Мемлекеттик баскарудын теориясы

Бұдан басқа спецификалық мекемелерде  қажеттіліктің есебі бойынша 11 коррекциондық  мектеп-интернаттар, қиын тәрбиелі жасөспірімдер қалалық орталығы, 3 балалар үйі, 1 жанұялы балалар үйі, сондай-ақ педагогикалық кадрлардың квалификациясын көтеру институты қызмет етуде.

Соңғы бірнеше жылдарда мектеп құрылыстары  қолға алынады. Өткен жылда 3 жалпы  білім мектептері іске қосылды.  

Мектепке бармайтын балаларды  есепке алу жұмыстары жүріп жатыр. Мектеп бойынша барлық оқу Қоры іске асып жатыр. Тұрмысы нашар жанұядан шыққан балалар мен жетім балаларға  басқарушыларды ұйымдастырған.

Төменгі сыныптардың мүғалімдерін бастапқы білімнің мемлекеттік міндетті стандартын игеру бойынша 100%-қ қайта дайындау жүзеге асуда.

Жалпы Алматы қаласының білім саласындағы  күшті және әлсіз жақтарын атап өтуге  болады.

- Алматы қаласында 2006 жылға дейін  білімді дамыту туралы қалалық  бағдарламалардың болуы.

- Мекетепке дейінгі 5(6) жастағы  балаларды дайындауды ұйымдастыру.

- Орта жалпы білім стандарттарды  енгізілген, мектептерде  жаңа  компьютерлік бағдарламалар бойынша,  сондай-ақ мультимедиялық әдіс  бойынша оқыту.

- Алдындағы отандық және шетел  технологиясы бойынша оқытуды қолдану, жалпы білім мектептерін 100% компьютерлендіру, соның ішінде көп бөлігі қазіргі кездегі жаңа компьтерлермен қамтамасыз етілген.

- Бюджеттік қаржыландырудың артықшылығы, 1999 жылдан бастап оның көлемі 1,5-ке дейін өсті.

- Уақытылы жалақының төленуі, жалпы білім мектеп объектілерінің құрылысын жаңарту.

- Кемтар балалар үшін түзету  және арнайы мектеп жүйелерінің  жеткілікті дамуы.

- Мемлекеттік емес және аралас  білім мекеме жүйелерінің дамуы.

- Ғылыми-зерттеу институтының, жоғарғы,  орта және төменгі (профессион) маманданған оқу мекемелерінің жоғары консентрациясы.

- ВУЗ және ССУЗ-ң студенттер  санының өсуі.

Әлсіз жақтары:

- білім ұйымдарының оқу-құрал  техникалық базасын дамыту үшін  қаржының жеткіліксіздігі;

- профессионалды оқу мекемелердің мәліметтендірілуінің әлсіздігі және арнайы мектептердің оқу-әдістемелігін қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі;

- мекетепке дейінгі, бастауыш  және профессионалды білімді  мемлекеттік тілде оқытудың жеткіліксіздігі;

- Қазақстан Республикасының “Білім  туралы” Заңын жүзеге асыруға бағытталған заңдардың және нормативті актілер қорының жоқтығы немесе жарықтылмағандығы;

- Білім мекемелері, кәсіпорындар  мен ұйымдар арасында мамандырылған  кадрларды дайындауда байланыстың  әлсіздігі;

- Жастар мен жасөспірімдер арасындағы есерткі заттар, ішімдіктер және темекі өмімдерін  пайдаланудыңт өсуі, балалар арасындағы қылмыстың өсуі;

- Білім саласындағы жұмысшылардың  жалақысы төмен болуы, оқу сапасын  қамтамасыз ету үшін олардың  материялдық ынталандыру жүйесінің  жоқтығы;

Осындай әлсіздікті болдырмау үшін қабылданып жатқан бағдарламалар арқылы өз мүмкіндіктерімізді пайдалану қажет. Білім саласына қаржыландыруды көбейту, мәліметтендіру жүйесін дамыту, жаңа технологияларды пайдалану мүмкіндіктерін қолдану қажет. Білім жүйесін реформалау процесін халықаралық ұйымдармен қолдау көрсету керек, әртүрлі келісімдер арқылы ТМД елдерінде мамандарды дайындау мүмкіндіктері бар. Мекпетке дейінгі, бастауыш мектептер және профессионалды білімнің үзіліссіз және тиімділігін қамтамасыз ету /19/. Қазіргі кезде кәсіпорын жоғынан профессионалды білім жүйесіне деген қызығушылық жоқ, сондықтан еңбек рыногы оларды қажетті жұмыс күшімен қамтамасыз етіп отыр. Соңғы жылдарда жеке-жеке мамандықтар соның ішінде инженер-техникалық бойынша кадрларды дайындауға сұраныстың төмендеуі, болашақта мамандардың жеткіліксіздігіне және оларды шетелден алып келуге душар етеді. Экономикалық және халықтың қоғамдық өмірінің қажеттіліктеріне сәйкес мамандарды дайындауға жоспарлау және болжау жүйесінің тиімділігінің жеткіліксіздігі /18/.

Мұғалімдер мен оқитындардың денсаулығы, олардың әлеуметтік тұрмыс жағдайы  сапалы біліммен қамтамасыз етудің ең басты фактор болып табылады. Сондықтан  да мектептерде жиі-жиі медициналық  тексерулер жүргізіледі, арнайы мектептердін тәрбиешілер мен оқушыларды толық және сапалы тамақпен қамтамасыз ету, жазғы демалыста балаларды демалыс, дене шынықтыру сияқты жұмысшылармен шұғылдануын қамтамасыз етуін ұйымдастыру бойынша шаралар қабылданда. Тұрмыс жағдай нашар жанұялардың балалары үшін әртүрлі қайнар көздер құралдарын тарту есебінен, соның ішінде барлық оқу қорларының есебінен тамақтандыру тегін беріледі. Арнайы мекемелердін қызметтерінің байланысы қамтамасыз етіледі, балалар үйінің түлектері үшін жасөспірімдер Үйін ашу жоспарланып отыр.

Қаланың тәжірибелік мектептердің оқу бағдарламаларына республикалық бірден-бір валеология (сонымен қатар әдеп-жыныстық тәрбие),  экологиялық білім бойынша бағдарламалар енгізілген. Осы бағдарламаларды барлық мектептерге кеңінен енгізу  жұмыстары жүріп жатыр.

Республикалық деңгейде мемлекеттік тілде оқыту үшін бірдей оқу-әдістемелік құралдарын міндетті түрде жасап шығару қажет. Білім мекемелер мен жұмыс берушілер және тағы басқа да әлеуметтік қызметтестер арасында тығыз байланысын қамтамасыз ету қажет.

Еңбек рыногының сұранысының анализі мен мониторинг жүргізу үшін және кәсіптік кадрларды дайындау бойынша ұсыныстар жасау үшін барлық әлеуметтік қызметтестердің өкілдерінен қала әкімінің енгізінде аймақтық комиссия құрылады. Барлық қызығушы жақтар кадрларға экономиканың болашағы бар сұраныстары туралы жүйелі түрде хабарландырылып отырады /20/.

Еңбек рыногының сұранысына сәйкес мамандалған мамандарды дайындау жүйесін  дамыту және кадрлармен қамтамасыз ету  боцынша республика кәсіби одақ Федерациясы, білім, еңбек және жұмыс бастылық органдары, өнеркәсіпшілер мен кәсіпкерлер Одағы және басқа да әлеуметтік қызметтестердің орта мерзімді кезеңге біріккен іс-әрекет шараларын республиканың әдістемесін кезеңде жасалады және бағдарламалар мен жоспарлар қабылданады.

Болашақта тоғыз жыл ішінде 18 жалпы білім мектептерін ашу, есеп бойынша жылына 2 мектептен ашу жұмыстары жоспарланып отыр, яғни бұл мектеп құрылысына 25-27 млрд. теңге қажет етеді.

Жалпы білім мектептерінде оқитындар  саны 10-12% және 2005 ж. соңында 200-205 мың  адамды құрайды, ол 2010 жылдың соңында – 215 мың адамды құрайды.

Кәсіптік мектептерде оқитындардың саны 2005 жылдың соңына екі есе өседі  және 11-12 мың адамды құрайды, ол 2010 жылы ауылшаруашылығына сұраныс 17-20 мың  адамды құрайды.

 ССУЗ-да оқитындардың саны  болжанып отырған кезеңнің соңында 35-40% өседі және 25-26 мың адамға жетеді, яғни бұл деген қаланың экономикалық сұранысына сәйкес болады /21/.

 

б) Денсаулық сақтау

Қазіргі күні денсаулық сақтау саласында  көптеген жұмыстар жүргізілуде. Қала территориясында 250 поликлиника және 57 аурухана қызмет етуде, сәйкесінше 41 және 49 мемлекеттік меншікте болып табылады.

Денсаулық сақтау қалалық мемлекеттік  ұйымдарынан басқа, қаланың тұрғындарына медециналық көмекті 16 республикалық, 3 ведомствалық ұйымдар, 11 ҒЗИ және 682 мемлекеттік емес субъектілер көрсетеді.

Медициналық қызметтің кепілдік көлемінде  көрсету қамтамассыз етіледі, негізгі  көңіл оның сапасының көтерілуіне  аударылады.

Бюжджеттің қаржыландыру көлемі 1999 жылдан бастап 30% -ға дейін өсті.

 

1999-2003 жж. денсаулық сақтау саласын бюджеттік қаржыландыру динамикасы( млн. теңге) Сурет 1.

Денсаулық сақтау жүйелерін қайта  құру, тұрғындардың әр түрлі медициналық  қызметтерге сұраныстың есбімен  жүзеге асырады. Емдеу-диагностикалық сипаттан, нашақорлық саладағы, әртүрлі жұқпалы аурулардың профилактикасы бойынша мекемелердің күші нығайды.

Стационарлық ұйымдар саны азанды, диспансерлер саны қысқаруды, оларды кейбіреулеріне арнайы орталық деген статус берілген. Өзінің маңыздылығына байланысты кейбір медициналық ұйымдар ұйымдастырылған: хоспис, қазіргі медициналық технологиялық емдеу диагностикалық орталығы, арнайы тексеру поликлиникалары тағы басқа.

Бірнеше медициналық ұйымдар жекешелендіріліп алынған стоматологиялық поликлиникалар, косметологиялық емдеушілер, дәрігерлік дене-шынықтыру диспансері, хоз расчет поликлиникалар. 2000 ж. денсаулық сақтау мемлекеттік емес ұйымдары және жеке тәжірибеден өтіп жүрген дәрігерлер, қала тұрғындарын 11,3% көлемінде емханалық көмекпен қамтамасыз етті.

Дәрігерлік ұйымдарды қаржыландыру жолдары қағидалы түрде өзгертілді. Сметалық қаржыландыру жүйесінен дәрігерлік ұйымдардың дәрігерлік қызмет көрсету көлемі мен сапасы үшін қызметтерін қаржыландыруға көшті. Бірінші дәрігерлік-санитарлық көмек, емхана-поликлиникалық көмектің қызмет көрсету үшін белгіленген тарифы бойынша, стационардың – клиникалық шығынды топтары бойынша, яғни емделгендердің күрделілік категорияларының санына байланысты әрбір жанның нормативі бойынша қаржыландырылып отырады.

Ашық конкурс шаралары бойынша  тегін дәрігерлік көмектін кепілділік көлемінде көрсету үшін мемлекеттік заңдарды орналастыруды қамтамасыз ету.

Бірінші дәрігерлік-санитарлық көмек  көрсету басымдылығының даму мақсатында 7 жеке жанұялы дәрігерлік емханалар  ашылып, қызмет етіп жатыр.

Емханалық-поликлиникалық көмекее қол жеткізу деңгейін көтеру қамтамасыз етілген, жылына бір тұрғынның қатысу саны жоғарғы деңгейде қосып тұр – 7,3 (республика бойынша – 5,4). Емханалық – поликлиника ұйымдарының жоспарлы күші 95% пайдаланды. Көмектің стационарлық орналастыру технологиялары негізілген, осыған байланысты жыл сайын 70 мыңнан астам аурулар немесе стационарларда госпиталданғандардың санынан 41% госпиталдаусыз ем алып жатыр.

Соңғы жылдары стацои-халықтың керуетті күші маңызды түрде қысқарып кетті, біраз стационарлық көмектің қажеттілігі оның интенсивтілігі мен стационарлық орналастыру технологиялық даму есебінен қамтамасыз етілді . Керуетті қордың тиімді пайдалану көрсеткіштері жақсарды – керуеттің жұмыс көрсеткіші жылына 287-ден 335-ке дейін өсті, стационарларда ауруларды емдеудің орташа ұзақтығы 13,9-дан 10,2 күнге төмендеді, керуеттердің айналымы 20,5-тен 33 госпитализацияға дейін жетті.

Халықты және дәрігерлік ұйымдарды  дәрігерлікпен қамтамасыз етуге  жолдар өте маңызды өзгертілді.

Қазіргі күні бұл екі бағытта жүзеге асырылады: халықты тегін және жеңілдікпен қамтамасыз ету және дәрігерлік ұйымдарды дәрі-дәрмекпен қамтамасыз ету. Негізгі өмірлік қажетті дәрі-дәрмек құралдарын бөлу үшін тендерлер жүргізу арқылы қамтамасыз етіледі, және жеткізуші фирмалардың бағалы ұсыныстарының анализінің қорытындысынан шыға “Диабет” және “Туберкулез” мақсатты бағдарламасы бойынша дәрі-дәрмектер жергілікті және республикалық бюджетінің қаржы есебінен орталықтандырылып сатып алынады.

Әкімнің шешімі бойынша, дәрігердің ұсынысы  бойынша дәрмектерді ауруға және аурудың маңыздылығына қарай тегін жіберу үшін дәрі-дәрмектер ассортименті кеңейді.

Бірақ қала тұрғындарының денсаулықтары  әлі де күрделі жағдайда тұр. Осымен қатар соңғы 4 жылда туу көрсеткіштерінің өсу деңгейі 1000 халыққа (2000 ж. туу көрсеткіші 17 мың адам, алайда оның деңгейі орташа республикадан әрі төмен), халықтың өсімі жоғары болып тұр. Қала бойынша азайса да, бірақреспубликалық деңгейден жоғары. Жасы жоғары халықтың өсім себептерінің құрылымында мына аурулар тұр: қан айналым жүйесі (56%), опкалогиялық (17%), улану және сынық (11%), өкпе аурулары болып табылады /22/

в) Халықты әлеуметтік қолдау

Халықтың тұрмысы нашар топтарға адрестік әлеуметтік көмек көрсету  бойынша үлкен жұмыстар жүргізіліп жатыр.

1999 жылдың 1 сәуірінен бастап, жергілікті бюджеттен, туылған балаға, жұмыс істеген және жұмыссыз азаматтардың жерлеуіне жәрдемақылар, сондай-ақ ай сайын балалары көп жанұяға жәрдемақылар бір уақытта әлеуметтік көмек беріліп отырады.

Республика бойынша Алматы қаласы зейнеткерлерге ай сайын есептік көрсеткішпен 0.5 мөлшерде арнайы қалалық жәрдемақылар төленіп отыратын жалғыз аймақ болып табылады.

Халықты әлеуметтік қолдау бойынша  шаралардың бірі болып, мұқтаж ететін жанұяларға үй-жай тұрмыс шаралары үшін ақшалай көмек беру болып  табылады. Соңғы үш жылда тұрғын-үй жәрдемақы төлеу анализі алушылардың саны жыл сайын 30%-ға өсіп жатқанын көрсетеді /23/.Алматы қаласы бойынша кедейшілік белгісі қазіргі күні 1891 теңге мөлшерінде анықталады, осымен бірге өмір сүру минимумы 4977 теңгені құрайды. Қазақстан Республикасының “Өмір сүру минимумы” Заңына сәйкес, өмір сүру минимумы – тұтыну қоржынының минималды құнының мөлшеріне тең, бір адамның қажетті минималды ақшалай табысы. Өмір сүру минимумы республика және аймақ бойынша квартал сайын орташа есеппен:

1. халықтың жан басына
2. халықтың жасы бойынша

Минималды тұтыну қаржыны – натуралды  және бағалық сипаттағы тауарлар мен қызметтердің минималды жиынтығы.

Минималды тұтыну қаржыны құралады:

1. азық-түлік қоржыны
2. азық-тулік емес тауарлар мен қызметтерге шығындардан /24/.

Бүгінгі күні 55 мың адам шамасында  кедейшілік белгіде тұр, яғни бұл  деген жалпы халықтың 4% шамасын  құрайды.

Тұтас әлеуметтік қамтамасыз ету мен  әлеуметтік көмекке жергілікті бюджеттің  шығындары өсіп жатыр, тен қана соңғы  жылдары 1,5 есе өсті, осымен байланысты Алматы қаласы бойынша мемлекеттік шығындарда жоғарыда аталып өткен мақсаттар үшін олардың үлесі 9-дан 13%-ға өсті.

Соңғы жылдарда әлеуметтік бағытталған  объектілер дами бастады. Осыған байланысты, республикада бірінші 74 пәтерлі әлеуметтік үй салынды, ардагерлер үйі 350 орынмен, тұрақты үй-жәйі жоқ адмдарға әлеуметтік адаптация Орталығы, қиын тәрбиелі балалар мен жетім балалар үйін реабилитациялық орталық ашу, үй-жәйсіз балаларға асырап алу орындары ашылды.

Халықты әлеуметтік қорғау артықшылықтары мен кемшіліктері:

- кедейлікпен және жұмыссыздықпен  күресу бойынша республикалық  және қалалық бағдарламалардың  бар болуы;

- халықты әлеуметтік қорғау  жөнінде белсенді саясат жүргізу;

- тұрмысы нашар азаматтарды  категория негізінде есепке алу  бойынша ортаматтандырылған жүйесін жасау;