Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы

1. Кәсіпорын территориялық  құрылымның жоспарына айрықша  зонада орналасқан болса

2. Кәсіпорынның қалпына  келу жөніндегі құрылған жұмыс  орындарының саны (алғашқы қызметінің 3 жылы – 20жұмыс орны)

Жобаны қолдауда DATAR дотацияларға үштен бірін жобаның басында  ұсынады, ал қалған бөлігін – жобаны жүзеге асыру барысында кезеңдік төлемдер жолымен жүзеге асады. Франция  Үкіметінің басқа шаралары өнеркәсіптік меншік субъъектілеріне салықты  қысқарту қағидасын, өнеркәсіпті зерттеу  және даму орталықтарын құруды білдіреді.

Израильдегі  бизнес. 1960 ж. бастап Израилде экономикаға үлкен  ықпалды акционерлік қоғамдар түріндегі  ірі кәсіпорындар көрсетті. Дәл осы  сектор үлкен табыс берді, бірақ 1980 ж. аяғындағы Шығыс Европа және КСРО елдеріндегі экономикалық және саяси жағдайдың тұрақсыздану ірі  масштабты иммиграцияға әкелді.

Осы кезде Израиль Үкіметі  алдында жаңа азаматтарды жұмысқа  орналастыру сұрағы туды. Соған байланысты мемлекет пен бизнес серіктестікті  дамытуды жылдамдатты. Израиль тәжірибесіне келесідей шараларды:

1. Технопарктердің қызмет  ету қағидалары бойынша технологиялық  «жылы жайларды» құру және  дамыту. Технологиялық «жылы жай»  тәуелсіз заңды тұлғаны, фирма  немесе ассоцияцияны білдіреді.  Ол қажетті инфрақұрылымы, ғылыми  – зертттеулер құралдары, жұмыс  жасау орындары бар кішкентай ұжымдар біріктіреді. Оның қызметі жарғы немесе қоғамдық комитетпен реттеледі. Технологиялық «жылы жайлар» жаңадан құрылған фирмаларды қолдайды. Кейде өнім өткізу кезеңіне дейін жеткізеді.  
         2. Бизнес «жылы жайларды» құру. Олар өз басқару органдары, директорлар кеңесі және де экономистер, заңгерлері, бухгалтерлері бар жеке компаниялар. Бизнес – «жылы жайлар» өз ісін ашуға ынталы адамдарға, бірақ ол үшін білімнің жеткіліксіздігі бизнесте бағыттала алмау және ең басты алғашқы капиталдың болмауы кедергі жақсы мүмкіндіктер береді. Екі жыл бойы жобаны құру үшін 300 000 шекелге дейін ақша бөлінеді (81 000 $) Ол жобаға есептелген шығынның 80% жабады, қалған 20% жеке инвесторлар ұсынады. 

3. Ғылыми зерттеулерді  сонымен бірге өнеркәсіпте дайын  өнім өндіруді қаржыландыратын  ғылыми зерттеу ұйымдары мен  қорларын құру. 
  4. Шағын кәсіпорындар қорының сауда және өнеркәсіп министрлігінің жанынан жұмыс істеу. Қор бизнеске кәсіпорындардың масштабына байланысты жеңілдік беру жолдарын инвестицияларды жүзеге асырады. Көмек сонымен қатар, егер кәсіпорын несие алу үшін мемлекеттік кепіл алу және жеңілдіктерден қашық аймақтарда орналасса қайтарымсыз ссуда беру арқылы жүзеге асады. Жеңілдіктер көбінесе өнім өндіретін шағын және орта кәсіпорындарға беріледі. 

5. Көптеген Израилдік  банктерге  бизнеске қолдау  арнайы бөлімшелер бар. Олар  банктік жеңілдіктер, маркетингтік  жеңілдіктер, менеджерлік, консалтингтік  қызметтер көрсетеді, кәсіпорындардың  бизнес жоспарларын дамыту жобаларын  қарастырады және бағалайды.  
         6. Мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдаудың маңызды бағыттарының бірі болып мошав – овдимдерді қолдау табылады. Ол әрбір жанұя өз шаруашылығын жүргізіп, өзінің жерін өңдейтін ауылшаруашылық, поселке. Ал өнімді бөлу және өткізуді ауыл шаруашылық құралдардың сатып алуды коммуналдық қамтамасыз етуді мошава тұрғындары кооперативтік негізде жүзеге асырады. Мошаваларды ауылшаруалық өндірістің бірқатар негізгі бағыттар қалыптасқан: 

- сүт шаруашылығы (30 сиырға  дейін, орташа көлемі) бір жанұяға  га.  
        - егістік (негізінен көкөніс және техникалық дақылдар) бір жанұяға Қазақстанның шикізат ресурстарынан басқа дамыған ғылымы, біздің еліміздің экономикасы кезіккен қиындықтарды және алатын интеллектуалдық потенциалы бар. Оның үстіне республикада өз өндірістерін конверсиялау процесіндегі кәсіпорындар, сонымен бірге негізінде Hitech сферасындағы шағын және орта кәсіпорындады құруға болатын машина жасау зауыттары бар. Біздің экономикамызда болып жатқан құрылымдық өзгерістер дамыған мемлекеттер сонымен бірге Израилдің мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуының тәжірибесін есепке алу қажет. 

Кореядағы  бизнес. Қысқаша, Кореяның шағын және орта кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдау тәжірибесін  қарастырайық. Мысалы, Кореяда субконтрактілік  кеңінен тараған. Бұл форма кәсіпкерлерге  шағын және ірі бизнесті ұжымдандыру мүмкіндігін береді. Яғни, трансұлттық компаниялар шағын кәсіпорындардың көмегімен өзінің өндірістік және өткізу желілерін кеңейтеді. Оның үстіне үкімет шағын кәсіпорындарды модернизациялауға бағытталған жобалар құрастырды, технология және сапаның ұлттық институтын құрды, шағын кәсіпорындардың өнімдерін алу және өткізуді кепілдеді. 1997 ж. соңында Оңтүстік – Кореяда 2 640 000 шағын және орташа кәсіпорындар тіркелді, ол жалпы Оңтүстік Корея компаниялардың 99,5 % құрды, онда 9 млн. адам жұмыс істейді немесе жалпы жұмысшылардың 78,5 % құрайды.  бизнес Әкімшілігінің мәліметтері бойынша шағын және орташа кәсіпорындардың 90% жалпы саны 50 жуық. 

Литвадағы  бизнес. Енді Литвадағы  кәсіпкерлікті қарастырайық. Қазіргі  уақытта бұл сектор экономика  тұрақтануының негізгі фактор болып  табылады, оның көмегімен дотацияны  қажет етпейтін халықтың орта бөлігі құралады. Литваның ішкі өнімдегі шағын  кәсіпорындардың үлесі 69% құрайды. Ал жұмысшылар саны бойынша еңбекке  қабілетті адамдардың 1/3. Кәсіпорындардың 90% - тен көбі шағын және орташа болып  табылады. Мемлекет шағын кәсіпорындарға салықтық жеңілдіктер береді.  
- бірінші екі жылдай пайдаға салық тарифі 70% проценттен төмендейді, ал үш жылдан бастап 50%. Оның үстіне кәсіпорындарды несиелейтін мемлекеттік кәсіпкерлікті қолдау қоры құрылды. 

Байқап отырғанымыздай, дамыған  мемлекеттер тәжірибесі кәсіпкерлерге  жағдай жасауда үкімет шешуші рол  атқаратынын көрсетуде. Ал ол  бизнесті қолдау және дамытудың тиімді саясатын жүргізеді.

Олардың басшылыққа алған  негізгі қағидалары келесілер: 

1. Құқықтық және әкімшілік  құрылымдарға негізделген нарықтық  экономикалық саясат.

2. Жаңадан бастап келе  жатқан кәсіпкерлерді оқыту жобалары.  
     3.  Кіші жаңа кәсіпорындар үшін капиталға қол жеткізуді қамтамасыз ететін кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау. 

Жоғарғы үш шартта өте маңызды. Мысалы, тек ғана оқытып және техникалық беру жеткіліксіз. Көптеген елдерде  кәсіпкерлер заңының қиын заң  жүйелеріне тап болды. Мсыалы, Перуде жаңа фирманың тіркелуі үшін 11 рұқсат керек. Перудің бостандық және демография институтының зерттеуі бойынша оны  алуға 289 күн кетеді. Екінші жағынан, жеке секторды қолдайтын мемлекеттер  бірқатар жетістіктерге жетті. Олар  бизнесті экономикалық өсудің негізгі  көзі деп біледі.

Польша тәжірибесі кедергілерді алып тастау және кәсіпкерліктің гүлденуіне ықпал ететінін көрсетті. Елде қырық  жыл бойы кәсіпкерлікке жол берілмейтін  орталықтандырылған жүйе қызмет етеді. Онда үш жылда қиын экономикалық жағдайға қарамастан пайда табатын миллиондаған жаңадан фирмалар ашылды. 

Мұның барлығы мемлекет пен  бизнес серіктестіктің әсер ететін дамыған  инфрақұрылымның болу керектігін көсетеді. Ақпаратқа еркін қол жеткізу  қаржылық ақпаратты дәлме – дәл  және түсінікті ету үшін бухгалтерлік есеп стандарттары қажет. Инфрақұрылым жолдарды, порт телекомуникация жүйесін қоса алғанда қазіргі заманға сай болу керек. Фирмалардың капиталды алуы үшін дамыған қаржылық нарық қажет. Қосымша қызметтер заң, сақтандыру, бухгалтерлік және консултациялықфирмалар нарық қажеттіліктеріне сәйкес қызмет етуі керек.

Қазіргі уақытта мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамыту процесі  Еуропаның көптеген елдерінде, АҚШ  және Жапонияда әлі жүріп жатыр. Қазір  бизнес экономиканың қозғаушы күші екені мойындалуда.  бизнес қазіргі қоғам назарының ортасында, ол бүкіл халықтың өмірін қорғайды. Кейбір зерттеулер бойынша шағын  кәсіпорындар ірі компанияларға  қарағанда табыстырақ  [15].

Осылайша,  бизнестің болашағы өте жарқын, бастысы – оны басқара  білу.

Азиялық қаржылық кризис көрсеткендей шағын және орта кәсіпорындар сыртқы факторға аз тәуелді. Осыдан бұл кәсіпорындар үлкен кәсіпорындарға қарағанда  артықшылықтарға ие. Үкіметтің шағын  және орта кәсіпорындарды қолдауға бағытталған  саясаты өте алуан түрлі болып  келеді және бұл саясат кәсіпорындардың  ары қарай дамуын қолдайды.

Шетелдік тәжірибеге қарап, Республикмызда атқарылатын іс –  шараның әлі көп екенін байқауға болады. «Кәсіпкерлікті қолдау туралы»  заң атқарылатын іс-шаралардың бастамасы  ғана, экономиканың бұл секторын көтеру үшін жүйелі түрде жұмыс атқарылуы  керек. Республикамызда шағын және орта кәсіпкерлікке қағаз жүзінде  емес, шет елдегі сияқты нақты іс жүзінде көмек қажет.

3. Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің ұйымдық –құқықтық негіздері

Құқықтық реттеу құралы - қоғамдық қатынастардың оларға біртұтас құқықтық форма қолдануға жол  беретін біртектес тобы. Ол құқық  жүйесінің шешуші және бағалаушы белгісі ретінде қолданылады. Реттеудің өзіндік құралының болуы құқықтың негізгі (дербес) салаларына ғана емес, сонымен бірге құқықтың жан-жақты (кешенді) салаларына да тән.

Дәстүрлі түрде кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық құралының құрамына қатынастардың үш тобы жатқызылады: 1) кәсіпкерлік мүліктік (деңгейлес  қатынастар); 2) кәсіпкерлік басқару (сатылас қатынастар);

3) кәсіпкерлік фирмаішілік  (корпорациялық қатынастар) [27, 51б.].

Қатынастардың бірінші тобына кәсіпкерлік (шаруашылық) қызметті жүзеге асыру барысында пайда болатын қатынастар, оның ішінде кәсіпкер өз қызметін іске асыру кезінде пайда болған коммерциялық қатынастар ғана емес, сонымен бірге коммерциялық емес қатынастар да, оның ішінде заңды тұлғаларды құру және тарату бойынша ұйымдастырушылық-мүліктік қатынастар; кәсіпкерлік қатынастарға түскен коммерциялық емес ұйымдардың (мысалы, биржалар, тұтыну кооперативтері, қоғамдық, қорлар және т.б.) ұйымдастырылуы мен қызметі бойынша қатынастар кіреді.

Қатынастардың екінші тобын  кәсіпкерлік (шаруашылық) қызмет субъектілері және мемлекетік немесе соған өкілетті басқа да органдар арасында қалыптасқан кәсіпкерлік (шаруашылық) қызметті ұйымдастыруға (реттеуге) байланысты қатынастар құрайды. Мұндай қатынастар көпшілік-кұқықтық болып табылады.

Қатынастардың үшінші тобына деңгейлесе де, сатыласа да қалыптаса беретін шаруашылықішілік немесе корпорациялық деп аталатын натынастар кіреді. Мұндай қатынастар бір кәсіпорын шегіндегі оның бөлімшелері арасында, сонымен қатар солар және тұтас кәсіпорын арасында пайда болады.

Демек, кәсіпкерлік (шаруашылық) құқық құралы құрамына деңгейлес (жеке құқықтық) қатынастар және сатылас  қатынастар енгізілген. Бұл қатынастар көпшілік-құқықтық (мысалы, мемлекет қоғамның көпшілік мүдделерін жүзеге асыра, бір  мезгілде реттей де, бақылай да отырып, экономикалық қатынастарға ықпал етеді) сипатқа ие.

Сөйтіп, кәсіпкерлік қатынастарды қоғамдық қатынастардың басқа түрлерінен ерекшелендіріп тұратын белгілер төмендегілер болып табылады:

1) кәсіпкерлік қатынастар  кәсіпкерлік қызметпен байланысты, өйткені оны іске асыру барысында  туады; 2) бұл қатынастардың тікелей  қатысушысы болып кәсіпкер немесе  басқадай шаруашылық жүргізуші  субъект саналады. Жиынтығында осы  екі белгінің талаптарына сай  болған жағдайда ғана қоғамдық  қатынастар кәсіпкерлік болып  танылады.

Егер құқықтық реттеу құралының  сипаттамасы: оны не (қандай қоғамдық қатынастар) құрайды деген сұраққа  жауап берсе, онда әдіс сипаттамасы  басқа: аталған реттеу қалай (қандай құқықтық тәсілдер мен амалдар арқылы) жүзеге асырылады деген сұраққа  жауап берген болар еді. Соған  сәйкес құқықтық реттеу әдісі - бұл құқықтық қатынастар қатысушыларына құқықтық ықпал ететін тәсіл немесе тәсілдер жиынтығы болып табылады.

Кәсіпкерлік құқық қатынастарды тең дәрежеде реттеудің: құқықтық реттеудің диспозитивтік әдісі (тараптардың теңдігіне негізделген) және құқықтық реттеудің өктем әдісі (билік және бағыныштылыққа негізделген) деп аталатын екі әдісін қолданумен сипатталады. Сөйтіп, қызметтің бір немесе басқа түрін лицензиялау бойынша міндетті талаптарды белгілейтін нормаларды іске асыру барысында лицензиялаушы органның директивалық ұйғарымдары қолданылатын болады. Ондай кезде, егер лицензиялаушы органның ұйғарымы талапқа сай болмаса, онда онымен келіспеушілік белгіленген тәртіппен қаралып, заңсыз деп танылуы мүмкін. Бұл жерде тағы бір жағдай есепке алынуға тиіс: мемлекеттік ықпал тек шектейтін, тыйым салатын ғана емес, көтермелейтін де, үлгі алатын да сипатта болуы мүмкін. Сол себепті билікке және бағыныштылыққа негізделген, кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің мінез-құлық ережелерін белгілеуге бағытталған көпшілік-құқықтық реттеу тыйым салу, шектеу, ұсыныс беру, көтермелеу, салық төлеуден босату немесе жеңілдетілген салық салу және басқадай шаралардан көрінеді.

Жеке-құқықтық реттеу кәсіпкерлік  қатынастардың қатысушыларының  теңдігіне негізделген және, әдетте, келісім-шарт түрінде көрініс табады. Жеке-құқықтық кәсіпкерлік қатынастарда барлық субъектілер, - оның ішінде мемлекет және әкімшілік-аумақтық бірлік те бар, - бұл қатынастардың басқа қатысушыларымен  тең дәрежеде әрекет етеді. Сондықтан  кәсіпкерлік қатынастарды диспозитивтік  реттеу әдісінің үлкен маңызы бар  және ол кәсіпкерлік қызметтің дамуына  оң ықпал етеді.

Жеке кәсіпкерлік еркіндігі  және оның қорғауды қамтамасыз ету  мен шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік  қолдау ұстанымы Қазақстан Республикасының Конституциясында, ҚР Азаматтық кодексінде және басқа да кәсіпкерлік қатынастарды реттейтін нормативтік актілерде бекітілген.