Үздіксіз білім беру және қашықтықтан оқыту институты

Осыған орай жануарлар дүниесін құқықтық қорғау, өсімін молайту, оларды сақтауға мемлекет айрықша мән беріп, оларды қорғау ережелерін елеулі түрде  бұзған жағдайда кінәлыны қылмыстық  жауаптылыққа тарту шаралары көзделген.

Қылмыстық кодекстің 289-бабында көрсетілген  қылмыс (жануарлар дүниесін қорғау ережелерін бұзу) объективтік жағынан: а) өндіріс процестерін жүзеге асыру  мен көлік-кұралдарын пайдалану, өсімдіктерді қорғау кұралдарын, минералдық тыңайтқыштарды және басқа да препараттарды қолдану кезіндегі жануарлар дүниесін қорғау ережелерінің бұзылуы. Бұларға: қазылған шұңқырларға жаппай жөңкілген жануарлардың құлап мертігуі, өлуі, көлік кұралдарын жүргізушілердің жануарларды қағып, басып өлтіруі, зақымдауы, өсімдіктерді қорғау кұралдарын, минералдық тыңайтқыштарды және басқа препараттарды қараусыз қалдырудан - оны жануарлардың пайдаланып, ауруға, өлім-жітімге ұшырауы сияқты фактілер жатады.

б) Аңшылык алаптары мен балық  шаруашылығы тоғандарын пайдалану  мен қорғау тәртібін бұзу. Бұл жерде жануарлардың осы түрін қорғау ережелерін бұзу туралы сөз болып отыр. Арнаулы нормативтік актілерде ол туралы нақты көрсетілген.

Қылмыстың объективтік жағының  тағы бір белгісі қылмыстың зардабы - ірі шығынға соқтырған жануарлар  дүниесінін жойылуы немесе қырылуы болып табылады. Жойылу деп жануарлардың жеке түрінің мүлдем жоқ болып кетуі, ал қырылуы деп оның белгілі бір бөлігінің өлім-жітімге ұшырауы болып табылады. Жойылу немесе қырылу ірі залал көлемінде болуы керек. Ірі көлемдегі залалдың түсінігі Қылмыстық кодекстің 288-бабының ескертуінде берілген.

Жануарлар дүниесін қорғау ережелерін бұзу мен одан болған зардаптың арасындағы себепті байланыс анықталуы қажет. Қылмыс материалдық құрамға жатады және ол заңда көрсетілген зардап көрініс алған уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Қылмыс субъективтік жағынан алғанда  қасақаналықпен немесе абайсыздықпен  істелуі мүмкін.

Қылмыстың субъектюі - 16-ға толған жай  немесе лауазымды адам.

 

 

 8. Көліктегі қылмыстарға  жалпы сипаттама 

Көліктегі қылмыстар Қылмыстық кодекстің 12 тарауында орналасқан. Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері сан қилы, үнемі өзгертіліп, жаңартылып отырады. Бұл ережелер арнаулы заңдарда немесе заңға бағынышты нормативтік актілерде көрініс тапқан. Мұндай заңдарға: ҚР Конституциясы, ҚР Жол қауіпсіздігі туралы заң, ҚР Темір жол жарғысы, Су кодексі, Әуе кодексі, ҚР жол жүру ережелері және т.б.

Көліктегі қылмыстарды дұрыс саралау  үшін осы қылмыстың заты болып  табылатын көлік құралдарыпың түріне дәлме-дәл анықтама берудің маңызы ерекше.

Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары  өздерінің объективтік, субъективтік белгілері бойынша бір-бірімен  оқшауланады, әрқайсысының өзіндік  ерекшеліктері бар.

 

9. Көліктегі қылмыстардың  жеке құрамдары 

Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен оларды пайдалану

қауіпсіздігінің ережелерін бұзу (295-бап) 

Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе, теңіз  немесе су жолы көлігі қозғалысы немесе пайдалану ережелерін орындайтын жұмысына немесе атқаратын қызметіне байланысты осы ережелерді сақтауға міндетті адамның бұларды бұзуы, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге әкеп соққаны үшін жауаптылық белгіленген. Қылмыстың тікелей объектісі - нақты көлік құралы түрінің жол қауіпсіздігі және пайдалану ережесі. Қосымша тікелей объекті - заңның диспозициясында көрсетілген зардаптың түріне байланысты  адамның денсаулығы болады.

Қылмыс субъективтік жағынан жол  қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін бұзу жөнінде де және одан туындайтын зардап жөнінде де тек абайсыздықпен істеледі.

Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі  дұрыс, қылмыс істеген кезде 16-ға толған, орындайтын жұмысына немесе атқаратын  қызметіне байланысты занда көрсетілген  ережелерді сақтауға міндетті адам (диспетчер, көлік капитаны, экипаж командирі, ұшқыш, көлік жүргізуші т.с.с.). 

Жол-көлік оқиғасы  болған орыннан кетіп қалу (297-бап)  

Көлік құралын жүргізуші және жол  қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзған адамның  осы Кодекстің 295-бабында көзделген зардаптар болған жағдайда жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалғаны үшін жауаптылық Қылмыстық кодекстің 297-бабында тікелей көрсетілген.

Көлік құралдарын сапасыз  жөндеу және оларды техникалық

ақауларымен пайдалануға  шығару, мас күйіндегі адамды көлік құралын

жүргізуге жіберу (298-бап)  

Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс құралдарын не өзге көлік жабдықтарын сапасыз  жөндеу, сондай-ақ көлік құралдарының техникалық күйіне жауапты адамның  техникалық ақауы бар екені белгілі  көлік құралдарын пайдалануға шығаруы, егер бұл әрекеттер абайсызда денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірсе Қылмыстық кодекстің 298-бабының 1-тармағы бойынша жауаптылық көзделеді.

 

Көліктің қауіпсіз жұмыс  істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу

(300-бап)  

Жолаушының, жаяу адамның немесе жол  қозғалысының басқа қатысушысының (осы Кодекстің 295, 296-баптарында аталған  адамдарды қоспағанда) жол қозғалысы  қауіпсіздігі немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуы, егер бұл  әрекет абайсызда адам денсаулығына ауыр зиян келтіруге әкеп соқса жауаптылық Қылмыстық кодекстің 300-бабы бойынша реттеледі.

Магистралдық труба  құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу

кезінде қауіпсіздік  ережелерін бұзу (303-бап) 

Магистралдық труба құбырларын салу, Пайдалану немесе жөндеу кезінде қауіпсіздік ережелерін бұзу, егер бұл әрекет абайсызда адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтіруге не ірі залал келтіруге соқса - жауаптылық Қылмыстық кодекстің 303-бабында көзделген. Қылмыстың тікелей объектісі магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу жұмыстарының қауіпсіздігін реттейтін қоғамдық қатынастар, қосымша тікелей объектісі адамдардың өмірі немесе денсаулығы, сондай-ақ меншік қатынастары болады.

Ұшудын халықаралық  ережелерін бұзу (306-бап) 

Рұқсатта көрсетілген маршруттарды, қону орындарын, әуе Қақпаларын, ұшу  биіктігін сақтамау немесе халықаралық  ұшу ережелерін өзге де бұзу - ұшудың халықаралық ережелерін бұзу деп  табылады (КК-тің 306-бабы).

Қылмыстың тікелей объектісі - ұшудын қауіпсіздігін қамтамасыз ететін қоғамдық қатынастар.

Қылмыстың заты - ұшатын әуе кемесі. Әуе кемесінің Қазақстан Республикасының  әуе шекарасынан өтіп, басқа мемлекеттің  үстінен ұшуын халықаралық ұшу  деп айтамыз. Халықаралық ұшуды  Қазақстан Республикасының әуе кемелері, сондай-ақ шет мемлекеттердің әуе кемелері өзара келісім бойынша жүзеге асырады. Мұндай ұшулар әуе қозғалысы қауіпсіздігін, мемлекеттік және қорғаныс қаупсіздігінің талаптарына сәйкес жүзеге асырылуы керек (Ұшу маршруттарының белгілі болуы, ұшу биіктігі, әуе қақпасы, қону орны, дыбыс беру жүйелері т.б.). Халықаралық ұшу ережелері Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекара туралы заңымен реттеледі.

Қылмыс объективтік жағынан  әр түрлі халықаралық ұшу ережелерін сақтамау арқылы көрініс табады. Оның нақты көріністері: рұқсаты көрсетілмеген маршруттарды, қону орындарын, әуе қақпаларын, ұшу биіктігін сақтамау немесе халықаралық ұшу ережелерін өзге де бұзу болып табылады. Қылмыстық кодекстің 306-бабының диспозициясы - бланкеттік. Халықаралық ұшу ережелерінің нақты қайсы талаптары бұзылғанын анықтау үшін тиісті нормативтік құқықтық актілерге жүгіну қажет. Қылмыс құрамы формальдық. Ол заңда көрсетілген әрекеттердің бірін істеген уақыттан бастап аяқталған деп танылады.

Қылмыс субъективтік жағынан қасақана немесе абайсыздықпен істеледі. Қылмыстық ниет және мақсат әртүрлі болуы мүмкін.

 

Бақылау сұрақтары:

1. Экологиялық қылмыстар түсінігі  және түрлері.

2. Жалпы сипаттағы экологиялық  қылмыстар.

3. Флора және фаунаның сақталуына  қарсы қылмыстар.

4. Жер қойнауының сақталуына қарсы қылмыстар.

5. Көліктегі қылмыстардың түсінігі  мен жалпы сипаттамасы.

6. Көлік құралдары қозғалысы  мен оларды пайдалану қауіпсіздігінің  ережелерін бұзу.

7. Көлік құралдары қозғалысы  және оларды пайдалану қауіпсіздігі  ережелерін бұзуға байланысты емес көліктегі қылмыстар. 

 

 

8- тақырып

Мемлекеттік қызмет пен  мемлекеттік басқару мүдделеріне  қарсы сыбайлас жемқорлық және өзге де қылмыстар

Басқару тәртібіне қарсы  қылмыстар.

Қаралатын мәселелер

 

1. Мемлекеттік қызмет мүдделеріне  қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы және белгілері

2. Мемлекеттік қызмет мүдделеріне  қарсы қылмыстардың жекелеген  құрамдары

3. Басқару тәртібіне қарсы қылмыстардың  жалпы сипаттамасы және түрлері

4. Мемлекеттік органдардың басқару  әрекетіне байланысты өкімет  өкілдері мен басқа адамдарғ ақарсы қылмыстар

5. Ресми құжаттар меи мемлекеттік  наградалардың айналым тәртібіне  қарсы қылмыстар

6. Әскери қызметке атқарылу тәртібіне  қарсы қылмыстар

7. ҚР мемлекеттік рәміздеріне  қарсы қылмыстар  Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туын, Мемлекеттік елтаңбасын немесе Мемлекеттік әнұранын қорлау

8. Басқару тәртібін қамтамасыз  ететін жекеленген ережелерге  қол сұғатын қылмыстар

 

1. Мемлекеттік қызмет мүдделеріне  қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы  және белгілері

ҚР-ның 1959 жылғы Қылмыстық кодексінде «Лауазымды қылмыстар деген (5) тарау бар болатын. Кейін, қоғамымызда орын алған күрделі әлеуметтік-экономикалық, саяси өзгерістердің нәтижесінде лауазымды адамдардың қылмыстары «Мемлекеттік органның аппараты жүйесінде немесе коммерциялық және өзге де ұйымдар жүйесінде - істелетіні айқындалды. Сондықтан бұрыңғы кодекстегі «лауазымдық қылмыстарң деген тарау мәніне қарай - «коммерциялық және өзге де ұйымлардағы қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстарң және «Мемлекеттік қызмет мүдделеріне қарсы қылмыстарц. Жеке-жеке екі тарауға бөлінеді. Мұндай бөлінуді негізгі қылмыстың объектісі болып табылады.

Мемлекеттік емес ұйымдардың лауазымды  адамдардың қылмысты іс-әрекеті сол ұйымдардың бір қалыпты жұмысына кедергі келтіреді және олардың мемлекеттік аппарат қызметіне ешқандай қатысы болмайды. Және осы екі органның функцияларында да елеулі өзгерістер бар.

 

2. Мемлекеттік қызмет  мүдделеріне қарсы қылмыстардың жекелеген құрамдары

Қызметтік өкілетті теріс  пайдалану (307-бап)

Қызметтік өкілетті теріс (заңсыз) пайдалану  қызметтік қылмыстардың неғұрлым кең  тараған түрі. Ол көптеген жағдайларда  лауазымды адамның қылмыстық  әрекетінің бастамасы, басқа ауыр қылмыстар жасаудың тәсілі де болып табылады. Бұл қылмыстың мәні мынада, лауазымды түлға өзіне берілген қызметтік екілетті пайдалана отырып, мемлекеттік аппарат жүйесіндегі құқық пен өкілетті зұлымдық жолына қолданады.

Оның қауіптілігі сол, лауазымды  тұлға өзінің қызметтік өкілетін қызметтік мүддеге қарама-қайшы қылмыстық жолмен пайдалана отырып азаматтардың немесе ұйымдардың құқықтары мен заңды мүдделерін, не қоғамның немесе мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне елеулі түрде нұқсан келтіреді.

Мемлекеттік аппараттың қалыпты, заңды қызметіне қол сұғу осы қылмыстың объектісі болып табылады. Осыған байланысты, егер қызметтік өкілетті теріс пайдалануды мемлекеттік органда, жергілікті өзін-өзі басқару органында, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының басқа да әскер құрамдарында және әскери құрамдарда лауазымға ие адамдар жасаған жағдайларда ғана аталған қылмыс және 13-тарауда көзделген өзге де қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілік туындайды. Мемлекеттік немесе жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып табылмайтын коммерциялық және өзге де ұйымдардағы қызметтік өкілетті теріс пайдаланған тұлғалар ҚК-тің 228-бабы бойынша осындай іс-әрекеттері үшін қылмыстық қудалау тәртібі туралы осы бапқа ескертпелерді ескере отырып жауап беруге жатады.

 

 

Билікті немесе қызметтік  өкілетті асыра пайдалану (308-бап) 

Билікті немесе мемлекеттік өкілетті асыра пайдалану қызметтік өкілетті теріс пайдаланудың айрықша түрлерінің бірі болып табылады. Қылмыстың бұл  түрінің қызметті теріс пайдалану құрамынан (ҚК-тің 307-бап) айырмашылығы мынада қызметті теріс пайдалану кезінде заңсыз әрекет лауазымды тұлғаның әдеттегі қызмет шеңберінде жасалады, ал асыра пайдалануда, керісінше, әрекет құқық пен өкілеттің осы шеңберінен ашықтан-ашық асып кетеді.

Лауазымды адамның өкілеттігін иемдену (309-бап)  

Мемлекет мемлекеттік аппараттың өздерінің қызметтік өкілетін теріс  пайдаланатын лауазымды тұлғаларымен қалай күрессе, лауазымды тұлғаның атағын өз бетінше иемденуге тырысатын  өзге қызметкерлермен де солай күреседі. Шындығында осындай әрекеттер мемлекеттік апараттың қалыпты дұрыс жұмысын бұзады және сонымен азаматтардың, қоғамның және мемлекеттің мүддесіне елеулі түрде зиян келтіреді. Осы жағдайды ескере отырып, Қазақстан Республикасының жаңа Қылмыстық кодексінің 309-бабы лауазымды тұлға болып табылмайтын мемлекеттік қызметшіге лауазымды тұлғаның өкілетін иемденгені үшін жауапкершілік белгілейді.