Туризмнің пайда болуы мен дамытудың теориялық негіздері

 МҰТП-да  жайластырылған  экологиялық соқпақтар саны –  ҚР АШМ бірлесіп.

2-міндет. Туристік қызмет көрсетулердің сапасын арттыруды қамтамасыз ету

Көрсеткіштер. «UNWTO-Tedqual»  туристік білім беру сапасының халықаралық жүйесін енгізу – ҚР БҒМ-мен бірлесіп (жеке инвестициялар есебінен);

«Жедел желі» анықтамалық  туристік  қызметтер саны – облыстардың  және Астана мен Алматы қалаларының  әкімдіктерімен бірлесе; қонақжайлылық индустриясын ұйымдастыру жөніндегі курс енгізу нәтижесінде туристік қызмет сапасын арттыру – Ақмола облысы мен Алматы қаласы әкімдіктерімен, Қазақстандық туристік ассоциациясымен және басқа мүдделі ұйымдармен бірлесе (жеке инвестиция есебінен).

3-міндет. Қазақстандық  туристік өнімді халықаралық және ішкі нарықта жылжыту

Көрсеткіштер. Қазақстан  қатысатын халықаралық туристік көрмелердің географиясын кеңейту; шетелдік  БАҚ өкілдері мен туроператорлары үшін ақпараттық турлар саны; жетекші телеарналарда Қазақстанның туристік әлеуетті туралы бейнероликтің шығу саны; дайындалған және шығарылған жарнамалық-ақпараттық өнімнің қағаз және электрондық  жеткізгіштегі саны; ішкі  туризм бойынша туристік іс-шаралар санын көбейту.

4-міндет. Халықаралық қоғамдастыққа кіру

Көрсеткіштер. Дүниежүзілік туристік ұйым (ДТҰ) өткізетін іс-шараларға қатысу – ҚР СІМ-мен бірлесіп; 2009 жылы Астана қаласында Дүниежүзілік туристік ұйымның Бас Ассамблеясының 18-сессиясын өткізу – ҚР СІМ-мен бірлесіп.

Төменде ықтимал негізгі  қауіптердің  тізбесі берілген:

1. Туризмнің барлық түрлерінен туристік өнім және туристік қызметтер құнының  артуы

2. Қызмет көрсету саласында  халықтың еңбекпен қамтылу деңгейінің  төмендеуі

3. Туризм  және спорт  инфрақұрылымын дамытуға  тартылатын  инвестициялардың қымбаттауы

4. Туристік қызмет субъектілері үшін салық ауыртпалықтарын төмендету бөлігінде мемлекеттік қолдау көрсету жөнінде шаралар қабылдау

5. Қолайлы инвестициялық климат үшін және инвесторларға жеңілдіктер мен артықшылықтар беру, соның ішінде АЭА құру, инвестжобаларды іске асыру мерзімдерін ұзарту және т.б. үшін  жағдайлар жасау

  Ел  ішілік инфляцияның өсуіне байланысты бағаның күрт өсуі 

1. Туристік қызметтердің  қымбаттауы салдарынан ішкі және  сырттан келушілер туризмі көлемінің  құлдырауы;

2. Туристік және спорттық  объектілер құрылысы қарқынының төмендеуі;

3. Туристік қызмет субъектілері үшін салық ауыртпалықтарын төмендету бөлігінде мемлекеттік қолдау көрсету жөнінде шаралар қабылдау;

4. Қолайлы инвестициялық климат үшін және  инвесторларға жеңілдіктер мен артықшылықтар беру, соның ішінде АЭА құру, инвестжобаларды іске асыру мерзімдерін ұзарту және т.б. үшін  жағдайлар жасау;

5. Эпидемияның пайда болуы (құс тұмауы және т.б.)  Сырттан келушілер туризмі көлемінің төмендеуі және ҚР кірісінің азаюы  Профилактикалық және санитарлық-эпидемиологиялық қызметтердің жұмысын жетілдіру және ҚР ДСМ-мен бірлесе Ескерту және жедел ден қою шаралары жөніндегі                    іс-қимылдар жоспарын әзірлеу; 

6. Табиғи  және техногендік апаттар Сырттан келушілер  туризмі көлемінің төмендеуі және елдің төлем балансының «Сапарлар» бабының кіріс бөлігінің азаюы  1. Сақтандыру  жүйесін жетілдіру

7. ҚР  ТЖМ және басқа да мүдделі мемлекеттік органдармен Құтқару жұмыстарын және апатты жағдайларды жоюды ұйымдастыру жөніндегі            іс-қимылдар жоспарын әзірлеу

8. Елдің стратегиялық (бағдарламалық) құжаттарын сапасыз іске асыру және салалық және өңірлік  дамудың тапсырылған параметрлеріне қол жеткізбеу  Тиісті мемлекеттік  органдар басшыларының стратегиялық жоспар міндеттерін іске асыруға және олар бойынша адекватты шараларды уақытылы қабылдауға дербес жауапкершілігін арттыру; 

9. Жоспарлаудың  жаңа жүйесін енгізу шеңберінде серпінді жобаларды сапасыз іске асыру   Министрліктің, мүдделі мемлекеттік органдардың  қызметін үйлестірудің болмауы себепті теріс нәтижелер алу  Барлық мүдделі  мемлекеттік органдардың қызметіне  мониторинг жасау және бағалау жүйесін  құру және бірлескен іс-қимылдарды үйлестіру мақсатында олардың қорытындылары  бойынша тұрақты түрде кеңестер өткізу;

      Министрлік  қызметінің мақсаттары Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында және Қазақстан Республикасында дене шынықтыруды және спортты дамытудың 2007 – 2011 жылдарға арналған мемлекеттің бағдарламасында айқындалған. Аталған бағдарламаларға сәйкес алға қойылған мақсаттарға бес жыл ішінде қол жеткізу мерзімдері елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарына сәйкес екі кезеңге бөлінген: І кезең – 2007 – 2009 жылдар, ІІ кезең – 2010 – 2011 жылдар. Осыған орай,                2008 жылдан бастап 2010 жылға дейін мынадай нәтижелерге қол жеткізу жоспарланып отыр.

2009 жылы сырттан келушілер  туризмінің  көлемі 5,6 млн. туристі  құрайды, 2010 жылы – 5,9 млн. туристі  және 2011 жылы – 6,2 млн. адамды  құрайды;

-ішкі туризм бойынша туристер саны 2009 жылы 4,0 млн.-ға, 2010 жылы – 4,1 млн.-ға дейін және 2011 жылы – 4,2 млн.ға дейін көбейеді.

 Мыналар бойынша шаралар қабылданатын болады:

- Ұлы Жібек Жолының қазақстандық бөлігінде  инфрақұрылымды дамыту;

-туристерге арналған ақпараттық деректер базасының тұрақты негізде қызмет етуі (министрліктің веб-порталы, веб-сайты);

-ұлттық  туристік өнімнің тартымдылығын  арттыру.

Мыналар үшін жағдайлар  жасалатын болады:

-мемлекет экономикасының шикізаттық емес салаларының ішінде кірісті сектор ретінде туристік индустрияның бәсекеге қабілеттілігін арттыру;

-халықаралық маңызы бар үш туристік орталықтың («Жаңа Іле», «Бурабай», «Ақтау Сити - Кендірлі») құрылысы жөніндегі жұмысты бастау үшін жеке инвестицияларды тарту;

-«Қазақстан – планетаның бірінші ғарыш айлағы» жобасын іске асыру шеңберінде Байқоңыр қаласының маңында жаңаша технологияларды пайдалан отырып, ойын-сауық индустриясы бар туристік кешенді (планетарий, мұражай, сапарларды басқарудың кіші орталығы, кәдесыйлар сату жөніндегі сауда орталығы және т.б. ашу) салу үшін жеке инвестицияларды тарту.

 

3.3 Ұлттық экономиканың тиімді дамуына туризмнің тигізетін әсері

 

Туристік ағымдарды  болжаумен қатар, туризмнің Қазақстан  Республикасының экономикасына  тигізетін әсерін анықтау өте жоғары мәнділікке ие болып отыр, елдің экономикасына туризмнің әсерлері қысқа мерзімді және ұзақмерзімді болып бөлінеді. Қысқамерзімді әсер негізінен тек қана туристік секторда дамитынын көрсетеді. Егер де экономикаға көпқырлы ұзақмерзімді әсерлері туралы айтатын болсақ, онда бұл әсердің маңызды аспектілері туралы айту қажет, туризмнің жалпы жұмыспен қамтылу мен белгілі бір аймақтар мен салалардың дамуына; қонақ үй индучтриясына, жол салу, қоғамдық тамақтану кәсіпорындары, саяжайлар, аттракциондар, экскурсиялық бюролар мен т.с.с. әсерін көрсетеміз.

Ұлттық экономикаға  туризмнің тигізетін әсерлерін  оқып-үйрену үшін бірқатар әдістерді  қолдануға болады. Неғұрлым тиімдісі болып арнайы мультипликаторларды  құру болып табылады. Нақты уақытта  мультипликаторлардың үш әртүрлі типтерін бөліп көрсетуге болады:

1. Кіріс мультипликаторы,  оған туристік шығыстардың әсер  етуінің үш аспектісін енгізеді:

- тікелей әсер ету,  яғни туристік индустрияда өндіруге  жұмсалған шығындардың тікелей  табыстарды қамтамасыз етуі;

- жанама әсерлері туризм үшін тауарларды жеткізуші-ұйымдарда байқалады, өйткені олардың кірістері туризммен байланысты басқа салалар жағынан сұраныстың өсуі есебінен көтеріледі;

- ынталандырушы әсері  елдің немесе аймақтың экономикасында  туристердің шығыстары қосымша табыстар жасайды және осы қосымша табыс көтерілген тұтынуға алып келуі нәтижесінде пайда болады.

2. Өнім шығару мультипликаторы  туристік шығыстардың жалпы өсімінің  нәтижесі арқылы жоғарылаған  тауар айналымын бейнелейді.

3. Жұмыспен қамту мультипликаторы алдындағыларына қарағандағы айырмашылығы туристік шығыстардың жоғарылауы жұмыспен қамту деңгейінің өсуіне алып келуі мүмкіндігін көрсетеді. Жұмыспен қамту мультипликаторын тікелей жұмыспен қамтудың туристік шығыстардың қосымша жоғарылауымен шақырылған жанамаға қатынасы арқылы қарастыруға болады.

Олардың алдындағы тұрған тапсырма – мультипликаторлық эффект қандай болатынын көрсету үшін инвестициялық  салымның қажетті сомасын анықтау. Жоғары дамыған туристік индустрияны  жасау үшін үлкен материалдық  және қаржылық салымдар қажет. Көптеген дамушы елдерге осы мәселені шешу үшін шетелдік капитал қызметіне жүгінуге алып келеді. Шетелдік тәжірибені есепке ала отырып шетелдік инвесторлармен ынтымақтастықтың біз үшін неғұрлым жағымды нұсқасын таңдап алуға болады.шетелдік инвестицияларды тартумен қатар мемлекеттік әсер етудің келесідей құралдарын қолдану қажет, яғни туристік орталықтарды салу кезінде жергілікті жұмыс күштерін қолдану, туристік орталықтарды жабдықтау үшін жергілікті материалдарды қолдану, туристерді тамақтандыру үшін жергілікті ауыл шаруашылық өнімдерін шығыстау сияқты.

Жоғарыда атап кеткен параметерлерді есепке ала отырып, туризм экономикасына шетелдік инсвестициялардың  қалай әсер ететінін анықтауға болады.  Шетелдік инвестицияларды қолдану  кезінде сервис сапасын жоғарлату үшін шетелдік тауарларды сатып алумен байланысты валютаның шығуы қандай мөлшерде кететінін есептеу қажет. Әлемдік баланстың есептеуі бойынша туристер үшін импортқа 15-тен 55%-ға дейін жергілікті емес ресурстармен туристік индустрияны қамтамасыз ету мен экономиканы дамытуға байланысты түскен түсімдер кетеді.

Бірқатар басқа салалардан туристік индустрияның айырмашылығы жоғары капитал салымдылығымен ерекшеленеді және сондықтанда оның дамуы үшін үлкен көлемде қаражат керек. Сондықтанда Қазақстанның туризм индустриясына салынған қаражаттар қандай көбейтінді эффект беретінін есептеу мақсатты пішімделге.

«Туристік мультипликатордың» әрекеті шетелдік туристерден алынған  ақшалай қаражаттарды дұрыс қолдану  арқылы көрінеді. Бұл қаражаттар туризмге тартылған көппішімді қызмет түрлерінің салдарынан экономиканың басқа салаларына қарағанда тез айналымға түсуі мүмкін, олар көптеген аралас салаларды қамтиды – құрылыс, жеңіл өнеркәсіп, көлік, қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындары және т.с.с., және осының арқасында экономикалық белсенділіктің жоғарылауына мүмкіндік береді.

Туризмге деген халықтың қажеттіліктерін анықтау үшін, ең алдымен, жеке адамның нақты тұтынушылық  тәртібіне әсер ететін факторлардың жиынтығын анықтау қажет. Егер де негізгі факторлар анықталынса, онда екінші тапсырма тұтынушылық тәртіптерінің (стиль, мінезі) пішімін бір уақытта анықтаумен жиынтық тұтынушылық топтарды бөлу болып табылады. Осы тапсырмаларды шешу көмегімен ағымдағы (репрезентатитвті) сұранысты анықтау әдіснамасын жасауға болады. 

Туристік қызметтерді  тұтынушыларды сегменттеу көпфакторлы  сегменттеу әдісі бойынша іске асырылған, топтарға тұтынушыларды бөлу кезінде  негізгі белгілері ретінде келесідей  факторлар қолданылды: жасы, жанұялық жағдайы, әлеуметтік статусы, тұтынушылардың квалификациялық деңгейі. Осы кезде туризм сферасындағы қызметтер бойынша тұтынушылардың тәртібі мінезіне талдау жасалды. Туризм сферасында тұтынушылық приортеттер әрбір бөлінген тұтынушылық сегмент үшін анықталды.

Шоп-туризмдегі үлес салмақтың  төмендеуіне қарамастан, салыстырмалы ақыл-ой еңбегіндегі адамдар материалдық мәселелерін шешу үшін сауда-саттық бизнесімен айналысуға мәжбүр. Осыған орай, бұл жағдайдағы туристік фирмалардың негізгі тапсырмасы – қызметтер ассортиментін кеңейту, яғни қызметтерді дифференциациялау, әсіресе, егер де фирмалар шоп-туризмге мамандалса, онда республикаға халықтық тұтыну тауарларын жеткізудің басқа әдістері мен құралдарына көшу нарықтағы жағдайлардың өзгеруіне алып келеді, ал ол шоп-туризмнің құрып кетуіне алып келеді.

Әлеуметті-экономикалық топтар рангісінің көтерілуіне қарай элитарлы туризм үлес салмағының жоғарылау тенденциясы байқалады. Зерттеулер көрсетіп отырғандай, бұл топ үшін туризмнің экстреналды және экзотикалық түрлерін дамыту мақсатты болып отыр.

Барлық сапарлардың құрылымда үлкен үлес салмақ спортты-ойын-сауықтық туризмнің үлесіне келеді, саяхат кезінде туристердің тәртібінде белсенді уақыт өткізу приоритетімен түсіндіруге болады.

Толығымен туристік қозғалыс, тұратын ел шекарасының ішінде, сондай-ақ шетелдік сапарлармен байланысты, адамдардың әлеуметті-экономкалық және демографиялық статусымен корреляцияланады, статустық өсуіне қарай көтеріледі (шоп-туризмнен басқасы).

Әрбір әлеуметті-кәсіби топтардың ішінде туристік қызметтерге  төлемқабілетті сұраныс айырмасы мен туристік тұтыну мінезіндегі айырма негізінен жанұядағы табыссыз мүшелерінің санымен және сомалық жанұялық табысқа байланысты, адам басына шаққандағы табыстардың деңгейімен шартталған.

Сонымен бірге, әрбір  топта респонденттер бар екенін айтып кеткен жөн, өйткені олар негізінен ұйымдастырылмаған өзіндік әрекеттегі демалысты қалайды, ол өте арзан және қол жеткізерлігімен түсіндіріледі.