Кеден ода№ыны» пайда болу тарихы

Экономикалыє жёне ёлеуметтiк комитет те јте-мјте консультативтiк орган болып табылады, јзiндiк айтарлыєтай јкiлеттiгi, дербестiгi жоє. Оны» статусы да комиссия жёне сот секiлдi Ѕлттан жо№ары мёртебеде. Комитет єЅрамын министрлер ке»есi єауымдастыєєа мѕше елдердi» кондидатураларынан уёсiпкерлер мен е»бекшiлердi» јкiлдерiн iрiктеп бекiтедi. БЅл комитеттi» де интеграциялану процесiнде мардымды ролi болды деп айта єою єиын.

Еуропалыє инвестициялыє  банк єауымдастыєєа єатысушы елдердi»  Шартєа сёйкес енгiзген капиталы негiзiнде єЅрыл№ан. ЕИБ коммерциялыє  банк ретiнде халыєаралыє финанс рыноктарында жЅмыс атєарады, єатысушы елдердi» мемлекеттiк єЅрылымына кредиттер берумен айналысады.

Еуропалыє ёлеуметтiк  єор јз жарылысына сёйкес жЅмыс кѕшiнi»  ортаєрынокты» жа»а жа№дайларына бой ѕйретуiне, адаптациялауына, кёсiби оєуы мен орын, ауыстыруына мѕмкiндiктер ту№ызады.    

Регионалдыє даму жјнiндегi Еуропалыє єор (ЕФРР)- экономикада  єал№ан аудандарда жЅмыс орын єЅру, олар№а субсидиялар мен капитал  жинаєтауды» єайнар кјзi, негiздерi ретiнде єЅрыл№ан 1972 жылы жо№ары де»гейдегi Париж кездесуiнi» шешiмiне сёйкес стратегиялыє жоспарда Еуро одаєты» ке»еюi барысында№ы аймаєтыє саясатты жасау мен жѕзеге асыру осы єорды» мойнына жѕктелген.

Ауылшаруашылы№ын кепiлдеу мен бейiмдеу жјнiндегi еуропалыє єор-агропродуктiлердi» арты№ын єауымдастыєтан тысєар№ы экспортєа шы№ару операцияларына септiгiн тигiзетiн, ортає ауылшаруашылыє саясаты ше»берiнде рыногты» инвестицияларды єаржыландыру маєсатында єЅрыл№ан институт.

Батыс Еуропада№ы интеграцияны» єалыптасуы мен даму шарттарына тЅтастай ба№а бергенде, оларды» бёрiнен бЅрын Еуропалыє Іауымдастыєєа  єатысушы елдердi» сыртєы саясатын Ѕзає мерзiмдi єЅрылымдыє проблемаларын шешу єажеттiгiмен ты№ыз байланыста бол№анын естен шы№армауы керек. Мемлекетаралыє єатынастар сферасында Еуропалыє Іауымдастыєєа мѕше мемлекеттердi» јз позицияларын кјпжаєты келiсулер мен ортає сыртєы саясат стратегияларын жетiлдiрудi талап ететiн ке» масштабта№ы мёселелер жинаєталып єал№ан едi. МЅндай жа№дайлар сыртєы саясатта№ы келiсулердi» тиiмдiлiгiн жо№арылататын єандай да болмасын єЅрылымдыє жа»алыєтар немесе модификациян, я№ни јзгертулердi єажет еттi.

Саяси интеграцияны»  ал№ы шарттары сондай-ає халыєаралыє  єатынастарда№ы конфликтiлi жёне кризистi ситуациялармен де байланысты. Осындай проблемалар№а байланысты тек жекелеген елдердi» Ѕлттыє мѕдделерiн емес тЅтастай интеграциялыє топты» мѕдделерiн ескеру єажет бол№ан кезде єауымдастыєты» келiсiлген iс-єимыл жасауы ёрдайым талап етiлдi.

БЅл кезе»де мемлекетаралыє єатынастар жѕйесiнде Батыс Еуропалыє саяси интеграция№а єолайлы ал№ышарттар мен єоса кедергiлер де кездеспей єоймайды. Империалистiк державаларды» ёсiресе АІШ-ты» реакцияшыл топтарыны» халыєаралыє шиеленiстердi кѕшейтуге кѕш салуы, социалистiк системемен арада№ы конфронтацияны Ѕл№айтып, екi жѕйенi» жал№асуын тiптi јткiрлей тѕстi. Мiне осыдан барып, Батыс Еуропалыє одаєтастарды» американдыє сыртєы саясатты» ыєпалына шы№а алмауыны» нётижесiнде оларды» дербестiгi Кеми бердi. Ал бЅл јз кезегiнде Батыс Еуропаны саяси интеграциялауыны» жолында ауыр сын болды. Жалпы ал№анда Батыс Еуропаны» АІШ-єа ёскери тёуелдiлiгi фактiсiн жете ба№аламау№а болмайды. Еуропалыє єауымдастыє елдерiнi» НАТО єЅрамында болуы, америка “ядролыє кепiлдемеге” бейiмделi жёне Батыс ёлемiндегi ёскери стратегиялыє сферада  АІШ-ты» жетекшi роль иеленiп сјзсiз мойындау мiне-осыны» бёрi єауымдасттыєєа єатысушы елдердi» саяси ёрекет єабiлеттiлiгiн ёжептеуiр шектейдi. Олар жиi-жиi Вашингтонны» сыртєы саясатты Ѕстан№ан ба№ытыны» жетегiнде кетiп отырды.

Екiншi жа№ынан Батыс Еуропалыє елдердi» саясатта№ы келiсiдерi мен ѕйлесiмдiлiгiне себепшi болатын факторлар тек осы география масштабымен шектелiп єалмайды, кейде дѕниежѕзiлiк ше»бердегi ауєымды мёселелер болып табылады. мЅндай жа№дайда ортає саяси тёсiл амалдарды» элементтерi НАТО-ны» тѕрлi єЅрылымдары, “ѕлкен жетiлiктi»” ке»есi; ѕшжаєты  комиссия секiлдi єауымдастыєтан ёлдеєайда ке» кјлемдегi механизмдермен реттелiп жатады. МЅны» јзi бiр сЅраєты» тј»iрегiнде єауымдастыєпен бёсекелесе жѕретiн инстанцияларды» бар екендiгiне дёлел. БЅл да Еуропалыє Іауымдастыєты» саяси єондырмасыны» єалыптасуы жолында№ы кедергiлердi» бiрi болып табылады. Аєыр ая№ында Батыс Еуропа елдерiнi» Сыртєы саясатта№ы кјп сЅраєтар бойынша мѕдделерiнi» то№ыспауы єатысушы елдердi» халыєаралыє аренада№ы сондай-ає єауымдастыєты» јз iшiндегi баєталасты№ы жёне оларды» интеграциялыє бiрлестiктi» бЅдан былай№а iс-ёрекетi мен дамуына байланысты саяси маєсаттарыны» еркелiлiгi салдарынан саяси интеграция бёсе»деген сы»айлы.

Сонымен єазiргi та»да№ы  халыєаралыє саясатта Батыс Еуропалыє саяси интеграция ѕшiн єолайлы ал№ышарттар мен кедергiлер жоє емес. БЅл саяси интеграция№а ыєпал етушi яки оны тежеушi факторларды» тендiгi кјптеген наєты жа№дайлар№а байланысты ауытєып отыруы мѕмкiн. Бiрає, халыєаралыє саясатты» жалпы динамикасына єарап Батыс Еуропада№ы интеграциялыє процестердi» кѕн санап тере»деуiне єолайлы жа№дай туып отыр№анды№ын байєау єиын емес.

 

1.3 Кеден Ода№ы—ТМД елдерiнi»  кедендiк ынтымаєтастыєєа жаса№ан  ал№ашєы єадамы.

Кеден Ода№ын єЅру туралы келiсiмдi жѕзеге асыру нётижесiндегi тёжiрибелер кјмегiмен јзара єызмет ету жёне достастыє туралы ѕлкен кјлемдi єЅжатєа єол єою – осы мемлекеттердi» алдына єой№ан маєсаттарыны» бiрi болды. 1995 жылы єарашасынан бастап жа»а шарт жобасы жЅмысы басталды жёне 1996 жылы 29 наурызда Белорусь Республикасыны» Президентi А.Г. Лукашенко, Іазаєстан Республикасыны» Президентi Н.А. Назарбаев, Іыр№ызстан Республикасыны» Президентi А.А. Аєаев жёне Ресей Федерациясыны» Президентi Б.Н. Ельцин экономикалыє жёне гуманитарлыє салаларда интеграцияны терендету туралы Шартєа єол єойды.

Шарт бiрнеше бјлiмнен тЅрады: “Маєсаттар мен єа№идалар”, “Экономикалыє ынтымаєтастыє”, “°леуметтiк  жёне мёдениет саласында№ы ынтымаєтастыє”,  жёне “Басєа салада№ы ынтымаєтастыє” т.б.

Осы шартты жѕзеге асыруда№ы  мемлекеттердi» Ѕсынатын негiзгi єа№идасы, бЅл те» єЅєыєтыє жёне јзара тиiмдiлiк, шекара мыз№ымасты№ы, iшкi iстерге араласпау.

Интеграцияны терендетудегi негiзгi маєсаттары:

-јмiр сѕру жа№дайын  жаєсарты, тЅл№аларды» єЅєыєтары  мен бостандыєтарын єор№ау, ёлеуметтiк прогреске жету;

-мемлекеттердi» тЅраєты  деклорациялыє дамуын єамтамассыз  ету;

-бiр экономикалыє ке»iстiк  єЅру;

-азаматтарды» ёлеуметтiк  єор№ауыны» минималды стандарттарын  жасау;

-те»дей бiлiм алу  мѕмкiндiгiн жёне №ылым мен  мёдениет жетiстiгiне те»дей мѕмкiндiгiн жасау;

-сыртєы саясат ба№ытыны»  сёйкестiгi, халыєаралыє аренда јз  орнын табуды єамтамассыз ету;

жаєтарды» сыртєы шекараны бiрiгiп єор№ауы, єылмыспен жёне терроризммен кѕрес.

Ерекше кј»iл интеграция басєармасыны» органдарына бјлiндi. Шартта№ы маєсаттар№а жету ѕшiн келесiлер єЅрылды:

Мемлекет аралыє –интеграция басєармасыны» жо№ар№ы органы болып табылады. онда мемлекет басшылары, ѕкiмет басшылары, сыртєы iстер министрлiгi, сонымен єатар интеграциялыє комитетте тјра№асы кјрсетiлген. Ке»ес єауымдастыє стратегиясын жасайды, оны» негiзгi кезендерiн аныєтайды, сёйкес шешiмдер єабылдайды жёне оны» орындалуын єада№алайды.

Интеграциялыє комитет – тЅраєты ёрекетте болатын атєарушы орган (iс-шараларды жѕзеге асырады), шартта аныєтал№ан интеграция тапсырмаларын жёне маєсаттарды жѕзеге асыру ѕшiн керектi iс-шараларды єабылдап, оларды жѕзеге асыру ѕшiн керектi iс-шараларды єабылдап, оларды жѕзеге асырады, жаєтарды» ѕкiметтерi арєылы єабылдан№ан шешiмнi» орындалуын єада№алайды; јз єЅзiретi шегiнде мемлекетаралыє Ке»ес шешiмдерiнi», интеграция ба№дарламамасыны», шарттарды» жёне келiсiмдердi» наєты јмiрде жѕргiзiлуiн єамтамассыз етедi: сёйкес мемлекетаралыє комиссия жёне комитеттер єЅрады; тёуелсiз экспортерлердi ёр тѕрлi экономика, єЅєыє, басєару жёне т.б. интеграция салаларына кј»iлдерiн аударады.

Парламенаралыє комитет – жаєтарды» парламенттерi јз єЅзiреттерi шегiнде єЅрады. Ол келесiлердi єабылдайды; модельдi акт, осыны» негiзiнде Ѕлттыє за» актiлерi жасалады; интегрцияны» єЅєыєтыє негiзiнi» дамуына єатысты мёселелерге Ѕсыныс енгiздi; т.б. єЅєыєшы№армашылыє єызметтерге єатысты.

Кјрсетiлiп отыр№андай, бЅл. Шарт оны» маєсаттары мен єа№идаларын  бјлетiн, толыє кјлемде јзiне мiндеттердi єабылдайтын басєа мемлекеттердi»  о№ан єосылуына ашылатынды№ы кјрсетiлген. Шарт єатысушылары ТМД ше»берiнде интеграцияны» ёр тѕрлi де»гейлiк мѕмкiндiгiн мойындай отырып, саяси, экономикалыє жёне басєа салаларда интеграциялыє єарым-єатынас ал№а тартуды єамтамасыз ететiн екi жаєты, кјп жаєты келiсiмдер жасай алады.

Сонымен, 1996 жылы 29 наурызда келiсiлген Шарт наєты ба№дарламалары єЅжат болып табылады.

1996 жылы 29 наурызда Іыр№ызстан 6 жёне 20 єа»тарда№ы 1995 жыл№ы Кеден  Ода№ы туралы келiсiмге жёне  беларусь-єазаєстан-ресейлiк ѕкiметаралыє  1995 жыл№ы 22 єарашадан бастал№ан  Кеден Ода№ы туралы шешiмге єосылатынды№ы жёне толыє тѕрде јзiне мiндеттi єабылдайтынды№ына єол єойды.

Сол кезден бастап жаєтар елдер арасында№ы сауда экономикалыє єатынастарда толыє кјлемде алып єоюсыз жёне шектеусiз еркiн сауда  режимiн енгiздi.

1996 жылы 26 аєпанда Мёскеуде мемлекет жёне єкiмет басшылары мемлекетаралыє ке»есiнi» алтыншы жиналысында бас єосты. Осы жиналыста олар Кеден Ода№ы жёне БiртЅтас экономикалыє ке»iстiк туралы шарт жасасты.

Мемлекетаралыє ке»ес  Тёжiкiстан Республикасыны» Парламентiнi» 1996 жыл№ы 26 наурызда№ы Шартты ратификациялайтынды№ы туралы мёлiметпен хабардар бол келе Тёжiкiстан республикасында осы Шартты» iс-шараларын орындау керектiгi туралы ке»ес бередi. Ал Тёжiкiстан Республикасы бЅл Шартты 1 жыл iшiнде жѕзеге асырады.

Осыдан кейiн мемлекеттердi» Президенттерi Кеден Ода№ы жёне бiртЅтас экономикалыє ке»iстiк туралы шартєа єол єою№а жёне Кеден Ода№ы мен БiртЅтас экономикалыє ке»iстiктiк єЅруды єамтамассыз ету бойынша iс-шаралар ба№дарламасын осы шартєа єосылу шарттары мен тёртiбiн мѕмкiндiгi пайда болды.

Сонымен єатар осы  жиналыста єкiмет басшылары 2 ма»ызды  шешiм єабылдады:

Бiрiншi – бЅл экономикалыє жёне гуманитарлыє саладаинтеграцияны» тере»деуi туралы Шартєа єатысушы єауымдастыє мемлекеттердi» шекаралыє негiзгi єа№идалары туралы келiсiм.

БЅл келiсiмде шекаралыє єауымдастыєты» дамуын єиындататын за»ны», ёкiмшiлiк, техникалыє, аймаєаралыє интеграциялыє жобалар жёне кјлiк инфраєЅрылымын тиiмдi пайдалану, єорша№ан ортаны єор№ау туралы мёселелер шешiмi, бiлiм беру, №ылым жёне мёдениет т.б. салаларында ынтымаєтасу єарастырыл№ан.

Жо№арыда атал№ан  єЅжат, сонымен єатар бiрєатар наєты iс-шараларды єарастырады. Атап айтєанда; єайымдастыєты дамыту, аймаєаралыє  экономиканы тЅраєтандыру жёне јндiрiстi жандандыру iс-шаралары.

Екiншi – бЅл єатысушы мемлекеттерде ортає кеден тарифiн орнату бойынша келешектгi жЅмыс туралы шешiм. 1999 жылы жЅмысты келесi негiзгi ба№ытта жал№астыру Ѕсынылды:

-товарлар номенклатурасы  бойынша шектi ставка де»гейлерiн  аныєтау ;

-жиынтыє импорттыє  15% дейiнгi кјлемiнде  ёр мемлекет ѕшiн јнiмнi» тiзiмiн аныєтау;

дамушы елдерден шы№атын, товарларды» Базалы тiзiмiнi» келiсiмiн  аяєтау Кеден Ода№ы келiсiмi бойынша  єатысушы мемлекеттер территориясында  товарларды ёкелу кезiнде тарифтiк  же»iлдiктер Ѕсыну єатынасында:

-ёкелу кеден баждарыны» ставкасын этапты тѕрдегi келiсiмiн єамтамассыз ету.

Осы жиналыста Мемлекетаралыє ке»естi» тјра№асы болып та№ы Н.°. Назарбаев сайланды.

Интеграциялыє процестi»  келесi этапы болып Кеден Ода№ыны» єатысушы мемлекеттерiнi» кедендiк  территориясын бiрiктiретiн бiр тЅтас кедендiк территория єЅру. Ол ѕшiн ѕшiншi бiр елдерге деген кедендiк сауда режимiн мiндеттi тѕрде єЅєыєтыє шарттар орындау єажет. Ол дегенiмiз;

-бiртЅтас кеден саясатын  єЅру- кеден за»дарын ѕйлестiру;

-бiрдей кеден режимдерiн  єолдану;

бiртЅтас кедендiк єызметтi басєаруды єамтамассыз ету;

-Кеден Ода№ыны» сыртєы  кедендiк шекарасын кѕшейту.

Осы тапсырмаларды шешуде жЅмысты» кјп бјлiгiн кеден єызметi басшыларыны» єызметi жѕргiзiледi.

2 жыл iшiнде 7 жиналыс  јткiзiлдi, оларды» тiкелей єатысуымен  Кеден Ода№ы мемлекеттерiнi» Кеден органдары арасында айыстырылатын товарлар  баєылауына бiртЅтас тёртiп орындау№а ба№ыттал№ан бiрнеше ма»ызды халыєаралыє єЅжаттар жасалады жёне бекiтiледi.

Кјлi єЅралдары мен  товарлар баєылауы жёне кеден тёртiбi мен процедураларын ѕйлестiру жасалынады.

1. БiртЅтас кеден территориясын єЅру маєсатында. Кеден Ода№ыны» єатысушы мемлекеттерiнде этаптыє кеден за»дарын жаєындастыру жёне ѕйлестiруге, БiртЅтас кеден территориясын єЅру№а ба№ыттал№ан келесi єЅжаттар жасалып, єабылданды.

-1999 жылы 17 аєпанда Кеден Ода№ыны» єатысушы мемлекеттерiнi» кеден органдары арасында јткiзiлген товарлар мен кјлiк єЅралдарына кедендiк баєылау туралы Протокол.

-1999 жылы 24 єыркѕйектегi  Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттерiнi»  кеден органдары арасында јткiзiлген  товарларды ресiмдеудi» же»iлдетiлуi тёртiбi туралы келiсiм;

-1999 жылы 8 аєпанда јзiнi»  єаiпсiздiгiн єамтамасыз ету саласында№ы  Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттерiнi»  кеден єызметi арасында№ы ынтымаєтастыє  туралы Протокол.

2. ѕкiмет басшыларыны» ке»есi 1998 жылы 28 єа»тарда Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттерден јтетiн транзитке бiртЅтас шарттар туралы келiсiм. БЅл келiсiм Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттерiнi» территориясынанјтетiн транзиттiк тасымал№а, кјлiктiк шы№ындарды азайту№а, товарларды кедендiк ресiмдеуде баждарды, салыєтарды, тјлемдердi тјлеуден босату№а, Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттi» арасында№ы товар ауысуды жёне кјлiктiк єызмет рыногын дамытатын, территория арєылы кјлiктiк єызмет јтуiн же»iлдетуге ба№ыттал№ан.

Жо№арыда атал№андар ѕшiн келесi єЅжаттарды» ма»ызы бар: 1999 жылы 5 наурызда№ы Кеден Ода№ы єатысушы мемлекеттерiнi» тасымалданатын товарларды кедендiк рёсiмдеу тёртiбi туралы Протокол, 1995 жылы 5 наурызда№ы Кеден органдары арасында тасымалданатын товарларды кедендiк алып жѕру туралы Протокол, 1999 жылы 15 єазанда кедендiк тасымалдаушылар туралы Протокол.

1995 жылы 20 єа»тарда Кеден  Ода№ын єЅру туралы келiсiмге  єосып, Беларусь Республикасы, єазаєстан  Республикасы жёне Ресей Федерациясы  арасында№ы, 1996 жылы 29 наурызда№ы Іазаєстан  Республикасы, Беларусь Республикасы, Ресей Федерациясы, Іыр№ызстан Республикасы арасында№ы экономикалыє жёне гуманитарлыє сфераларда интеграцияны» тере»деуi туралы шарт жаса№аннан кейiн экономиканы», соеымен єатар электро-энергетика саласында жа»а интеграциялыє процестi» дамуына жа»а єЅєыєтыє негiз пайда болды.