Мемлекеттик баскарудын теориясы

5 жастағы балалардың 75%-ы жақсартылған оқу - әдістемелік,  кадрлық және материалдық техникалық  базасы бар “мектепалды” иститутымен қамтылатын болады.

Атаулы әлеуметтік көмек  алатын тұрмысы төмен отбасыларын  білім беруде қолдау жүайесі балалардың 30%-ын мектепке дейінгі бағдарламаларымен  қамту есебінен құрылатын болады.

Орта білім беру жүйесінде :

12 жылдық орта білім беруге көшу жүзеге асырылады;

нәтижеге бағдарланған мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті білім беру стандарттары әзірленеді;

кәсіби кадрларды даярлауды  ұйымдастыруға экономиканың нақты  секторын тартудың заңнамалық базасы жасалады;

кәсіптік білім беру бағдарламаларының құрылымы мен мазмұны өзгереді;

техникалық әрі кәсіптік білім беру ұйымдарын жеткілікті желісі құрылады және модельдері жетілдірілетін болады.

Жоғары және жоғары оқу  орнынан кейінгі білім беру жүйесінде  бакалаврлық, магистрлік, докторлық бағдарламалар және оқытудың кредиттік жүйесі бойынша жоғары білікті кадарларды даярлауға толығымен көшу жүзеге асырылатын болады. Басымдықты мамандықтар бойынша кадрларды даярлауға арналған білім беру гранттарының саны артатын болады. Профессор – оқытушы құрамының дәреже иеленуінің орташа көрсеткіші 40%-ға жетеді. Тұтас алғанда, бұл кезеңде жоғары білім берудің желісі кеңейіп, көрсеткіштері тұрақталады.

2010 жылдың соңына қарай  мектептердегі компьтерлердің саны 20 оқушыға 1 компьютерден келетін  арақатнасқа жеткізілетін болады. Білім беруді қаржыландырудың жаңа тетіктері әзірленетін болады.

 Қазақстан Республикасында  білім беруді дамытудың 2010 жылға  дейінгі мемлекеттік бағдарламасын  іске асыру нәтижесінде білім  берудің тиімді жұмыс істейтін  қазақстандық жүйесі қалыптасып, қазіргі әлемде Қазақстанның лайықты орын алуына мүмкіндік беретін оқыту мен кадрларды даярлаудың сапалы биік деңгейіне қол жеткізілетін болады.

Соңғы жылдары Қазақстан  едәуір экономикалық өсуге қол жеткізді, осының нәтижесінде денсаулық сақтау саласын қаржыландыру елеулі өсті ( соңғы үш жылда екі есеге), сондай-ақ олардың одан әрі дамуының перспективалары жасалды. Әлеуметтік бағдарлана отырып мемлекет бұдан әрі де саланың дамуына елеулі түрде көңіл бөлуге ниеттенеді.

Жинақталған проблемалар денсаулық сақтау саласын басқару қағидаттарын түбегейлі қайта қарауды талап етеді. Мемлекет басшысының 2005 жылға арналған Жолдауында саланың басқару жүйесін, денсаулық сақтау ісін қаржыландыруды, ұсынылатын медициналық көмек беруді ұйымдастыруды, денсаулық сақтау жүйесінің нормативтік базасын, саланың статистикасы мен оны ақпараттандыруды, есептілікті оңтайландыруды жетілдіруге, сондай-ақ қаржы ресурстарын тиімді пайдалану мен сатып алуды міндетті түрде орталықсыздандыру бөлігінде байыпты өзгерстер жүргізу қажеттігі көрсетілген.

Бірінші кезектегі міндеттер  ретінде мыналар белгіленген:

негізгі екпінді БМСК-ге, стационарда емдеуден амбулаториялық емдеуге көшіру;

халықаралық стандарттарға, емдеу мен медициналық қызмет көрстеудің жаңа технологиялары мен қазіргі заманғы әдістеріне жүйелі түрде көшу;

ана мен бала денсаулығын  нығайту;

тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып, тәуелсіз сараптау жүйесін  құру;

денсаулық сақтау жүйесін  саланың ресурстары мен қаржыландыруды басқару менеджерлерін даярлау;

әлеуметтік жағынан  елеулі аурулардың алдын алу, оларды диагностикалау және емдеу;

денсаулық сақтау ұйымдарының материалдық – техникалық базасын нығайту.

Денсаулық сақтауды реформалау мен дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Қазақстанның 2030 жылғы кезеңге дейінгі Даму стратегиясын, Президенттің “Бәсекеге  қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін, бәсекеге қабілетт халық үшін!” атты 2004 жылғы 19-наурыздағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында әзірленген.

Бағдарламада Қазақстан  Республикасында қолжетімді, сапалы, әлеуметтік бағдар ұстанған және экономикалық тиімді денсаулық сақтау жүйесін дамытуға бағытталған қажетті экономикалық, әлеуметтік, ұйымдастырушылық және басқа да шаралардың жиынтығы белгіленген.

2002-2004 жылдар ішінде  жүргізілген мемлекеттік басқару  деңгейлері арасындағы функциялар мен өкілеттіктердің ара жігін ажырату шеңберінде маңызды шешімдер қабылданды.

Соңғы жылдары денсаулық  сақтау жүйесіне жұмсалған мемлекеттік  шығыстар көлемінің, медициналық білім  беруді қоса алғанда, өсу қарқынының елеулі болуына қарамастан, абсолютті  есептеумен ғана ұлғайып қойған жоқ (2001 жылы – 63,9 мдрд. теңге, 2002 жылы – 73,0млрд. теңге, 2003 жылы- 92,4 млрд.теңге, 2004 жылы – 133,7 млрд.теңге), сондай-ақ мұның өзі ЖІӨ-ге қатысты шаққанда проценттер жағынан да маңызды (2001жылы – 1,97 %, 2002 жылы – 1,93%, 2003 жылы – 2,08%, 2004 жылы – 2,63%). Бұл ретте ЖІӨ-ге ДДҰ-нің ұсынысы бойынша денсаулық сақтауға жұмсалған мемлекеттік шығыстар ЖІӨ-нің кемінде 4%-і болуға тиіс.

Жан басына шаққандағы шығыстардың  соңғы жылдардағы серпінінде белгілі  бір өсім бар ( 2001 жылы – 4308 теңге, 2002 жылы – 4911 теңге, 2003 жылы – 6201 теңге, 2004 жылы – 8797 теңге).

2002-2003 жылдардағы қаржыландыруды  ұлғайтудың, станционарларда емделген  аурулар санының жылына 5-7% өсуінен  басқа , күтілгендей нәтижелер  бермегенін атап өткен жөн. Медициналық қызметкерлер жалақысының бірнеше есеге ұлғайтылғанына қарамастан ( 2004жылы ғана 20%-ға), саладағы ресми айлық орташа жалақы республика бойынша жалақыдан екі есе аз.

Бағдарламаның мақсаты  мемлекет пен адам арасындағы денсаулық  мақтау үшін ынтымақтасқан жауапкершілік, халық денсаулығының негізгі көрсеткіштерін жақсартуға бағытталған БМСК – ні басымдықпен дамыту принциптеріне негізделген медициналық көмек көрсетудің тиімді жүйесін құру болып табылады.

Бағдарламаның негізгі  міндеттері мыналар болып табылады:

1. Мемлекет пен адам арасындағы денсаулық сақтау үшін жауапкершілікті бөлісу.
2. БМСК-ға негізгі екпінді ауыстыра отырып, медициналық көмек көрсетуді ұйымдастырудың халықаралық принциптеріне көшу.
3. Денсаулық сақтауды басқарудың жаңа үлгісін және саланың біріңғай ақпараттық жүйесін құру.
4. Ана мен бала денсаулығын нығайту, медициналық демографиялық ахуалды жақсарту.
5. Әлеуметтік мәні бар аурулардың деңгейін тұрақты төмендету.
6. Медициналық білім беруді реформалау.

Бағдарламаның шеңберінде шешілетін проблемалардың ауқымы, республикалық және жергілікті  бюджеттердің мүмкіндіктері арқылы әзірленетін шараларды үйлестірудің қажеттілігі оны екі кезеңде іске асыруға мүмкіндік береді.

Бірінші кезеңде ( 2005-2007 жж) мынадай міндеттерді шешу көзделеді:

денсаулық сақтау үшін мемлекет пен азаматтардың ынтымақтасқан жауапкершіліктерін бөлісу;

тегін медициналық көмектің кепілді көлемі бойынша ең төменгі  стандарттарды белгілеу;

салауатты өмір салтын қалыптастыру жөнінде халықпен жұмыс жүргізу;

назарды статционарлық көмектен БМСК-ға ауытыру;

стационарлардан БМСК қызметін қаржылық - әкімшілік жағынан бөлу;

денсаулық сақтау ұйымдарының, бірінші кезектке БМСК материалдық  – техникалық базасын нығайту;

стационарлық және жедел  медициналық көмек қызметін ұтымды ету;

ана мен бала денсаулығын нығайту жөніндегі іс – шараларды жүргізу;

әлеуметтік жағынан  елеулі аурулар саласында профилактикалық, диагностикалық және емдеу – оңалту іс-шараларын күшейту;

тәуелсіз медициналық  сараптама жүйесін құру арқылы медициналық  қызметтердің сапасын қамтамасыз ету;

медицина ұйымдары арасында экономикалық қарым-қатнастарды енгізу;

менеджерлерді даярлау  және денсаулық сақтау жүйесінің  ресурстарын басқаруды жетілдіру.

Екінші кезеңде ( 2008-2010жж ) мыналар жүзеге асырылады:

жүйелік және кезеңдік нығайту және жалпы практика дәрігері институтын дамыту арқылы БМСК-ні қайта құру;

стационарлық және жедел  медициналық көмекті қайта ұйымдастыру  және нығайту, медициналдық көмек көрсету  кезеңдеріндегі сабақтастықты күшейту;

халықаралық стандарттарды  енгізу және медицина ұйымдарының арасында бәсеке туғызу арқылы көрсетілетін медициналық қызметтердің сапасын көтеру;

медициналық білім беруді түбегейлі реформалау;

назарды қалыптасқан  ауруларды емдеуден алдын-алу іс – шараларына және «дені саулардың» денсаулығын нығайтуға нақты аудару.

Денсаулық сақтауды басқарудың қазіргі жүйесі негізінен әкісмшілік әдіспен басқаруды көздейді, соның  салдарынан, лицензиялауды, тіркеуді, мемлекеттік сатып алуды және басқаларын қоса алғанда, саланы басқарудың тиімсіздігін тұтастай айқындап беретін барлық негізгі функциялар іс жүзінде Денсаулық сақтау министрлігі деңгейінде орталықтандырылған.

Бірінші кезеңде Бағдарлама басымдықтарының бірі тиісті нормативтік  құқықтық база жасай отырып, орталық, жергілікті басқару органдары мен  медициналық ұйымдар арасында функциялардың ара жігін нақты ажырата отырып, экономикалық әдістерге көшу арқылы орталықтандырылған әкімшілік басқаруды өзгерту құралы болып табылады.

Екінші кезеңде денсаулық  сақтауды басқару осы заманғы  ақпараттық технологиялардың негізін және халықаралық стандарттарды ескере отырып, медициналық қызметтер көрсетудің сапасы мен сала  жұмысы тиімділігінің басқа да өлшемдерін бақылау жүйесін енгізу арқылы жүзеге асырылатын болады.

Саланы басқаруды жетілдірудің негізгі бағыты әкімшілік реттеуден экономикалық ынталандырулар жүйесіне өту болып табылады. Осы мақсатта 2005 жылдан бастап Қазақстан Республикасының Бюджеттік кодексіне сәйкес денсаулық сақтаудың орталық, жергілікті органдары мен медицина ұйымдарының арасында, соңғыларына басым дербестілік бере отырып, функциялар қайта бөлінетін болады.

Орталық атқарушы органның құзіретіне :

денсаулық сақтау саласында  біріңғай мемлекеттік саясат жүргізуді  қамтамасыз ету функциясы;

атқарушылық функциялары ( денсаулық сақтау саласында елдің  барлық аумағында Қазақстан Республикасының Конституциясымен кепілдік берілген базалық қызмет көрсетулер ұсынудың тең қол жетімділігін қамтамасыз ету жөніндегі шараларды іске асыру , оларды ұсыну стандарттарын белгілеу, саланы дамытуды жоспарлау, нормативтік база әзірлеу );

реттеуші функциялар ( денсаулық сақтау саласында саясаттың  іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру, мемлекеттік, салалық бағдарламалардың орындалуын бақылау, денсаулық сақтау ұйымдарын аккредиттеу, бақылау  – қадағалау функциялары ) жатқызылатын болады.

Функциялардың көбінің  орталықсыздандырылуы нәтижесінде  жергілікті жерлерде ұсынылатын қызмет көрсетулер сапасының төмендеуіне  жол бермеу мақсатында реформалаудың  бірінші кезеңінде медициналық  көмектің сапалы параметрлерін Денсаулық  сақтау министрлігімен келісу рәсімі заңды түрде енгізілетін болады, ал қосымша қаражаттар мақсатты трансферттер түгрінде бөлінетін болады. Одан әрі жергілікті атқарушы органдардың бөлінген қаражатты дербес пайдалануына көшу жүзеге асырылатын болды.

Облыстық  деңгейде денсаулық сақтау бюджетін шоғырландыруға байланысты халық денсаулығын сақтау мәселелері бойынша барлық деңгейдегі атқарушы органдардың жауапкершілігін күшейту тетігі әзірленетін болады.

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

Бүгінгі таңда Қазақстан  Республикасы өзінің тәуелсіздігін  алғанына аз уақыт өтседе, жалпы алғанда әлеуметтік-экономикалық жағдайы әлде қайда жоғары денгейде көрінуде. Тізгінімізді өз қолымызға алып ел экономикасының одан әрі өркендей түсуіне шын  ниетімізбен ат салысу міндетіміз болып отыр. Жоғары тұрақсыздық және сыртқы орта факторларының анықталмағандық жағдайында ұзақ мерзімді перспиктивада мемлекеттердің әрі қарай гүлденіп өркен жаюының кепілдігін қамтамасыз ететін бірден-бір құрал бұл жоғарыдағы талдаулар көрсеткендей әлеуметтік-экономикалық дамудың басым бағыттарын айқындайтын билік жүйесі мен мемлекеттік басқару жүйесі болып табылады. Әр түрлі бизнес аясында жұмыс істейтін тауарлар өндіріп, қызмет көрсететін ұйымдар үшін де бұл әсіресе өзекті мәселе болып отыр.Қазіргі кезде көптеген елдер үшін мемлекеттің стратегиялық мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін арттыру ең негізгі мәселе болғандықтан көпшілік тарапынан осы жағдайға көп көңіл аударылуда. Себебі, ғылыми-техникалық ревалюцияның жедел дамуы мен транзитті экономика аясында болашақты көре білу мәселесі бәрінде толғандырады. Өткен ғасырдың аяғында масштабына және күрделілігі жағынан ірі өзгерістер болды. Аталған мерзімге тән сипаттар бұл: индустриализм кризисі, қоғамдық еңбек шығынының көбеюі, негізгі негізгі қорлардың моральді және физикалық тұрғысынан тозуы, энергетикалық қалпына келмейтін және минеральді шикізат ресурстардың сарқылауы. Осы өзгерістерді алдын-ала көрумен олардың салдарымен күресу құралы ретіндегі стратегиялық жоспарлаумен болжамдаудың маңызы зор.

Қазақстан Республикасының  ХХ ғасырдың 90-жылдарынан бастап әлемдік нарық кеңістігінде «еркін жүзуде». Бұл дегеніміз біздің экономика қоғамдық дамудың әлемдік заңдылықтарының ықпалында. Қатаң нарық заңдарына сай, әлемдік нарық бәсекесінде тек халықаралық стандарттарға сай келетін бәсекеге қабілеті жоғары дамыған елдер өмір сүре алады. Кез-келген мемлекет нарықта өз орнын табу керек. Индустриальды жоғары дамыған елдер түрлі нарықтарда өз орындарын тапқан. Жас елдерге бұл нарықтарға кіру қиын болып отыр. Әлем елдері арасындағы үлкен жарыстан тыс қалып қоймас үшін әр елде мықты қысқа, орта және ұзақ мерзімдегі стратегиялық жоспар мен болжам құрумен айналысатын институттар болуы керек.