Туристік фирма қызметінің бәсекеге қабілеттілігін күшейту бағыттары

     Туристік нарықтың мәні оны атқаратын қызметтерінде көрініс табады. Еуропа мемлекеттерімен қоса, Қазақстан Республикасында да туристік қызмет нарығы жедел қарқынмен дамуда.

     Туристік нарық келесі қызметтерді атқарады:

- Туристік өнімдегі құнды және  тұтыну құнын өткізу;

- Туристік өнімді тұтынуға дейін  жеткізу процесін ұйымдастыру;

- Еңбекке деген материалдық  стимулдарды экономикалық қамтамасыз  ету.

    Қазақстан Республикасында  туристік нарық даму үшін келесі  модельді қолдану қажет:

 

Тұрақты даму

1.Қоршаған                              Туристік қызметтерді               1. Теріс ықпал

орта                                                дамыту жүйесі                     2. Пайда

2. Қорлар

 

Сурет 3 – Туризмнің тұрақты даму моделі

 

Қазіргі таңда Қазақстандағы туризм – экономикалық әлеуетті арттырып, бюджеттің бүйірін шығаратын табыс көзі болатын жағдайға жетелейтін жолға түсуде. Осы саланың нақты механизмдерін дамытуға жұмсалған қаражат күні ертең өзінің өрісті өсімін көрсетіп, ел қазынасына қарқынды құйылары анық. Бұл, әсіресе, шетел тәжірибесінде жан-жақты дәлелденіп отыр. Республикамызда қазіргі заманға сай қонақ-үйлер, турбазалар, кемпингтер және т.б орналасу объектілерін, туристерге әртүрлі тағамдар мен демалыс ұсына алатын ресторандар мен кафелер құрылысына және реконструкциясына көңіл бөлінуде. Демалыс және көңіл көтеру объектілері: диско-клуб, кинотеатр, шағын қонақ үйлер, бильярд клубы, казино, боулинг орталықтары және т.б  құрылысына көптеп көңіл бөлінуде.

Ал енді еліміздегі туризм жағдайына келер болсақ, статистикалық мәліметтерге қарағанда Қазақстандағы туристік белсенділік өсу тенденциясына ие. ҚР статистика жөніндегі  Агенттік мәліметтеріне сәйкес  2010 жылдың қорытындысы бойынша  республика бойынша   туризмнің барлық типі бойынша 2009 жылмен салыстырғанда  келушілер саны  0,5 %-ға ұлғайып, 10898,9 мың адамды құраған. 2010 жылы көрсетілген қызметтердің жалпы көлемі  49,3 млрд. тенгені құраған немесе 2009 жылмен салыстырғанда (34,5 млрд. тенге) 42,8%-ке  жоғары болған. Туристік салаға есептік кезеңде инвестиция көлемі 42,5%-ке өсіп, 2010 жылы 67,7 млрд. тенгені құрады.

  Әкімшілік ақпарат көздері және тұтастай республика бойынша туристік қызметтің  қорытындылары бойынша жүргізілген статистикалық зерттеу деректері бойынша өткен жылдармен салыстырғанда туристік индустрияның оң даму үрдісі байқалады (кесте 3).

Кесте 3.  Қазақстанда туризмнің дамуының негізгі көрсеткіштері

 

Көрсеткіштер	2007	2008	2009	2009ж 2008жылға %
Туристік фирмалар саны	904	1122	1162	103,5
Туристік қызметпен айналысатын жеке кәсіпкерлер саны	46	60	66	110
Туристік фирмалармен көрсетілген қызметтер көлемі, млн. тенге	6333,7	11803,9	11424,4	96,7
Туристік фирмалармен қызмет көрсетілген адамдар  саны	401470	354098	263107	74,3
Ескерту: КР статистика агенствосының жинағы бойынша автормен құрылған

 

2009 жылға дейін  туристік бағыт ретінде Қазақстанға  деген  қызығушылық  бүкіл әлемде өсті және сәйкесінше саяхатшылардың үлкен санын тарту үшін жергілікті туроператорлармен  ұсынылатын  қызметтер спектрі  сәйкесінше ұлғайды.  ҚР спорт және туризм  Министрлігінің мәліметтеріне сәйкес Қазақстанға шетелдік туристердің ең көбі Германиядан, Англиядан, Жапониядан, Корея мен Қытайдан  келеді.  Мысалы, 2007 жылы республикаға 79870 шетелдік турист, 2008 жылы – 109913 адам, ал 2009 жылы – 115994 адам келген [40].

Әлем туристерінің жыл өткен сайын көбейе түсуі бірқатар елдердегі турфирмалардың қызмет көрсету аясын, бәсекелестік қарымын, сапа менеджментін ұштай түсуге түрткі болды. Қазір туристердің талғамын танып, тынысын аңди білу осы бағыттағы үлкен кірістің алғашқы баспалдағы. Әрине, бұл жағымды жадай туралы ақпаратты біз Қазақстандағы  туристік фирмалардың санының өсуіне байланысты келтірдік (кесте 4).

Кесте 4. ҚР-дағы туристік фирмалардың саны

 

	2004ж.	2005ж.	2006ж.	2007ж.	2008ж.	2009ж	2010ж
Қазақстан Республикасы	751	846	921	1 007	1 163	1 203	1 252
Ақмола	19	16	17	20	26	26	22
Ақтөбе	16	20	18	20	27	26	27
Алматы	37	30	50	47	54	43	37
Атырау	18	22	23	24	25	18	21
Батыс-Қазақстан	5	6	8	10	11	10	13
Жамбыл	10	11	13	19	21	21	19
Карағанды	29	46	52	54	72	76	81
Қостанай	6	10	13	19	26	26	27
Қызылорда	4	3	4	4	3	2	4
Маңғыстау	12	15	21	22	26	29	30
Оңтүстік-Қазақстан	12	16	18	18	26	22	27
Павлодар	21	23	32	48	52	56	59
Солтүстік-Қазақстан	12	15	16	18	20	23	21
Шығыс-Қазақстан	24	34	39	40	47	48	42
Астана қ.	26	28	44	57	88	87	158
Алматы қ.	500	551	553	587	639	690	664
Сілтеме – www.stat.kz

 

Салыстырмалы периодта 2004 жылы – 751 туристік фирма тіркелсе, ал 2010 жылы 1252 туристік фирма тіркелген. Пайыздық мөлшерде 66,7 пайызға өскен. Негізінен, бұлар туристік қызметпен бірнеше жылдар бойы айналысып келе жатқан туристік фирмалар. 2008 жылы Қазақстанда туристік фирмаларымен -3526 шетел туристеріне және республикамыздың 30828 азаматына шетелге туристік жолдама ұйымдастырған. Дегенмен, бұл мәлімет  арнайы көрсеткіштерге негізделмеген, яғни жаңа туристік  орындардың ашылуы немесе визалық рәсімдердің жеңілденуі. Туристік фирмалардың басым көпшілігі Алматы, Қарағанды, Астана, Павлодар, Шығыс Қазақстан облысында орналасқан

Мұны келесі көрсеткіштерден байқауға болады: 2010 жылы өткен жылмен салыстырғанда  туристік фирмалар санымен қатар туристік қызметпен айналысатын  жеке кәсіпкерлердің де саны артқан.

Қазақстан республикасы бойынша туристік қызметпен айналысатын кәсіпкерлердің саны, оның ішінде туристік фирма қызметімен айналысатын жеке кәсіпкерлерде есепке алынған, жыл сайын ұлғаюда, сөйтіп олардың саны салыстырмалы 2007-2010 жылдардың аралығында 51-ден 98 бірлікке жоғарылады (сурет 3).

 

Сурет 3 - ҚР Туристік қызметпен айналысатын кәсіпкерлердің саны

 

Бұл көрсеткіш салыстырмалы аралықтың басы мен аяғында туристік қызмет көрсетумен айналысатын кәсіпкерлер саны шамамен 2 есе өскенін дәлелдейді. Суреттен байқағандай үш жыл қатарынан туристік қызметпен айналысатын кәсіпкерлердің саны жыл сайын небәрі 10 нан сәл аса көбейіп отырған, ал 2009 жылдан 2010 жылдың соңына дейін бұл көрсеткіш бірден 25 бірлікке жоғарылаған, яғни 34,2 пайызға өскен. Бұл жағдайдан еліміздегі қабылданып жатқан туризм саласын қолдауға бағытталған бағдарламалардың оң әсерінің тиюі деп айқын айта аламыз, өйткені, кәсіпкерлерге тиісті жағдайлар жасалынып жатқан соң, олардың саны да көбеюде.   

2008 жылы басталған әлемдік экономикалық  дағдарыс  шетелдік туристердің  бүкіл әлемде, сондай-ақ  Қазақстанда  да келу ағынына кері ықпал  етті. Сол себептен туристік фирмалармен орындалған жұмыс пен қызметтің көлемі азайып отыр. 2012 жылға туристер санының өсуі 11%-ке болжанып отыр. Дегенмен  Қазақстан жайлы  шетелде аз біледі және көпшілік үшін біздің республика әлі де белгісіз қалыпта және танымал емес [41].

Қазақстандағы  туристік фирмалармен орындалған жұмыс пен қызметтің көлемінің 2006 жылы 3 861 401,3 мың теңгені құраған. 2010 жылы ол көрсеткіш   14 730 718,2 мың тенгеге жетіп отыр (кесте 5).

 

 

Кесте 5. Туристік фирмалармен орындалған жұмыс пен қызметтің көлемі, мың.тенге

 

	2006ж	2007ж	2008ж	2009ж	2010
Қазақстан Республикасы	3 861 401,3	13 384 704,4	15 439 066,0	17 453 671,5	14 730 718,2
Ақмола	13 945,4	23 947,1	25 913,9	38 928,6	39 512,1
Ақтөбе	30 545,7	27 987,6	15 682,9	23 639,2	63 652,0
Алматы	63 519,3	193 579,4	236 063,1	449 336,5	148 363,5
Атырау	38 740,0	148 668,0	87 209,9	74 582,3	34 914,5
Батыс-Қазақстан	17 831,2	5 068,5	9 203,1	43 250,0	5 054,6
Жамбыл	22 851,0	68 479,3	16 430,0	7 795,6	5 869,0
Карағанды	315 880,1	526 306,2	479 158,4	139 744,0	244 754,0
Қостанай	21 170,7	168 475,0	190 403,0	210 678,4	158 097,3
Қызылорда	11 890,0	24 480,4	44 832,2	21 932,6	70 677,8
Маңғыстау	96 444,0	34 148,0	212 109,2	201 335,7	303 294,0
Оңтүстік-Қазақстан	24 438,4	12 968,3	15 254,6	15 139,8	35 365,4
Павлодар	28 776,8	38 799,4	52 666,8	102 547,6	117 401,2
Солтүстік-Қазақстан	42 228,0	57 412,3	58 473,8	41 836,5	49 059,4
Шығыс-Қазақстан	39 615,7	153 850,4	151 954,6	149 393,5	105 150,4
Астана қ.	1 092 473,7	1 790 476,9	298 536,6	851 268,5	905 656,5
Алматы қ.	2 001 051,3	10 110 057,6	13 545 173,9	15 082 262,7	12 443 896,5
Сілтеме – www.stat.kz

 

Бұл жағдай бізге 2010 жылы Қазақстандағы  туристік фирмалармен орындалған жұмыс пен қызметтің көлемі 4 жыл бұрынға қарағанда, яғни 2006 жылмен салыстырғанда 3,8 есеге артқанын көріп отырмыз. Яғни, Қазақстандағы  туристік фирмалардың атқарған іс-шаралары қарқынды дамып отыр, деген нәтиже шығара аламыз.

Туризм индустриясының материалдық базасын жақсарту туристік бизнес дамуының ең маңызды бағыты болып табылады. Оларға- туристерді орналастыру құралдары, ақпараттық жаңа байланыс түрлері, көлікпен қамтамасыз ету, түрлі тағамдар ұсыну жатады.

Қазiргi таңда халқымыздың, еліміздің әл ауқатының жақсарғанын  еңбекшiлердiң жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуымен байланысты білеміз, мұның өзi адамның демалуға және бос уақытын өткiзуге негiзгi құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және халықтар арасындағы өзара түсiнiстiктi дамытудың факторына айналды. Сондықтан да туристік фирмалармен қызмет көрсетілген тұтынушылар саны да жыл сайын көбеюде (кесте 6)

Қазақстан Республикасы бойынша туристік фирмалармен қызмет көрсетілген тұтынушылар саны 2009 жылы 347413 адамды құраса, бұл көрсеткіш 2010 жылы 1,32 пайызға өсіп, 459337 адам санына жетті. Тұтынушыларға  қызмет көрсеткен туристік фирмалардың басым бөлігі республикамыздың Ақмола, Қарағанды, Маңғыстау, Шығыс Қазақстан облыстарында орналасқан және де әрине ең көп саны Астана мен Алматы қалаларында қызмет көрсеткен.

Кесте 6. Туристік фирмалармен қызмет көрсетілген тұтынушылар саны

 

	2007жыл	2008жыл	2009жыл	2010 жыл
Қазақстан Республикасы	541 930	473 947	347 413	459 337
Ақмола	29 038	34 289	40 726	58 448
Ақтөбе	6 499	8 714	8 082	8 176
Алматы	59 541	20 970	11 144	18 655
Атырау	2 049	3 397	5 863	8 151
Батыс Қазақстан	2 464	2 611	3 181	5 333
Жамбыл	12 237	4 708	4 286	1 761
Қарағанды	16 814	14 856	13 704	14 958
Қостанай	8 624	7 203	7 889	7 723
Кызылорда	1 281	609	467	765
Маңғыстау	10 863	14 762	12 703	16 445
Оңтүстік Қазақстан	4 616	5 422	5 355	6 103
Павлодар	12 462	12 197	9 863	13 465
Солтүстік Қазақстан	11 056	6 167	4 718	6 283
Шығыс Қазақстан	39 960	59 667	22 533	22 311
Астана қаласы	63 049	65 712	28 734	38 082
Алматы қаласы	261 377	212 663	168 165	232 678

Ескерту. Автордың құруымен

 

Туризм экономикалық құбылыс, сондықтан ол экономиканың дамуының катализаторы болып табылады. Туризм жаңа жұмыс орындарын арттыруға, мемлекеттік пайданы көбейтуге, жергілікті инфрақұрылымды дамытуға және халықтың өмір сүру жағдайын жақсартуға ықпалын тигізеді. Туризм енгізілген инвестицияларды тез қайтарылумен ерекшеленеді. 2009 жылы мемлекетіміз туризмнен 1882684,7 мың.теңге және 623,4 мың.доллар пайда көрді.

Туристік фирмалармен қызмет көрсетілген тұтынушылар санына сатылған путевкалардың құнын келесі кестеден көреміз (кесте 7). Кестеде көріп отырғанымыздай ең көп путевкалар Қарағанды, Павлодар облыстары мен Астана қаласында сатылған екен, ал Алматы қаласында сатылған путевкалардың қаражатына қарасақ, ол жоғарыда атап өткен ең көп путевка сатылған облыс пен қалалардан 10 есе асып түседі екен. Және де бұл қаражат көлемі, көріп отырғанымыздай, жыл сайын артып отыр.

2009 жылғы түскен табыстың негізгі  бөлігі резиденттерден – 74,4%, ішкі  туризмнен – 11,3%, нерезиденттерден – 14,3%. Резиденттер барлық табыстың – 53,5%, ал нерезиденттер – 46,5% әкеледі. Нерезиденттерден түскен табыс облыстар бойынша былай бөлінеді: Алматы қаласы – 82,7%, Астана – 2,2%, Алматы облысы – 7,6%, Ақтөбе облысы – 3,5%, Жамбыл облысы – 1,6%, Шығыс Қазақстан облысы – 1,8%, Қарағанды облысы – 0,6%.

 

Кесте 7. Туристік фирмалармен сатылған путевкалардан түскен қаражат, мың тенге

	2007жыл	2008жыл	2009жыл	2010 жыл
Қазақстан Республика	13 890 745,9	16 926 864,1	19 281 603	19 400 430
Ақмола	50 058,9	30 590,0	144 536,2	288 553,2
Ақтөбе	360 990,9	572 755,6	580 709,6	753 236,1
Алматы	141 825,3	219 413,4	73 077,8	64 304,7
Атырау	118 863,0	272 950,0	786 901,2	964 003,9
Батыс Қазақстан	182 678,4	286 732,6	729 658,3	910 056,7
Жамбыл	408 479,6	70 461,8	68 845,0	59 231,6
Қарағанды	820 995,9	1 093 888,7	791 110,3	1 391 089,2
Қостанай	153 060,1	149 599,8	150 996,4	223 254,2
Кызылорда	23 473,4	44 224,2	10 835,0	4 587,8
Маңғыстау	146 573,5	218 672,0	310 864,3	717 796,1
Оңтүстік Қазақстан	61 204,8	205 562,7	230 534,8	380 013,0
Павлодар	267 746,3	555 135,9	673 634,1	1 139 134,0
Солтүстік Қазақстан	242 582,0	369 306,9	397 673,8	506 083,7
Шығыс Қазақстан	219 401,2	396 494,6	331 221,2	459 608,6
Астана қаласы	1 252 342,3	367 961,0	847 384,9	1 368 913,7
Алматы қаласы	9 440 470,3	12 073 114,9	13 153 620	10 170 564