Кәсіпорын іс-әрекетінің тиімділік көрсеткіштерін талдаудың теориялық негіздері

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

 

Нарықтық жағдайларда экономикалық дамудың әрi қарай жалғастыруда өндiрiстiң тиiмдiлiгiн арттырудың бағыттары, олардың өсу факторы мен тиiмдiлiктi анықтаудың әдiстерiн таңдау манызды мiндет болып табылады.

Экономикалық тиімділік - бұл өндіріске жұмсаған шығындар мен одан шыққан нәтижелер арасындағы байланыс, яғни шығын мен табыстың ара қатынасы. Ол біз өзіміздің қажеттілігімізді қанағаттандыру үшін шығындарымызды қаншалықты тиімді пайдаланып, нәтиже ала алатынымызды көрсетеді.

Экономикалық тиiмдiлiктiң жалпылама критерийлерiне қоғамдық еңбектiң өнiмдiлiгi жатады. Ол ұлттық табысты материалдық өндiрiс салаларында жұмыс iстейтiн адамдардың орташа санына бөлу арқылы анықтайды. Сонымен қатар, экономикалық тиiмдiлiктiң аса маңызды көрсеткiштерi ретiнде еңбек сыйымдылығы, материал сыйымдылығы, капитал сиымдылығы және қор сиымдылығы алынады.

2006 жылы Басқармамен бекітілген  «Қазпочта» АҚ желісін дамыту  жоспарына сәйкес 2007 жылы  12 қалалық, 66 ауылдық почта байланысы бөлімшелері, 12 почта байланысы пункттері ашылды, 2 қалалық және 41 ауылдық почта байланысы бөлімшелері жабылды. 2007-2011 жылдарға «Қазпочта» АҚ инфрақұрылымын дамыту бағдарламасы жасалды.

Бүгінгі күні республиканың кез келген почта бөлімшесінде зейнетақы, жәрдемақы, мекен-жайлық әлеуметтік көмекті алып қана қоймай, бұған қоса жалақыны алуға, коммуналдық, салықтық және басқа да төлемдерді төлеуге, ақша айырбастау операцияларын жүргізуге, агенттік қызметтер (АльянсБанк, ҚазақстанХоумКредит пен «Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ тұтынушылық несиелерін беру); EMS қызметін (жедел почта қызметі) алуға болады. Көрсетілетін қызметтер ауқымы айтарлықтай кеңейді, атап айтқанда, директ-мейл қызметі (шоттар, жарнамалық материалдарды және т.б. мекен-жай бойынша, мекен-жайсыз жөнелту), ірі габаритті сәлемдемелерді жеткізу, постерминалдар мен банкоматтар қызметі және т.т. Әрекет ететін «EMSKazpost» қызметі жөнелтімді қысқа мерзім ішінде Қазақстан аумағы бойынша болсын, одан шет жер болсын кепілдендірілген жеткізумен айналысады.

2007 жылы «Қазпочта» АҚ 2007-2011 ж.ж. инфрақұрылымын дамыту бағдарламасына сәйкес тек ауылдық жерлерде 47 өндірістік объекті, оның ішінде 20-сы стационарлы, 19-ы почта байланысы пункті, сонымен бірге еліміздің шалғай жатқан жерлерінде почталық және қаржылық қызметтердің бар ауқымын көрсететін 8 жылжымалы байланыс бөлімшесі ашылды.

Почташылар әсіресе ауылды жерлерде почта-жинақ қызметтеріне еркін қолжетімділікті қамтамасыз етуге қабілетті әрі оның сапасын көтеретін өңірлік инфрақұрылымды одан әрі дамытуды қарастыруда.

«Қазпочта» АҚ-да трансфер-агенттік қызметті енгізу республика халқына кең ауқымда бос ақшаны құнды қағаздарға салу бойынша қаржылық қызметтер аясын көрсетуге мүмкіндік береді. Бұл жақын болашақта банктік депозиттер мен жылжымайтын мүлікке салымдарға балама болады.

«Казпочта» АҚ-ның  2009 жылғы табысы 14631,6 млн.теңгеге жетті, бұл 2005 жылғы деңгейден 2,9 есе артық. Сол сияқты сәйкес  кезеңде 3,0 есе шығындар көлемі де өсті. Таза табыс 2005 жылы 151,7 млн.теңгеден 2009 жылы 299,7 млн.теңгеге өсті.

Экономикалық тиімділік жағдайын талдау үшін ең алымен табыстар және шығындар жөніндегі есебін талдайық.

Кестеден, өткен жылмен салыстырғанда есептік кезеңде ең жоғары пайда  өсімі қаржыландырудан түскен табыста жоғары өсімге қол жеткізіп отыр, яғни 28,25 пайыз. Қызмет көрсетуден түскен табыс өсімі оның өзіндік құнының өсімінен 0,5 пайызға төмен болып отыр. Басқа да табыстар 30 пайызға төмендегенімен, олардың шығындары 50 пайызға төмендеген, сонымен қатар қаржыландыруға кеткен шығындар төмендеп отыр, ал әкімшілік шығындар 23,7 пайызға өсті, ол қосымша бөлімшелердің ашылуымен байланысты. Салық салғанға дейінгі пайда 3,1 пайызға төмендегенімен, корпоративті табыс салығының 25,7 пайызға төмендеуі, қорытынды пайданы өткен жылмен салыстырғанда 8,7 пайызға өсуіне әкеліп отыр.

Жыл сайын табыстар деңгейінің өсіп келе жатқаның байқауымызға болады, ол кәсіпорын жұмысының тиімді жүргізіліп отырғанын куәландырады, дегенмен осы мәліметтерді пайдаланып, абсолютті экономикалық тиімділікті есептеп көрейік.

Почталық қызметтер ішінде 2009 жылы ең үлкен өсім өткен жылмен салыстырғанда арнайы байланыс қызметтеріне  түсті – 27,1%. Сонымен қатар, сәлемдемелер – 22,8 пайызға, ЕМS жөнелтімдер 20,1 пайызға және жазбаша хат-хабарлар 18 пайызға өсті.

Тиімділік көрсеткіштерін талдаған кезде, кәсіпорынның негізгі өндірістік факторларының қолдану тиімділігін де талдайды, осы факторлардың ішіндегі ең маңызды фактор еңбек факторы болып табылады, оның тиімділігі барлық жұмыс тиімділігіне әсер етеді, сондықтан «Казпочта» АҚ  персоналды пайдалану тиімділігін келесі сурет бойынша сипаттайық.

Суреттен, жылдан-жылға қызметкер санының өсіп келе жатқаның байқауға болады, бірақ оған қарамастан еңбек өнімділігінің өсу қарқыны жоғары болып отыр, атап айтатын болсақ, 2006 жылы өткен жылмен салыстырғанда қызметкерлер саны 12,1 пайызға өссе, еңбек өнімділігі – 27,8 пайызға өскен,  2007 жылы өткен жылмен салыстырғанда қызметкерлер саны 9,6  пайызға өссе, еңбек өнімділігі – 21 пайызға өскен, 2008 жылы өткен жылмен салыстырғанда қызметкерлер саны 7,1 пайызға өссе, еңбек өнімділігі – 37 пайызға өскен, 2009 жылы өткен жылмен салыстырғанда қызметкерлер саны 6,5 пайызға өссе, еңбек өнімділігі – 8,1 пайызға өскен. Осыдан қызметкерлер санының өзгерісі жыл сайын төмендеп келе жатқаның көруге болады, ал 2008 жылы ең жоғары өнімділік өсіміне қол жеткізілді.

Ендігі кезекте негізгі қолдарды қолдану тиімділігін қарастырайық. Осы кезде ең басты екі көрсеткішті талдайық, ол қорқайтарымдылығы мен қорсиымдылығы.

Кестеден, негізгі қорларды пайдалану тиімділігінің төмендеуі байқалады, ол ең алымен жаңа машиналардың сатып алынуымен, жаңа бөлімшелердің ашылуымен байланысты болып отыр. Қорқайтарымдылық 11,5 пайызға, ал қоррентабельділігі 13,2 пайызға төмендеп отыр. Бұл қызмет көрсететін ұйым болғандықтан бұл көрсеткіш жұмыс барысына кері әсерін тигізбейді.

Кестеден, кәсіпорын өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін дер кезінде орындай алатын қаржылық жағынан тұрақты қызмет атқаратын ұйым деуге болады. Атап айтатын болсақ, барлық өтімділік көрсеткіштері нормаға сәкес келеді, тек маневрлік коэффициенті айналым капиталының аз болуына байланысты нормаға жетпей қалған.

2009 жылы өткен  жылмен салыстырғанда абсолютті  өтімділік коэффициенті 0,01-ге өскен, нақты өтімділік коэффициенті 0,03-ке  төмендеген. Өтімділіктің жалпы  коэффициенті 0,05-ке төмендеген. Кәсіпорын  үшін өтімді активтерін арттыру  қажеттілігі туындап отыр.

Кестеден, кәсіпорында қарыздық қаражаттар меншікті қаражаттардан өте жоғары екенін және қаржылық жа,ынан тұрақсыз екенін көруге болады. Коэффициенттердің барлығы нормаға сәйкес келмейді. Сондықтан кәсіпорын үшін меншікті қаражатты арттыру мақсатын бірінші кезекке қою қажет.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің бірі 
меншікті айналым қаржыларымен қамтамасыздығы болып табылады. Бұл 
көрсеткіш кәсіпорынның меншікті айналым қаржыларының көлемін 
сипаттайды.

Кестеден, кәсіпорынның рентабельділік бойынша көрсеткіштерінің төмендегенің байқауға болады, сату рентабельділігі 0,01-ге, яғни 1 пайызға, меншікті капитал рентабельділігі 13 пайызға төмендесе, жалпы капитал рентабельділігі 0,2 пайызға төмендеген. Кәсіпорын үшін шығындарды есепке алуды жетілдіріп, қаржылық жағдайын көтеру қажет.

Кәсіпорында  шығындарды басқару қандай да бір объектілерді басқаруға тән қызметтерді орныдауды білдіреді, яғни шешімді өндеу және жүзеге асыру сонымен қатар олардын орындаун бақылау. Шығындарды басқару қызметтері басқарушылық цикл элементтері арқылы жүзеге асады:

• болжамдау және жоспарлау;
• ұйымдастыру;
• координациялау және реттеу;
• белсендендіру және орындауға ынталандыру;
• есепке алу және талдау.

Барлық элементтер бойынша толық көлемде басқару қызметтерін орындау басқарушы қосалқы жүйенің басқарылушы  қосалқы жүйеге әсер ету циклің құрайды. Өзіндік құнды басқару қызметтердің өзара әсері келесі сүретте көрсетілген.

Шығындарды басқару кезіндегі болжамдау және жоспарлау болашаққа және ағымдағы болып бөлінеді. Осы кездегі ұзақмерзімдегі жоспарладың міндеті жаңа өткізу нарығын игеру, жаңа өнімді өңдеу және шығаруды ұйымдастыру, кәсіпорын құаттылығын жоғарлату кезінде күтілетін шығындар жөнінде ақпарат дайындау болып табылады. Оған маркетинггтік зерттеу және ғылыми зерттеу ұйымдаструшылық конструкторлық өңдеулер, күрделі салым шығындары жатады.

Ағымдық жоспарлар кәсіпорынынң ұзақ мерзімді мақсаттарын жүзеге асыруға нақтылайды.

Ұйымдастыру – шығындарды тиімді басқарудын басты элементі. Ол кәсіпорнда шығындарды қалай басқаратынын бекітеді, яғни оны кім жасайды, қандай уақыт мерзімінде, қандай ақпарат көздерін қолданып және қандай тәсілдермен басқаратынын көрсетеді. Ол шығындардың пайда болу орныдарын анықтайды, шығын орталықтарын және олардын орындалуына жауаптылар орталығын анықтайды.

Кординерлеу және реттеу нақты шығындарды жоспармен салыстыруға ауытқуларды анықтауға және оларды ликвидациялау бойынша жедел шаралар қабылдауға негізделеді. Егерде жоспарды орындау шарты өзгерген анықталса, онда өткізу кезінде жоспарланған шығындар өзгереді. Шығындарды уақтылы координеулеу және реттеу кәсіпорынға жоспарланған іс-әрекетің экономикалық нәтижесін орындауда қатан үзілісті болдырмаға мүмкіндік береді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

 

 

1. Абрютина   М.   С.,   Грачев   А.   В.   "Анализ   финансово   әкономической деятельности". - М: "Дело и сервис", 2000.

2. Артеменко В. Г., Беллендир М. В. Финансовый анализ - М.,1997.
3. Большаков С.В. Основы управления финансами.- М, 2000.
4. Бланк И. В. Финансовый менеджмент - М, 1999.
5. Богатин Ю.В.  Әкономическая оценка качества и әффективности работы 
   предприятия. - М: Издательство стандартов, 1991.
6. Бригхәм Юджин Ф. Әнциклопедия финансового менеджмента: пер. с англ. 
   - М.: Раге - Әкономика, 1998.
7. Бригхәм Ю.Финансовый менеджмент - С-Пб, 1997.
8. Баканов М. И., Шеремет А. Д. Теория әкономического анализа: учебник 3-е 
   изд. -М.: Финансы и статистика,1995.
9. Балабанов И.Т. "Основы финансового менеджмента" - М., 1994.
10. Балабанов И. Т. Риск-менеджмент - М.: Финансы и стаистика,1996.
11. Бернстайн Л. А. Анализ финансовой отчетности: пер. с анг. - М.: Финансы и 
    статистика, 1996.

12. Вартанов А.С.    Әкономическая диагностика деятельности предприятия: 
организация и методология. - М: Финансы и статистика, 1991.

13. Вил Р.В., Палий В.Ф. Управленческий учет. - М.: Дело, 1997.

14. Ван Хорн Дж. Основы управления финансами / пер. с анг. Под ред И.И. 
    Елисеевой - М.,1996.
15. Грузинов В.П., Грибов В.Д. Әкономика предприятия. - М., 1998.
16. Дюсембаев К.Ш., Егембердиев   С.К.   Анализ   финансовой устойчивости 
    предприятия. - «Библиотека бухгалтера и предпринимателя», 1996.
17. Дамарк Р. Финансы и предпринимательство. - М: Периодика, 1993.
18. Дюсембаев К ТТТ. Аудит и анализ финансовой отчетности - Алматы,1999.
19. Ермолович Л. Л., Сивчик Л. Г., Толкач Г. В., Щитникова И. В. - Анализ 
    хозяйственной       деятельности       предприятия:       Учебное       пособие. 
    «Интерпрессервис» - 2001 - 576 стр.
20. Ефимова О. В. Финансовый анализ- М.: Изд-во «Бухгалтерский учетң,1999. — 352стр.

21. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая политика: экономическое содержание и 
механизм использования. - Алматы, 1995.

22. Игнатова    Е.А.,    Пушкарева    Г.М.    Анализ    финансового    результата деятельности предприятия. - М: Финансы и статистика, 1990.

23. Ковалев     А.И.,     Привалов     В.П.     Анализ     финансового     состояния предприятия. Издание второе, переработанное и дополненное. - М.: Центр экономики и Маркетинга, 1997.

24. Ковалев В. В. Введение в финансовый менеджмент - М, 1999.

25. Н.Ковалева А.М., Лапуста М.Г., Скамай Л.Г. Финансы фирмы. - М.: 2000.
26. Карлоф Б. Деловая стратегия. - Әкономика, 1991.
27. Ковалев А. И., Привалов В. П. Анализ финансового состояния предприятия. 
    - М., 1999.
28. Колчина Н.В. и др. Финансы предприятий. - М.: Изд-во ЮНИТИ, 2005.

29. Ковалев    В.В.    Финансовый    анализ:    управление    капиталом.    Выбор 
инвестиций. Анализ отчетности. - М.: "Финансы и статистика", 2000.

30. Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент - М.,1998.
31. Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. - Алматы, 2001.
32. Маркарьян Ә. А., Герасименко Г. П. Финансовый анализ. - М.: Приор,1996.
33. Малич В. А. Анализ финансовой деятельности предприятия. - С-ПБ., 1992.
34. Налетова И.А. Анализ финансово-хозяйственной деятельности. Учебно- 
    методическое пособие. - М.: Форум, 2005.
35. Нидлз Б. Принципы бухгалтерского учета. - М.: «Финансы и статистикаң, 
    2006.
36. Нурсеитов      Ә.О.      Ликвидность      баланса      и      платежеспособность предприятия.// «Бюллетень бухгалтера, 1998. - ғ46.
37. Основы финансового менеджмента. Учебник. - М, 1999.
38. Родионова В.М., Федотова М.А. Финансовая устойчивость предприятия в 
    условиях инфляции. - М, 1995.
39. Ришар Ж. Аудит и анализ хозяйственной деятельности предприятия - М.: 
    Аудит,ЮНИТИ,1997.
40. Родионова В. М, Федотова М. А. Финансовая устойчивость предприятия в условиях инфляции - М.: Изд-во Перспектива, 1995.
41. Савицкая Г. В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. — Минск: ИП "Экоперспектива", 2000.
42. Табурчак П.П.   и  др.   Анализ  и  диагностика  финансово-хозяйственной деятельности предприятия. - М.: Изд-во Феникс, 2003.
43. Шеремет А Д., Сайфулин Р. С.       Финансовый анализ - М.: Аудит и 
    финансовый анализ, 1995.
44. Шеремет А Д., Сайфулин Р. С. Методика финансового анализа. - М.: 1996.