Кеден ода№ыны» пайда болу тарихы

1998 жылы 24 єарашада№ы  бiлiм єЅжаттарын, №ылым жёне атає  де»гейлерiн эквиваленттiлiгi жёне  оны јзара мойындау туралы  келiсiмге сёйкес бiлiм єЅжаттарын, №ылым де»гейлерiн жёне атаєтарын  јзара  мойындау туралы ережелер  Интеграциялыє комитет шешiмiмен  бекiтiлдi.

°леуметтiк жёне гуманитарлыє салада№ы халыєаралыє келiсiмдерде 24 ереже бар. Олар№а сёйкес Ѕлттыє за»дарды»  бiрєатарына толыєтырулар мен јзгертулер енгiзiлу керек. Соны» iшiнде, азаматтыє, салыє кодексiне, е»бек туралы кодекстерiне.

Одан басєа халыєаралыє келiсiмшарттар№а сёйкес Ѕлттыє ведомствалыє актiлерге дЅрыстау енгiзу керек. БЅ№ан мынадай ведомствалыє актiлерге дЅрыстау кiредi: Сыртєы iстер министрлiгiне (СlМ); lшкi iстер министрлiгiне; Бiлiм министрлiгiне; кјшi-єон єызметiне; Е»бек министрлiгiне; Орталыє кеден органдарына; µлттыє банкiне; Денсаулыє саєтау министрлiгiне, Іаржы министрлiгiне, почта ведомствасына, iшкi iстер єауымдасты№ын єор№ау органдарына; шекара єызметiне, байланыс жёне комуникация саласында№ы єЅзiреттi орталыє органдарына, сонымен єатар жаппай аєпараттыє єЅралдары салаларында№ы єЅзiреттi орталыє органдарына.

Мемлекеттiк органдарды» (ѕйлестiруге ба№ыттал№ан актiлердi»  жиырмадан астамы єабылданды) мемлекет басшыларыны» “єарапайым адамдар№а  жасал№ан єарапайым о» єадам” жарлы№ына  сёйкес жасал№ан халыєаралыє келiсiм-шарттар№а сёйкес ѕйлестiруге ба№ыттал№ан жиырмадан астам актiлер єабылдан№анмен, оларды» єЅрамында єажеттi дЅрыстау тiзiмi жоє, сонымен єатар, халыєаралыє келiсiм-шарттарда кјрсетiлген барлыє салаларды да єамтмайды. Министрлiктер мен ведомстваларды» єЅєыєтыє базасында басєа елде тЅраєты тЅратын басєа ел азаматтарыны» єЅєыєтыє статусы єЅрастырылма№ан, осы статусєа сёйкес єЅєыєтармен кепiлдiктер аныєталма№ан. Тараптарды» теле кјрсетiлiмдерiнi» транзитi ѕшiн толыє ѕйлестiрiлмеген. Тараптармен ёлiде болса, 1998 жылы 24-єарашада бiлiм єЅжаттарын, №ылым де»гейлерiн жёне атаєтарын јзара мойындау туралы келiсiм бойынша, сонымен єатар азаматтарды» оєу органдарына оєу єЅєы№ы туралы келiсiм бойынша екi жаєты келiсiмдер жасалма№ан. Осыларды» барлы№ы ѕйлестiру бойынша жЅмыстарды ёлi де болса, маєсатты ба№ытпен жѕйелi тѕрде, кезе»дермен жѕргiзу керектiгi туралы пiкiр айту№а ёкеп со№ады.

Кеден Ода№ы ше»берiндегi интеграциялыє єатынастарды» эффектiлiгi тараптарды» Ѕлттыє за»дарыны» јзгеру динамикасымен байланысты. Осы маєсатпен за» базалары, статистикалыє жёне т.б. ёлеуметтiк экономикалыє аєпараттар интеграциясын єЅру шешiм єабылдады.

¶йлестiру ѕшiн интеграциялыє  комитетiнi» аєпараттыє талдау орталыєтарына  мемлекеттiк органдар јздерiнi» за»дыє жёне т.б. нормативтiк єЅєыєтыє актiлерiнi» эталондыє кјшiрмесiн бередi, ал мемлекеттiк органдар ѕшiн бiр-бiрiнi» за» актiлерi туралы аєпарат алу мѕмкiндiгi туады. Ал оларды» бiр-бiрiнi» за» актiлерi туралы бiлуi оларды» јздерiнi» со№ан єарап, за» шы№армашылыє жёне норматив шы№армашылыє ёрекеттерiн белгiлеуге кјмектеседi. Сонымен єатар Парламентаралыє ассамблея хатшылы№ы єатарынан тЅраєты жЅмыс iстейтiн аппарат єЅрыл№ан, оларды» єызметiн мемлекеттердi» за» негiздерiнi» проектiлерiн жасау№а ба№ыттап. Парламенаралыє Комитет єЅрылымы тиiмдеудi єарастыруда. Парламентаралыє комитет бiрєатар за» актiлерiнi» проектiсiн жасады, мысалы, “Кјлiктiк єызмет негiздерi туралы”, “Шекаралыє ынтымаєтастыє аймаєтары туралы”, “Е»бек туралы за»дарды баєылау жёне єада№алау туралы”,  “Терроризммен кѕрес туралы”, “Е»бектi єор№ауды єЅєыєтыє реттеуi туралы”, “ТЅр№ындарды» жЅмыс бастылы№ы туралы”, “Иновациялар туралы”, “Кјшi-єон жёне та№ы басєа”.

1998 жылы жаєын уаєыттарда  интеграциялыє јзара ёрекеттесуге  ма»ызы бар ј»деуге жататын за» актiлерiнi» жа»а тiзiмi бекiтiлдi. БЅдан ёрi осы тiзiм тЅраєты тѕрде реттелiп отырады.

Мысалы, комитет жЅмысында  бiрєатар модельдi за» актiлерiн ј»деу  єарастырыл№ан. Я№ни, “Банктер жёне Банктер  єызметi туралы”, “Меншiк єЅєы№ын  єор№ау туралы”, “Іоз№алмайтын мѕлiк кепiлдiгi туралы”, “Банкроттыє туралы”, “Еркiн экономикалыє аймаєтар туралы”, “Кiшi жёне орта тауар јндiрушiлердi єолдау туралы”, “¶шiншi елден келетiн импорттан єор№ану шаралары туралы”, “Лизинг туралы”, “Шетел инвестициялары туралы”, “Ауылшаруашылыє саясат негiздерi туралы”, “ґнiмдердi мемлекеттiк стандарттау жёне сертификаттау туралы” жёне та№ы басєалары.

БЅл єЅжаттар тiзiмi интеграциялыє  јзара ёрекеттесу ба№ытында жасал№ан 1999 жыл№ы 26 аєпанда№ы Кеден Ода№ы  БiртЅтас экономикалыє ке»iстiк туралы келiсiм-шартты жасау№а байланысты бiрiншi кезектi јнделетiн за» проектiлерiнi» моделдерi аныєтал№ан.

Ґ»делетiн за» актiлерiнi»  сапасын арттыру, осы за» актiлерiнi»  мазмЅнын жан-жаєты экономикалыє єЅєыєтыє сараптамалар жѕргiзу єажеттiгi туындайды.

Модельдiк за» проектiлерi халыєаралыє келiсiмшарттар пакетiмен бiрге келуiне, Ѕлттыє за»дарды» ѕйлестiрiлу єЅралы болуына жету керек.

Іазiргi кезде осы ба№ытта “Шекаралыє ынтымаєтастыє аймаєтары туралы”  за» проектiсiне негiзделген ѕкiмет  басшыларымен жасал№ан “Шекаралыє ынтымаєтастыє туралы” келiсiмi бар. Осындай тёжiрибенi ары єарай Вена конвенциясына сёйкес Халыєаралыє келiсiм шарттарды мемлекеттердi» мiндеттiлiгiн мойындау ёдiсi єарастырыл№ан. МЅнда сёйкес iшкi мемлекеттiк процедуралар халыєаралыє келiсiм-шарттарда жёне Ѕлттыє за»дарда кјрсетiлген тёртiптерге байланысты ратификациялау жёне орындау, барлыє тараптармен келiсiмшартты» кѕшiне енуiнi» бiр шарты бол№андыєтан, егер ратификациялау аяєталмаса, онда келiсушi тараптар ѕшiн олкелiсiм тиiмдi болмайды.

lшкi мемлекеттiк процедураларды орындау бЅл проблемаларды шешу маєсатында жа»а єЅєыєтыє механизмдер жасау№а ёкеп со№ады. Интеграциялыє комитет аппараты мемлекеттердi» Ѕлттыє за»дарын КО-да№ы єатысушы мемлекеттерiнi» халыєаралыє келiсiм-шартыны» жасалу, орындалу жёне денонсациясы тёртiбiмен, соны» iшiнде халыєаралыє келiсiм-шарттарды» жёне клiсiмдердi» кѕшiне енуiн жёне оларды» жѕзеге асуын реттейтiн нормалармен салыстыр№ан болатын.

Жо№арыда кјрсетiлген мемлекеттердi»  за»дарын єарастыру аспектiсi ма»ызды  концепциялыє јлшемi бол№анымен, тараптарды» халыєаралыє келiсiм-шарттар№а сёйкес жасал№ан iшкi мемлекеттiк процедураларды жѕргiзуде, сонымен єатар кјрсетiлген келiсiм-шарттарды» орындалуына шаралар єолдануында бiрєатар айырмашылыєтар байєалады.

3. Іазаєстанны» Еуропалыє Одаєпен ынтымаєтасты№ы.

(ЕО) ёлемдiк саясатты»  негiзгi бiр тарапы болып табылады. Іазiргi уаєытта ЕО-№а єара№анда  басєа ана№Ѕрлым дамы№ан сауда-экономикалыє  ёрi саяси интеграциялан№ан бiрлестiк  жоє. 370 млн. Адамы бар бiртЅтас iшкi рынок жа№дайында Еуроодаєты» iшкi жалпы јнiмi АІШ-єа те»(5,5 трлн.долл). ЕО-да тауарларды» ёлемдiк саудасыны» 40 пайызы жёне єызмет кјрсету саудасын 30 пайызы шо№ырлан№ан, №ылыми-техникалыє жёне єаржылыє ёлеуетi АІШ-тан кейiн 2-шi орын алады.

Аймаєтыє ынтымаєтастыєты дамыту, жанжалдарды реттеу, еуропалыє єЅрлыєта бiтiмгершiлiк операцияларын жѕргiзу мёселелерiндегi, шы№ыс блогыны» елдерi есебiнен Одаєты ке»ейту процесiндегi ЕО-ны» јсе тѕсiп отыр№ан рјлi ЕО-№а єатысты бiздi» сыртєы саясатымызды» белсендi болуын ыйєындайды, онда№ы маєсат јзара iс-єимылды  таре»дету ёрi оны стратегиялыє ёрiптестiк де»гейiне кјтеру. ІР мен ЕО арасында№ы ресми дипломатиялыє єатынастар 1993 жыл№ы 2 аєпанда орнатылды. 1993 жылы желтоєсанда Брюссельдегi Еуропалыє Одає жанынан ІР-ды» ґкiлдiгi ашылды. 1994 жыл№ы єарашада Алматыда Еуропалыє комиссияны» (ЕК) ґкiлдiгi ашылды.

Еуропалыє Одаєєа єатысты Іазаєстанны» саясаты оны» ёлемдегi экономикада№ы  рјлiнi» жёне Еуропаны» 15-дамы№ан  елдерi кiретiн осы бiрлестiктi»  жемiсi интеграциялыє саясатымен айєындалады. 1999 жылы бiздi» елiмiздi» Еуроодає мемлекеттерiмен сауда айналымы 2.2. млрд. долларды єЅрады (Іазаєстанны» сыртєы саудасыны» жалпы кјлемiнi» 23.9 пайызы). 2000 жылы ЕО елдерiмен сауда кјлемi 3 млрд,. долларды єЅрады (21.8 пайыз), оны» iшiнде экспорт-2 млрд. жуыє доллар, импорт-1 млрд. Бiздi» елiмiздi» экономикасына Еуропалыє Одаєты» тiкелей инвестицияларыны» ѕлесi шамамен 22 пайыз (2.3 млрд. доллар), бЅл Іазаєстан экономикасына салын№ан инвестицияларды» жалпы кјлемiмен салыстырып алынып отыр. Еуродає елдерiнi» iшiндегi негiзгi инвесторлар Ѕлыбритания (12.6 пайыз), Нидерланды (2.6 пайыз), Италия (1.7 пайыз), болып табылады.

Іазаєстан Батыс Еуропа елдерiмен  егемендiктi жёне аумаєтыє тЅтастыєты єЅрмет тЅру бiр-бiрiне шабуыл жасамау  жёне iшкi iстерiне араласпау, кѕш єолданбау жёне кѕш єолдану єаупiн болдырмау, те»дiк ёрi јзара тиiмдiлiк принциптерiн баяндайтын саяси шарттар жасасты. ЕО елдерiмен сыртєы экономикалыє байланыстарды» шарттыє-єЅєыєтыє базасы екi жаєты сауда-экономикалыє єатынастарды» јсуiне ыєпал етедi. Бiздi» елiмiздi» экономикасын єЅрылымдыє єайта єЅру№а жёне рны» јнеркёсiптiк ёлеуетiн дамыту№а белсендi тѕрде єатысып жѕрген елдермен єол єойыл№ан єЅжаттар айрыєша ма»ызды. Мёселен Австрия мен ГФР 1993 жылы кредиттiк желiлерiн ашты. ЕІДВ, ЕЭІ сияєты Еуропалыє єЅрылымдар мен Іазаєстан№а єаржылыє кјмек кјрсету жјнiнде келiсiмдерге єол єойды жёне олар жемiстi тѕрде жѕзеге асуда. Еуропалыє елдердi» iшiнде µлыбритания, Германиямен, Франциямен, Нидерландпен, Швецариямен ынтымаєтастыє ана№Ѕрлым жемiстi тѕрде дамып келедi.

Бiздi» елiмiз Инвестицияларды  кјтермелеу жёне јзара єор№ау туралы, сондай-ає Іосарлан№ан салыє салуды болдырмау туралы халыєаралыє келiсiмдер жасау жолымен јз экономикасына  шетелдiк капиталды тарату ѕшiн  дёйектi тѕрде єЅєыєтыє режим єЅруда. Мѕндай келiсiмдер ЕО-ны» кјптеген елдерiнен жасалды.

Саяси диалоктi жандандыру жёне экономикалыє ынтымаєтастыєты ны№айту арєылы Іазаєстанда№ы јзiнi» ыєпалын  ке»ейту жјнiнде Еуроодаєты» кѕш-жiгерiн  еселеуi за»ды болып табылады.

1993 жылы кѕшiне енген Еуропалыє Одає туралы Маастрих шартында оны» сыртєы саясатыны» негiзгi маєсаттарыны» бiрi демократияны дамыту мен ны№айту, за»ны» ѕстемдiгi, адам єЅєы№ы мен негiзгi бостандыєтарды єЅрмет тЅту болып табылады деп кјрсетiлген. Сондыєтан бiздi» елiмiздегi демократиялыє реформалар процесiне байланысты мёселелер барлыє уаєытта єазаєсстандыє-еуропалыє єатынастарды» басты назарында болды.

Энергетикалыє ресурстарды» iрi тЅтынушысы реьiнде Еуропалыє Одаєты» Іазаєстанда№ы  мѕдделiгi ѕлкен: Болашаєта энергоресурстарды  тЅтынуды» болжамданатын јсiмiн ескере отырып, ЕО энергия кјздерiн јндiруге мЅнай жёне газ єЅбырлары желiлерiн єЅру№а байланысты инвестициялыє жобалар№а єатысу№а зор кј»iл бјлуде.

Іазаєстанмен ЕО арасында№ы техникалыє ынтымаєтастыє басєа да бiрєатар ба№дарламаларды» ше»берiнде жѕзеге асуда, мёселен; ИНТАС (ТМД елдерiнi» №алымдарын єолдау жјнi»дегi халыєаралыє єауымдастыє), КОПЕРНИКУС, Еуропартенариат жёне т.б.

1992 жылды» ая№ында Алматыда  Іазаєстан Республикасына техникалыє  кјмек кјрсету жјнiндегi ЕО бюросы  ашылды, ол ТАСИС (ТМД елдерiнi» техникалыє кјмек кјрсету ба№дарламасы,  1991 жылдан бастап жЅмыс iстейдi) жёне ТЕМПУС (бiлiм саласында ЕО тарапынан кјмек кјрсету ба№дарламасы, 1994 жылдан бастап жЅмыс iстейдi) сияєты Еуропалыє Одаєты» ба№дарламалары ше»берiнде єЅрылды.

ТАСИС ба№дарламасыны» 1991 жылы ЕО-ны»  министрлер ке»есi бекiттi жёне ба№дарлама мемлекеттiк, сондай-ає жекеше мекемелерiмен  байланыстар орнату арєылы тёжiрибе ёрi арнайы бiлiмдер алмасу№а кјмек  кјрсету ѕшiн жёрдем аєша берiп, єолдау№а ба№ыттал№ан. Ба№дарлама консультативтiк єызмет кјрсетудi, кейбiр жолдары єаржыландыруды кјздейдi. Ба№дарлама бiрнеше негiзгi ба№ыттар бойынша жѕзеге асырылады, олар Еуропалыє тарапты» пiкiрi бойынша єайта єЅру процесiн жеделдету: жекеше секторды дамыту, ёлеуметтiк єызметпен бiлiм жѕйелерiн реформалау жёне басєалары ѕшiн айрыєша ма»ызды. ТАСИС ба№дарламасы, мёселен, Іазаєстан кёсiпкерлерi конгресiне єолдау кјрсеттi, ша№ын жёне орта кёсiпорындарды банк секторын дамыту жјнiндегi ба№дарламаларды жасауды жѕзеге асырды. ТАСИС Экономика министрлiгiнi» ше»берiнде болжамдау мен жопарлауды» макроэкономикалыє ѕлгiсiн ёзiрледi жёне со»№ы макроэкономикалыє амалдар бойынша министрлiк єызметкерлерiн даярлауды» ба№дарламасын јткiздi. ТАСИС ба№дарламасы бойынша 1991-1998 жылдар iшiнде ша№ын жёне орта бизнестi дамытуды єолдап, жекешелендiру жёне єЅрылымдыє єайта єЅру адам ресурстарына инвестициялар салу жолдарын жѕзеге асыру№а барлы№ы 130 млн. долл. єайтарымсыз кјмек бјлiндi, мЅны» јзi бiздi» елiмiзге кјрсетiлген барлыє батыстыє техникалыє кјмектi» жартысынан астмын єЅрайды 2000-2002 жылдар кезе»iнде єосымша 24 млн. евро бјлiнедi. 1992 жылдан бастап ТАСИС бiздi» елiмiзге 120 млн. евро сомасында єолдау кјрсеттi.

µлттыє ба№дарламамен єатар  ТАСИС ше»берiндегi ынтымаєтастыє  бiрєатар аймаєтыє ба№дарламалар бойынша да жѕзеге асырылды, олар экономикалыє байланыстарды єалпына келтiруге, сауда-саттыєты дамыту№а, кјлiктiк жёне энергетикалыє желiлердi ке»ейтуге ба№ыттал№ан. Оларды» бiрi Орталыє Азия Закавказьия елдерiнi» сауда-саттыє жёне коммуникациялыє мѕмкiндiктерiн дамыту№а єызмет ететiн ТРАСЕКА (Европа-Кавказ-Азия кјлiк дёлiзi) жобасы. Осы жобамен талшылыє-оптикалыє кабель тјсеу жоспарыда байланысты, атал№ан жопар Европа-Азия желiсiнде байланысты єамтамасыз етедi. ТРАСЕКА бiздi» елiмiздi» транзистiк ёлеуметiнi» iске асыру жјнiнде єол№а алынып жатєан кѕш-жiгер тЅр№ысында, сјз жоє. Іазаєстанны» мѕдделiгiн ту№ызды. 1995 жылы бастал№ан мЅнай мен газды тасмалдауды» ИНОГЕЙТ мемлекетаралыє ба№дарламасыЭнергетика саласында инфраєЅрылымды єалыптастыру№а кјмек кјрсетуге ба№ыттал№ан. Ба№дарлама энергоресурстарды Каспий жёне Іарате»iз арєылы Европа№а тиiмдi тѕрде шы№аруды єамтамасыз етуi тиiс. БЅл ба№дарламаны iске асыру аймає елдерiнi» тёуелсiздiгiн ны№айту жёне энергоресурстарды тасмалдау№а арнал№ан экспорттыє жолдарды дамыту№а мѕмкiндiк бередi. Кјпжаєты ынтымаєтастыє негiзiнде энергия кјздерiн тасмалдауды» проблемасын Іазаєстанны» шешуiнi» ма»ыздылы№ын ескеретiн болсає, жобаны» тиiмдiлiгi еселеп јсе тѕседi.

Іазаєстан№а гуманитарлыє кјмек кјрсету  жёне оны» тЅраєты экономикалыє дамуына жёрдемдесу мёселелерiнде халыєаралыє єаржылыє Ѕйымдармен ынтымаєтастыє ЕО-ны» ма»ызды мiндетi болып табылады. Осы ба№ытта Европалыє Одає Европалыє єайта єЅру жёне даму банкiсiмен ана№Ѕрлым белсендi тѕрде жЅмыс iстеуде. Европалыє Одаєпен ынтымаєтастыє Бµµ-ны», ЕІЫµ-н, Энергетикалыє партия жјнiндегi конференцияны єоса ал№анда, халыєаралыє форумда ше»берiндегi јзара iс-єимылды да єамтиды.

1995 жыл№ы 23 єа»тарда Президент  Н. Назарбаев Брюссельде ІР  мен ЕО арасында№ы ёрiптестiк  пен ынтымаєтастыє туралы келiсiмге єол єойды. Ол 1999 жыл№ы 1 шiлдеде кѕшiне ендi. Бјл јзара єатынасты» дёрежесi мен сипатын аныєтайтын, оларды Ѕзає мерзiмдi жёне тЅраєты ёрiптестiк де»гейiне кјтеретiн ауєымда халыєаралыє-єЅєыєтыє єЅжат болып табылады.

Жо№арыда атал№ан Келiсiмге сёйкес ынтымаєтастыє ке»есi (ІР-ды» орталыє атєарушы органдарыны» бiрiншi басшылары де»гейiнде), Ынтымаєтастыє комитетi (а№а лауазымды тЅл№алар де»гейiнде), Парламенттiк ынтымаєтастыє комитетi сияєты органдар єЅрылды келiсiм кѕшiне енгенге дейiн ІР-мен Ео арасында№ы ынтымаєтастыєты одан ёрi дамыту мёселелерi мен ІРЕО бiлескен комитетi тiкелей айналысты, Комитет јзiнi» ѕш отырысн јткiзедi. 1996 жыл№ы маусым Брюссельде.

Келiсiмге сёйкес саяси  салада еуропалыє жёне №аламдыє єауiпсiздiктi ны№айту мѕддесi жолында халыєаралыє проблемаларды» бѕкiл спекторы бойынша саяси диалог пен консультациялар жѕйесi орнатылады. Осы маєсатта  ѕкiмет мѕшелер, атап айтєанда, сыртєы iстер министрлерi де»гейiнде диалог јткiзiледi. Диалог ынтымаєтастає ке»есi ше»берiнде жѕзеге асырылады, мЅны» јзi ма»ызды халыєаралыє мёселелер бойынша, ёсiресе бiтiмгершiлiк саласы бойынша ЕО-мен iс єимылды ѕйлестiруге мѕмкiндiк бередi. БЅл, ёрине, ма»ызды проблемалар бойынша басєа да кездесулердi жоєєа шы№армайды. Елдi» а№а лауазымды тЅл№аларыны» жёне ЕО “ѕштiгiнi»” (о№ан одаєты» єазiргi тјра№асы болып табылатын ел басшысы, бЅры»№ы жёне болашаєта№ы тјра№алар кiредi) жѕйелi тѕрдегi консультацияларын, сондай-ає сарапшылар арасында№ы жЅмыс бабында№ы тЅраєты байланыстарды єолдау кјзделген.