары бойынша несиенің бөлінуін 3-ші  кестеден көре аламыз.[9,287 б]

                                                                                                                    3-кесте

	1999	2000	2001	2002	2003
Эконмика Салалары бойынша,барлығы.          Құрамында:	139 070	276 218	489 817	672 407	978 125
Өнеркәсіп Үлесі %	32 320 23,2	84 283 30,5	166 814 34,1	230 786 34,3	273 641 28,0
Ауыл шаруашылығы Үлесі %	11 756   8,4	25 880   9,4	50 600   10,3	76 717   11,4	117 354   12,0
Құрылыс Үлесі %	5 725 4,1	11 958 4,3	22 991 4,7	42700 6,4	75 178 7,7
Көлік Үлесі %	4 680 3,4	16 509 6,0	21 112 4,3	20 262 3,0	31 453 3,2
Байланыс үлесі %	2 898 2,1	5 895 2,1	11 629 2,4	12 777 1,9	7 730 0,8
Сауда Үлесі %	41 393 29,8	91 839 33,3	151 317 30,9	197 846 29,4	276 731 28,3
Басқалары Үлесі %	40 299 29,0	39 853 14,4	65 353 13,3	91318 13,6	196 038 20,0

 

Осы схемада көріп отырғанымыздай банктердің 1999 жылдан 2003 жыл арасындағы несиелендірудің динамикалық өсу деңгейін бақылаймыз.Сол сияқты өнеркәсіп саласына 1999 жылы 32320 мың тенге бөлінген болса 2000 жылы 84 283 мың тенгені құрап отыр,2001 жыл мен 2003 ші жылдар арасында 166 814 мыңнан 273641 мың тенгені құрап отыр.

Ауыл шаруашылығы саласына 1999 жылы 11756 мың теңге бөлінсе 2000 жылы 25 880 теңге осы салаға бөлінген,ал 2001 жылмен 2003 жыл арасында несиелендірудің өсу динамикасы 50 600 мыңнан 117 354 мың теңгені құрап отыр.Пайыздық үлесі 1999 жылы 8,4 болса 2003 жылы бұл көрсеткіш 12,0 деңгейге жетіп отыр.Құрлыс саласына 1999 жылы 5 725 мың теңге бөлінсе 2003 жылы 75 178 мың теңге бөлініп отыр.Көлік саласы бойынша 1999 жылы 4 680 мың теңге бөлінсе 2000 жылы бұл салаға несиелендіру күрт жоғарлап 16 509 мың теңгені құрап отыр,ал 2001жылмен 2002 аралығында 21 112 мың теңгеден 20262 мың теңгеге кеміп отыр,2003 жылы біз бақылағандай несиенің бөлінуі қайта жоғарлап 31 453 мың теңгені құрады.Байланыс саласына тоқталатын болсақ  1999 жылымен 2002 жыл аралығында  2 898 мың теңгеден 12 777 мың теңгеге өсіп,2003 жылы қаржының бөліну деңгейі төмендеп 7 730 мың теңгені құрап отыр.Келесідей  сауда саласына 1999 жылмен 2003 жыл аралығында 41 393 мың теңгеден 276 731 мың теңге бөлініп отыр.Басқа салалары бойынша 1999 жылмен 2003 жыл аралығында бұл салаға несиелердің бөліну деңгейінің өсу динамикасы бақыланып 40 299 мыңнан 196 038 мың теңгені құрап отыр.Осы схемада біздің бақылауымызша несиелердің ең көп бөлінгені сауда мен өнеркәсіп салалары,екіншіден басқада салалар мен ауылшаруашылық салаларына,үшіншіден құрылыс,көлік,байланыс салалары орын алып отыр.[20,127 б] 

         Банктің  несие берудегі делдалдық қызметі  толық көрінген кезде нақты  экономикалық өмірдегі банктің рөлін көрсетеді.Нарықтық экономика кезінде коммерциялық (іскерлік) банктер несиелік қатынасын көптеген клиенттермен байланысты құра отырып,күрделі мәселелерді шешеді.Осылардың барлығы несие берудің аса ауқымды процесі арқылы жүзеге асады.Келесідей екінші деңгейдегі банктердің берген несиелерін  4-ші кестеден көре аламыз. 

 

                                                                                                        4-кесте

	2001		2002	2003
Барлық кредиттер	489 817        %		672 407               %	978 125          %
Ұлттық валютада	141 284         30		211 862             32	435 436         46
Шетел валютасында	348 533         29		460 545             69	542 688        56
Ұлттық валютадағы несиелер: Қысқа мерзімді	77 752            16		113 949             17	192 148          20
Ұзақ мерзімді	63 532             13		97 913               15	243 289          25
Шетел валютасындағы несиелер Қысқа мерзімді	163 383            33,4		175 065             26	177 627         18,2
Ұзақ мерзімді		185 149             38	285 479             43	365 062         37,3

 

Осы кестеде көрсетілгендей 2001 жыл мен 2003 жыл арасындағы заңды тұлғалар мен жеке тұлғаларды ұлттық валютада несиелендірудің өсуі мен кемуін көріп отырмыз.Сол сияқты заңды және жеке тұлғалардың ұлттық және шетел валютасында қысқа және ұзақ мерзімді несиеге деген қажеттіліктері деңгейінің өсуі мен кемуін бақылап отырмыз.2001жылы несиенің жалпы бөліну сомасы 489817 мың теңге болса,2002 жылы 672 407 мың теңге құрап 2003 жылы бұл көрсеткіш 978 125 мың теңгеге жетіп отыр.2001 жылы несиенің ұлттық валютада берілуі 30%-ын құрады,2002 жылы бұл көрсеткіш 2%-ға өсіп 32%-ға жетіп отыр.2003 жылы заңды және жеке тұлғалардың ұлттық валютада несие алуының үлес салмағы 46%-ық көрсеткішіне жетіп отыр.

         Ал шетел  валютасында берілген несиенің  үлес салмағы 2001 жылы 29%-ды құрады,2002 жылы 30%-ға өсіп 69%-на жетті,2003 жылы  бұл көрсеткіш 13%-ға кеміп 56%-ды  құрап отыр.Келесідей қысқа мерзімді  несиелердің ұлттық валютада берілуі 2001 жылы 16%-ын құраған,2002 жылы қысқа мерзімді несиенің үлес салмағы17%-ға жетті.2003 жылы 2002-ші жылмен салыстырғанда 3%-ға өсіп 20%-ды құрап отыр.

           Ұзақ  мерзімді заңды және жеке тұлғалардың  ұлттық валютада алуының үлес  салмағы 2001 жылы 13%-ды құраған,2002 жылы 15% болып 2003 жылы несие алушылардың үлес салмағы 25%-ға өсіп отыр.Ал қысқа және ұзақ мерзімді несиелердің шетел валютасында қолдануын қарастыратын болсақ,2001 жылы қысқа мерзімді несиенің шетел валютасында алушылардың үлес салмағы 33,4%-ды құрап отыр,2002 жылы 26%-ға кеміді.2003 жылы бұл көрсеткіш 7,8%-ға кеміп 18,2%-ын құрады.Заңды және жеке тұлғалардың ұзақ мерзімде берілген несиелердің үлес салмағы 2001 жылы 38%-ын құрап отыр.2002 жылы 5%-ға өсіп 43%-ын құрады.2003 жылы 37,3%-н құрап 2002 жылмен салыстырғанда 5,7%-ға кеміген.[20,128 б]

 

         Банктердің  келесі операциясы ипотекалық  несиелендіру.Бұл операция қазіргі  кезде үлкен қарқын мен дамуда  себебі Қазақстан азаматтарының  бұл несиеге деген қажеттіліктері  артуда.Ипотекалық несие негізінен қозғалмайтын мүлікті кепілге қоя отырып берілетін нарықтық экономикада белсенді түрде қолданатын келісімдердің сенімділігін қамтамасыз ететін несие беру нысандарының бірі болып саналады.Ипотекалық несие кәсіпорындардың,ұйымдардың және тұрғын үй құрылысы фирмаларының несиеге қажеттіліктерін сенімді негізде қаржыландырудың мемлекеттік көздерінің міндетін атқаруда үлкен рөл атқарады.Ипотекалық несиелер әрқашанда қозғалмайтын мүлік кепілімен-ипотекамен  байланыстырылады.

 

          Банктердің құрылысқа және тұрғын үй сатып алуға берілген ипотекалық несиелері.

                                                                                                                                                                                                                   5-кесте

	2001	2002	2003
Барлық несиелер оның ішінде:	2 624                 %	7 632                 %	29 508           %
Ұлттық валютада	1 095               42,6	1 517                  20	6 727            23
Шетел валютасында	1 530                58,3	6 114                80,1	22 782        77,2

          Кестеде  көрсетілгендей статистикалық көрсеткіштер  бойынша банктердің халыққа берген  ипотекалық несиелердің 2001 жылмен 2003 жыл арасындағы ұлттық және  шетел валютасында қысқа және ұзақ мерзімге берілген несиелер және несиеге деген сұраныстың өсуін көріп отырмыз.

            Сол сияқты 2001 жылы ипотекалық  несиелердің барлық бөлінген  сомасы 2624 мың теңгені құрап отыр,2002 жылы бұл көрсеткіш 7632 мың теңге  болып,ипотекалық несиеге деген сұраныс 2003 жылы өсіп 29508 мың теңгені құрады.2001 жылы ұлттық валютада берілген ипотекалық несиенің үлес салмағы 42%-ды құраған,2002 жылы бұл көрсеткіш20%болып,ипотекалық несиеге деген сұраныс 2003 жылы3%-ға өсіп 23%-ды құрады.

             Ал шетел валютасында 2001 жылмен 2002 жылды салыстырғанда 58,3%-дан 80,1%-ға өскен,ал 2003 жылы бұл деңгей 2,9%-ға кеміп 77,2%-ды құрады.Яғни қортындылай келсек 2002 жылы 2001 жылға қарағанда ұлттық валютада алынған несиенің үлес салмағы 20%-ды көрсетіп отыр 2003 жылы несиеге деген қажеттілік 3%-ға артқан.

   Шетел валютасында 2003 жылмен 2002 жылға қарағанда 2,9%-ға сұраныстың  кемігенін көріп отырмыз.[21,205 б]      

 

 

             Сол сияқты біз статистикалық  мәліметтерде көрсетілгендей банктердің жалпылама несиелендіру деңгейінің өсуін көрдік.Соның ішінде  Қазақстандағы алып банкінің бірі ОАО ТуранАлем банкіне тоқталғым келіп отыр.Банк ТұранӘлем Қазақстандағы қаржылық саласында қызмет көрсетіп,кең ауқымен дамып кележатқан банктердің бірі.ТұранӘлем банкі әр елдегі ірі және кіші компанияларға ұзақ және қысқа мерзімде несиелерді береді.Сол сияқты банк еңшілес компаниялардың көмегімен ипотекалық несиелендіру нарығының дамуына белсенділігін көрсетеді.

         ТұранӘлем  банкінің несиелендіру бойынша операцияларының өсу деңгейінің жылдық көрсеткіштері.