Түркі мемлекеттері

Әдебиет: Н.Ә-1, 2, 3, 10, 21, 25, 27, 28, 29,31, 32.

 

Тақырып № 4-5. Азия мен Еуропадағы хундар империясы. (1 сағ).

Мақсаты: Хундардың шығу тегіне тоқталу және Хун империясының құрылуын анықтау.Мемлекеттік құрылысына сипаттама беру.

Жоспары

1. Хундардың шығу тегі.Хұндар  туралы алғашқы тарихи мағлұматтар.  Олардың қоныстанған территориясы. Қытай тарихи хроникалары- «Ши-цзи», «Хань Шу», және басқалары хұндар  туралы. Хунну державасының құрылуы.Қоғамдық саяси құрылысы.Хундар империясының екінші толқыны-батысқа, б.з. І ғ. аяғында Орталық Қазақстан территориясына.

2. Хун империясы.Мемлекеттік құрылысы. Жоғары өкіметті мұралану. Б.зд. ІІ  ғ. Аяғына таман Хундар державасының  әлсіреуі.Ғұндар Европада.Атилла империясы.Оңтүстік-Шығыс Европадағы түркі халықтарының құрылуындағы ғұндардың рөлі.Ғұндар Қзаақстан территориясында.Қзаақ халқының этногенезіндегі хунндардың (ғұндар) рөлі.

Әдебиет: Н.Ә-1, 2, 4, 21, 25, 27, 29, 31.

 

Тақырып № 6-7 Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегі, мекендеген аймағы және этникалық құрамы. ( 2 сағ)

Мақсаты : Түркі тайпалары мен халықтарының шығу тегіне тоқталу, мекендеген аймағы және этникалық құрамын анықтау.

Жоспары 1. Түркі дәуіріндегі этникалық процестер. Түрік қағанаты. Түркілердің пайда болуы туралы аңыздар. Олардың мекендеген аймағы.Түрік тайпалық одағының нығаюы. Қытаймен қарым-қатынас, олардың түріктердің күші мен қуатын мойындауы.ҮІІ ғ . бас Батыс түрік қағанаты және Шығыс түрік қағанатына бөлінуі.630 жылы Шығыс түрік қағанатын қытайлардың бағындыруы.Батыс түрік қағанаты.

2. Түркі тілдес бауырлас халықтардың  географиясы. Екінші Шығыс түрік  қағанаты. Түргеш қағанатын бағындыру.  Түркеш қағанаты. «Қара» және  «сары» түркештердің күресі. Ұйғыр  қағанаты. Қарлұқ қағанаты.Ұйғырлармен, арабтармен соғыс.Қарлұқтар Қараханидтер мемлекетінің құрамында.

Әдебиет: Н.Ә-1, 2, 4, 6, 25, 27, 29, 31

 

Тақырып № 8-9.Шыңғыс хан империясы және түркі халықтары. ( 2 сағ)

Мақсаты: Шыңғыс хан империясының құрылу тарихына тоқталу және түркі халықтарына сипаттама беру.

Жоспары 1. Түркілердің Қытайды жаулап алуы. Орта Азия мен Қазақстан монғол шапқыншылығы қарсаңында.Шыңғыс ханның монғол империясын құруы.Солтүстік Қытайға жорық.Сун империясы.Мемлекеттердің біріктірілуі. Қытайдағы түркілер. Ұйғырлар. Наймандар.

2.  Таяу Шығыс пен Иранды  жаулап алуы.Нәтижесі, тарихи маңызы.

Әдебиет: Н.Ә-18, 24, 26, 77, 28, 31.

Қ.Ә-77.

 

Тақырып № 10-11.Темір және Орта Азия түркілері (1сағ)

Мақсаты: Темірің тарихына тоқталу және Орта Азия түркілеріне сипаттама беру.

Жоспары: Моғолстан мемлекеті және Темір мен оның ұрпақтарының империясы. Темірдің Моғолстанға қарсы жорықтары. Алтын Орданың ыдырауы және этникалық негізде тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы. Алтын  Орданы Темірдің талқандауы.

Әдебиет: Н.Ә-18, 24, 26, 77, 28, 31.

Қ.Ә-77.

 

Тақырып № 12-13 ІХ-ХІІІ ғасырлардағы Русь және түркі халықтары ( 2 сағ)

Мақсаты:Русь мемлекетінің құрылу тарихын көрсету және түркі халықтарына сипаттама беру.

Жоспары:

1.Русьтің Хазариямен, Печенектермен   және  Қыпшақтармен қарым – қатынасы (Х – ХІІІ ғ.)Русь мемлекеті сауда жолдарының маңызды тораптары. Хазариямен соғыс.Печенегтермен соғысы.Рустьтің шығу тарихы. Нормандар. Варягтар. Этникалық жер аумағы. Әдеби тілі. Деректерге сипаттама.

2. Алтын Орданың құрылуы және  нығаюы.Жошы ұлысының ұлғаюы және Алтын Орданың құрылуы. Территориясы мен этникалық құрамы. Саяси құрылысы. Экономикасы мен мәдениеті.Алтын Орданың астанасы- Сарай Батый-хан және оның мұрагерлері кезінде.

3.Алтын Орда хандарының ішкі  және сыртқы саясаттағы жеңістері.  (1227-1359 ж)Сарай ал-Жадид Өзбек хан (1312-1342), Жәнібек хан (1342-1357) кезінде. 1395-1396 жж алтын ордадағы  «саяси құлдырау мен аумағыынң ыдырау » кезеңі. Жошының баласы Тоқа Темірдің ұрпағы-тоқтамыс ханның билікке келуі. Ресейге үстемдік жүргізуді қайтадан қалпына келтіру. Алтын Орда және темір мемлекеті.алтын Орданы Темірдің талқандауы.

Алтын Орда және Моғолстан территориясындағы  этникалық процестер. «Өзбек», «ноғайлы»  және суперэтностары. Шығыс Дешті  Қыпшақтағы Тоқа-Темірдің ұрпағы Орыс ханның Ақ Орда хандығы-болашақтағы қазақ мемлекеттілігінің үлгісі ретінде. Моғолстан мемлекеті және Темір мен оның ұрпақтарының империясы. Алтын Орданың ыдырауы және этникалық негізде тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы.Шайбанидтер әулетінен шыққан Әбілхайыр ханның «көшпелі өзбектер мемлекетінің», Қырым, Қазан, Астрахань, Сібір, Өзбек хандықтары мен Ноғай Ордасының құрылуы. Татар, қырым-татарлары, қазақ, ноғай, қарақалпақ, өзбек, қырғыз халықтарының қалыптасуы. Моғолия құрамындағы ұйғырлар.

   Әдебиет: Н.Ә-7, 25, 29

 

 

 

 Тақырып № 14-15.Кавказдағы түркі халықтары.  ( 2 сағ)

Мақсаты: Алтын Орда тарихына тоқталып, оның құрамындағы Солтүстік Кавказ халықтарына сипаттама беру.

Жоспары

1. Алтын Орда құрамындағы Солтүстік Кавказ халықтары монғол-татар хандарының қол астында. Салықтың түрлері. Дағыстан халықтары. Аварлар, құмықтар т.б. Кабардиндіктер мен осетиндердің тарихы.Түркі тілдес халықтар қарашайлар мен балқарлар.

2. Әзірбайжан ұлтының қалыптасуы  және мемлекетінің құрылуы. Әзірбайжанның  Ұлы Салжұқтар мемлекетінің құрамына енуі. Әзербайжандағы Шируаншаһ, Кесрани, Ильдегиздер династиялары билеген мемлекет. Этникалық процестер, әзербайжан этносының қалыптасуындағы түркілік компоненттердің шешуші рөлі.Сефевид әулеті.Түрік-сефевилер соғысы. Аббас шахтың реформалары. Әзербайжанның ұсақ иеліктері. ХІХ ғ бас Гүлстан, Түркменчай шарттарына сай Әзербайжанның Ресей құрамына кіруі.

3.Әзербайжан халқының ХҮІІ-ХҮІІІ  ғғ мәдениеті. Қалалардың зардап  шегіуі.Мәдениеттің дамуы. Низами  дәстүрі. Ақын Фазул-лах Нейми  исламға бет бұруы.Әдеби шығармалары. Сәулет өнерінің дамуы. Эпостардың қалыптасуы.Әзербайжан халқының ескерткіштері.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29,31.

Қ.Ә-44.

 

Тақырып № 16-17.Сібірдегі түркі халықтары ( 2 сағ)

 Мақсаты: Сібірдегі түркі халықтарына сипаттама беру. Көшім тұсындағы Сібір хандығына талдау жасау.

Жоспары :

1. Сібірді мекендеген халықтардың қалыптасуы мен мемлекеттерінің құрылуы. Сібір хандығының құрылды. Орталығы Шыңғы-Тура (Тюмень). Әлеуметтік құрылымы.        Ұлыс бектері мен мырзалар .Жошы ұлысының азиялық бөлігінің әлеуметтік дамуы .Жер аумағы.

2. Көшім тұсындағы Сібір хандығы.Жер аумағы. «Сыпыр» этникалық тобы. Сібір хандығының астанасы – Искер қаласы.Шежірелер, деректер. XIV ғасырдың аяғында Шайбаниліктер . «Сібір татарлары».Көшім ханның жүргізген саясаты. Сібір хандығының саяси құрылысы. Көшім ханның Орта Азия, Қазақстанмен саяси және сауда байланысы.

  Әдебиет: Н.Ә-27,29, 31.

    

Тақырып № 18.Ноғайлы елі. (1сағ)

Мақсаты : Ноғай атауы, ұлты және жұртының шығу тарихына тоқталу.

Жоспары

1.Ноғай атауы, ұлты және жұрты.Маңғыттардың Едіге ордасының құрылуы. Маңғыттар және көшпелі өзбектер. «Маңғыт», «ноғай » терминдерінің ара қатынасы.Ноғай ордасы тәуелсіз саяси құрылым ретінде. Ноғайлардың орналасқан аймағы.

2.Қазақ-ноғай қарым-қатынастары.Ноғай-қырым татарлары және астрахань қарым-қатынастары. Ших-Мамай би және қырым ханы Мұхаммед Гирей. «Астрахань катастрофасы». Алты Ұлыс ордасының құрылуы. Кіші Ноғай ордасы.  Ормамбет би аңыздарда біртұтас халықтың қазақ және ноғай деп бөлінуі нағыз қасіретті оқиға ретінде.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29, 31.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 19.Башқұрттар. (1сағ)

Мақсаты: : Башқұрт атауы және ұлтының қалыптасуын көрсету, мәдениетіне сипаттама бру.

Жоспары: Башқұрт атауы және ұлтының қалыптасуы. Башқұр сөзінің этимологиялық түсіндірмесі. Башқұрттардың шығу тегі жөніндегі аңыздар. Жергілікті фин-угор тұрғындары.Араб және парсы саяхатшыларының зерттеулері.Башқұрттар құрамындағы қыпшақтар, табындар, тамалар, жалайырлар. Башқұрт Республикасының жариялануы. Діні. Мәдениеті.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29, 30.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 20.Татарлар. (1сағ)

Мақсаты : Татар этнонимін талдау және шығу тарихын анықтау.

Жоспары:

Татар этнонимі.Шығу тарихы. Түркі  тілдес ұлт. Нәсілі. Территориясы. Татар  тарихы.Халқы.Ағартушылық бағыттағы  іс-шаралар. Қазан губерниясының  құрылуы.Татарлар-Ресейдің ең сауатты халқы.Ескі шоқыну дәстүрі. Иван Грозныйдың жорықтары.Татар-Башқұрт мәдениет орталықтары қауымдастығы.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29, 30.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 21.Қырғыздар мен ұйғырлар. (1сағ)

Мақсаты: Қырғыз ұлтының қалыптасуын көрсету.

Жоспары:

 1. Қырғыз ұлтының қалыптасуы.Моғолстан мен Моғолия қырғыздар мен ұйғырлардың саяси тарихының бастау алар нүктесі. Қырғыз этносының қалыптасуындағы моғол компонентінің рөлі. Моғол-қазақ, моғол-қырғыз ара қатынастары. ІІ Абдаллах және Моғолстан. 1680 жылы жоңғарлардың Жаркендті жаулап алуы. Накшбандардың сопылық ордені, моғолиядағы оның белогорлық және черногорлық секталары. Моғолияның ішкі саяси өміріндегі қырғыздардың ролі.

2. Ұйғыр мемлекетінің  құрылуы.1702 ж Қонтайшы Цеван-Рабтанның  (1697-1727) Шығыс Түркістанды жаулап алуы. Циндардың Жоңғар хандығын жойғаннан кейін, қазіргі Қытайдың Синьцзян провинциясы болып отырған- Шығыс Түркістанды жаулап алуы. 1762-1821 жж қырғыздарды зорлықпен Қоқан хандығына қосу. 1925 жРСФСР құрамында Қара-Қырғыз АО-ның құрылуы.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29,30.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 22.Өзбектер. (1сағ)

Мақсаты: Өзбек ұлтының қалыптасуын көрсету.

Жоспары:

1. Өзбек ұлтының қалыптасуы.Орта  Азияға көшпелі өзбектердің шабуыл  жасауы қарсаңындағы Темір мемлекеті.  Өзбек хандығының құрылуы. Өзбектердің моғолдармен, қазақтар мен қызылбастармен соғысы. Мұхамед Шайбанидің өлімі. ХҮІ-ХҮІІ ғ бас Өзбек мемлекеті. Бұқар және Хиуа хандықтары. ІІ Абдаллах ханның билеуі.1753 жылы Өзбек хандығында маңғыттар династиясының орнауы.Парсыдағы Нәдір шахпен соғыс.

2. Өзбек мемлекетінің  құрылуы.Қоқан хандығының нығаюы. Ресейдің Қоқанмен соғысы, оның  оның жеңілуі. Қоқан хандығының  Ресейге қосылуы. Бұқара және  Хорезм халық республикаларының  құрылуы. Қоқан автономиясының  Түркістан АКСР-нің құрылуы.

Әдебиет: Н.Ә-25, 27, 29.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 23.Түрікмендер. (1сағ)

Мақсаты: Түрікмен ұлтының қалыптасуын көрсету және тарихына тоқатлу.

Жоспары:

1. Түрікмен  ұлтының қалыптасуы.Түркімендер  энеолит дәуірінде.Түрікмен халқының  тарихы ерте кездегі Орта азияны  мекендеген халықтар тарихымен тығыз байланысты. Территориясы.Эфталиттер мемлекетінің Түркі қағандығын жаулап алуы.Арабтардың басып кіруі.ҮІІІ ғ ислам дінін қабылдауы.Түрікмения жер аумағы Хорезм шахтарының қол астында. Түркмен халқының қалыптасуы.Түркмен-орыс байланысынң дамуы. Тілі.

2.  Мәдениеті.егіншілікпен  шұғылданған тұрғындар. Тау-кен  ісі., металлургия, керамика өндірісі.Деректерге  шолу. Әдеби шығармалар. Архитектура  мен бейнелеу өнерінің дамуы.Әдебиеті.Музыка  өнері.Музыка аспаптары.

Әдебиет: Н.Ә-22, 25, 27, 29, 30.

Қ.Ә-49.

 

Тақырып № 24.Осман түріктері. (1сағ)

Мақсаты: Түркілердің Кіші Азияға келіп қоныстануын талдау, Осман түріктеріне сипаттама беру.

Жоспары:

1. Түркілердің  Кіші Азияға келіп қоныстануы. Кіші Азияның көне және ежелгі  тарихы.

2. Осман империясының  тарихы.Ұлы салжұқтар мемлекеті. Тоғырыл бек. Сұлтан Мәлік шах. Кіші азиядағы Салжұқтар мемлекеті.Оның тарихындағы дамуыдың үш кезеңі. Түрік тайпаларының конфедерациясы. Мехмед-Фатих-анадолыны біріктіруші. Мехмед ІІІ фатих. Константинопольдің құлауы. Осман империясы. Территориясы.

Әдебиет: Н.Ә-22, 25, 27, 29, 30.

Қ.Ә-49

 

Тақырып № 25.Қырым татарлары. (1сағ)

Мақсаты: Қырым хандығының құрылу тарихына тоқталу, Татар этнонимін талдау және шығу тарихын анықтау.

Жоспары:

1. Қырым хандығы Татар этнонимі.Шығу тарихы. Түркі тілдес ұлт. Нәсілі. Территориясы. Татар тарихы.Халқы.Ағартушылық бағыттағы іс-шаралар. Қазан губерниясының құрылуы.Татарлар-Ресейдің ең сауатты халқы.Ескі шоқыну дәстүрі. Иван Грозныйдың жорықтары.Татар-Башқұрт мәдениет орталықтары қауымдастығы.

Ислам дінінің сүннит тармағы.1921 жылы Ресей Федерациясы құрамында Қырым автономия республикасы құрылды. 1944 жылы 12 мамырда Қырым татарлары Орта Азияға, Қазақстан мен Оралға күштеп жер аударылуы. 1957 жылға дейін Қырым татарларын жеке халық ретінде атауға тыйым салынуы. 1991 – 1992 жылдары 200 мыңдай Қырым татарлары атамекені Қырымға   қайта оралды. Түркияға тәуелді болуы.  Қырым хандығы Ресей, Украина жерлеріне бірнеше жорықтар жасады. Қырым хандығы Ресей империясының құрамына кіруі.

Әдебиет: Н.Ә-22, 25, 30.

Қ.Ә-49

 

Тақырып № 26.Қарақалпақтар. (1сағ)

Мақсаты: Қарақалпақ тарихының шығуына тоқталу және мәдениетін сипаттау.

Жоспары :

1.Қарақалпақ тарихы

2.Мәдениеті

1.Қарақалпақтар – түркі тілдес халық. Өзбекстан құрамындағы Қарақалпақ Автаномды Республикасы. Жартылай көшпелі халық. Мал шарушылығы, балық аулау, суармалы егіншілік .Қол өнері дамуы. Ислам дінінің сүннит тармағы.Ұлттық мейрамдары мен ойындары. 18 ғ-да қазақтардың Кіші жүзі құрамында . Тайпааралық қақтығыстар. 1742 ж. Ресей бодандығына қабылдануы .1916 ж. Орта Азияны қамтыған ұлт-азаттық көтерілістер. 2.1920 ж. желтоқсанда оң жағалаулық қарақалпақ жері Түркістан АКСР-на қарайтын Әмудария облысы болып құрылуы. 1990 ж. 14 желтоқсанда Қарақалпақ. Өзбекстан Республикасының құрамындағы егемен мемлекет болып жарияланды. 1992 ж. қаңтар айынан бастап ел Қарақалпақстан Республикасы деп аталды.