Лизингтің түсінігі мен маңызы

Қазіргі Конвенция қатысушылары болып  РФ, Беларусия, Венгрия, Италия, Латвия, Нигерия, Панама және Франция табылады. Әрине конвенцияның жетістігі оның қатысушыларының санымен бағаланады. Кейде жоғары сапалы унификацияланған нормалары бар Конвенциялар кең таралмайды. Мұндай құбылыстың алғышарты болып әртүрлілігі немесе әртүрлі мемлекеттерде бір түрлі құқық қатынастардың құқықтық реттеуіндегі қарама-қайшылықтар табылады. Егер жаңа пайда болған құқық қатынастың реттеуіндегі қажеттілікке жоғары сапалы норма болса, онда бұл актінің сұранысы жоғары болады. Дамыған құқықтық институттардың әртүрлі салаларда қарсылық көреді. Құқықтық реттеудің унификациясынан болатын табыстарға ұлттық құқықтың нормативтік актілерінің көптегенін қарастырудың қымбат және ұзақ жұмысы қарсы тұрады. Азаматтық-құқықтық нормаларды әділ өзгерту жұмыстары салық, кеден, іс жүргізу және басқа да құқық салаларының өзгеруіне әкеледі [31,5б].

  Кез келген халықаралық Конвенцияның  ережелерін қарастырғанда оның әрекет ету аясынан бастау керек. Әрекет ету аясы туралы сұраққа жауап беру деп Конвенцияға кіретін құқық қатынастарының тобын анықтау табылады. Барлық толып жатқан құқық қатынастар ішінен, қажетті құқық қатынастар тобын анықтауға Конвенцияның субъектіге және құқық қатынастардың пайда болуының негіздеріне (заңды айғақтар) қатысты нұсқамалар көмектеседі.

Нормаларға байланысты көрсетілген  міндеттерді жүзеге асыру көптеген қиындықтар тудырады. Ол халықаралық  дербес құқығы саласына кіретін  халықаралық келісімдердің «екі сатылы» екіндігінде көрінеді. Мұндай келісімде халықаралық дербес құқығы нормалары мен халықаралық жария құқығының нормалары көршілес болады.

Халықаралық келісімдер әрқашанда  жария болып табылады, себебі бұл  халықаралық құқық субъектілері еріктерінің келісімі. Сондықтан кез келген халықаралық шарттың қабылдануы, әрекет етуі, өзгеруі және тоқтатылуы халықаралық құқықтың нормалары мен қағидаларына сәйкес болады. Халықаралық шарттар құқығы туралы Вена Конвенциясының 34 бабына сәйкес шарт үшінші бір мемлекетке оның келісімінсіз ешқандай құқықтар мен міндеттер тудырмайды, яғни қатысушы-мемлекеттерге қатысты ғана әрекет етеді.

Мемлекет егемендігі қағидасының  әсер етуіне байланысты мемлекет шетел  азаматтарына белгілі бір ережелер белгілеуге құқылы. Бұл ережелердің қалай қабылданғандығы ешқандай әсер етпейді. Мұнда тек нәтиже үлкен мағыналы. Ол біреу ғана пайда болған норманы орындау мемлекеттің мәжбүрлеуімен қамтамасыз етіледі.

Халықаралық қаржы лизингі туралы Конвенцияның әрекет ету аясына конвенцияның бірінші тарауы берілген. Конвенция қаржы келісімдеріне таралады. Оның сипаттау белгілері келесідей анықталған:

лизинг алушы жабдықтар мен  жеткізушіні таңдайды;

жабдықтар лизинг берушімен алынады;

лизинг келісімі жабдықтарды алу  мезетінде жасалу керек немесе кешірек те жасалады;

лизинг келісімі туралы жеткізуші  де білу керек;

лизинг келісімі бойынша жалдау төлемдері жабдықтардың тозу бөлігіне немесе толығымен сәйкес болуы тиіс.

Жоғарыда аталғандарға қосымша  ретінде Конвенцияның 1-бабының 1-тармағы қаржы лизингі мәмілесінің қосымша белгілерін бөледі, оған сәйкес қаржы лизингі мәмілесінде:

лизинг беруші лизинг алушының нұсқамасы  бойынша үшінші тараппен (жеткізушімен) келісім (жеткізілім шарты) жасасады, ол бойынша лизинг беруші лизинг алушы мақұлдаған машиналар жиынтықтылығын, өнеркәсіп құралдарын және басқа да жабдықтарды алады; 

 лизинг беруші  лизинг алушымен шарт жасасады, ол бойынша лизинг алушыға  жалдау ақылары үшін жабдықтарды  пайдалануға құқық береді.

Бұл ережелер қаржы  лизингі анықтамасын түсіну үшін қажет. Қаржы лизингі екі өзара байланысты, бірақ жеке шарттардан тұрады: жеткізілім шарты және лизинг шарты. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының территориясына кіргізілген тауарларға алынатын кедендік баждар мен салықтарды төмендету жағдайын да қарастырған жөн.

ҚР Азаматтық  кодексінің (Ерекше бөлімі) лизинг алушы  мен лизинг берушінің құқықтары  мен мүдделерін қорғауды оның бір  мақсаты ретінде есептейді. Кодексте ішкі құжаттарға сілтеме жасайтын нормалар да бар, оларды жоспарлау мен қабылдау лизинг компанияларына міндетті болып табылады.

Сонымен жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып, лизинг туралы заңнаманы ары қарай  жетілдіру мақсатында келесі қорытындылар мен ұсыныстар жасаймыз:

Бұрын заң күшінде  болған Азаматтық кодекске қарағанда жаңа қабылданған ҚР АК лизинг опреацияларын жүзеге асуын толық реттейді.

Лизинг туралы тарауды жобалағанда халықаралық  лизинг туралы Оттава Конвенциясының ережелері қолданылды, оған сәйкес лизинг мүліктік қатынастардың үштарапты  кешені ретінде қаралды, ол бойынша лизинг компаниясы (лизинг беруші) пайдаланушының (лизинг алушының) өтініші мен нұсқамасы бойынша дайындаушыдан (жеткізушіден) жабдықтар алады, одан кейін лизинг алушының уақытша пайдалануына береді. Кешен құрамына екі шарт кіреді: сатып алу-сату шарты (лизинг компаниясы мен дайындаушы (жеткізуші) арасында жабдықтар алуға байланысты қатынастар, мұнда дайындаушы – сатушы, ал лизинг компаниясы – сатып алушы) және лизинг шарты (лизинг компаниясы мен пайдаланушы арасында жабдықтарды уақытша иелену мен пайдалануға беруге байланысты қатынастар).

 Конвенцияның  нормалары сондай-ақ сублизинг  шарттарына да қатысты қолданылады.  Бірақ жеткізуші әрбір сублизинг  алушыға жеткізуші болып табылады.

Конвенцияның әрекет ету аясын  анықтауда оның аумақтық қолданылуын анықтау негізгі болып табылады. Сонымен, ҚР «Қаржы лизингі туралы» Заңы лизинг мәмілесіне түсінік береді: лизинг мәмілесі деп лизингке қатысушылардың азаматтық құқықтар мен міндеттерді белгілеуге, өзгертуге немесе тоқтатуға бағытталған келісілген іс-қимылының жиынтығын айтамыз. Бұл анықтаманы заң белгілеп өткен, бірақ оның құқықтық жағынан қажеті жоқ деп есептейміз.

Лизинг шарты егер Қазақстан  Республикасының заңында өзгеше көзделмесе, тараптардың анықталған келісімі бойынша белгіленген мерзімге жасалады. Сонымен қатар, лизинг шартының мерзімі лизинг пәні құнының белгілі бір бөлігінен немесе тозу мерзімінен аз болуы керек.

Лизинг шарты тараптар оған қол  қойғаннан бастап заңды күшіне енеді  және тараптар үшін міндетті болып  табылады. Осыған сәйкес лизинг шарты жазбаша нысанда болуға тиіс.

Қазақстанда «Қаржы лизингі туралы»  Заңымен лизинг қатынастары сатушының, лизинг берушінің және лизинг алушының арасында бір лизинг шартымен рәсімделуі мүмкін (13-бап). Егер лизинг шартында сатушы қатысса, онда жеке сатып алу-сату шарты жасалмайды. Мұндай жағдайда сатушының құқықтары мен міндеттері лизинг шартымен белгіленеді.

Тараптардың біреуінің талабы бойынша  лизинг шарты мерзімінен ерте сот  тәртібімен өзгертілуі немесе бұзылуы  мүмкін. Лизинг беруші талабы бойынша  лизинг шарты келесі жағдайларда бұзылуы, ал шарт нысанасы қайтарылуы мүмкін:

• егер лиз<span class="dash041e_0441_043d_043e_0432_043d_043e_0439_0020_0442_0435_043a_0441_0