Закон аб сойміках ад 24 сакавіка
1791 г. і Законе аб гарадах ад 21 красавіка
1791 г. Згодна з Законам ад 24 сакавіка выбарчае
права атрымлівала толькі аселая шляхта
не маладзей за 24 гады. У адпаведнасці
з Законам ад 21 красавіка мяшчане атрымалі
такое ж права асабістай недатыкальнасці,
як і беларуска-літоўская шляхта па Статуту
1588 г. Закон пашырыў правы мяшчан, даў ім
магчымасць прадстаўляць свае інтарэсы
ў соймавых камісіях, прычым пры разглядзе
пытанняў, што тычыліся гарадоў, яны мелі
рашаючы голас, а ў астатніх выпадках —
дарадчы.
Пашырэнне сацыяльнай базы патрыётаў
дало ім магчымасць яшчэ больш энергічна
праводзіць рэформы дзяржаўнага
ладу.Такім чынам, у перыяд са студзеня
па красавік 1791 г. у выніку плённай заканадаўчай
дзейнасці сойма быў прыняты шэраг законаў,
якія ўвайшли ў якасці састаўной часткі
ў Канстытуцыю 3 мая 1791 г.
Стварэнне адзінага для ўсёй Рэчы
Паспалітай урада ператварала канфедэратыўны
лад у федэрацыю, садзейнічала цэнтралізацыі
дзяржавы і ўмацоўвала аўтарытэт цэнтраль-ных
органаў улады і кіравання.
38.Канстытуцыя Рэчы
Паспалiтай абодвух народаў ад
3 мая 1791 г. і канстытуцыйныя законы “Сойм”,
“Соймікі”, “Страж праў (Варта законаў)”.
Асноўныя палажэнні, сістэма органаў улады
і кіравання. Значэнне „Узаемнага заручэння
абодвух народаў” ад 20 кастрычніка 1791
г.
Прыняты чатырохгадовым соймам 1788-1791
у Варшаве.Аутары:Калантай,Малахоуски,Панятоуски.
Асвясцила суверэннасць РП(унитарн.),ликвид.падзел
на карону и ВКЛ,кароль захавау тытул
вял. князя Лит. У ВКЛ-асобнае судаводства,свій
скарб,роунае прадстауництва у Сойме
и яго камисиях. Месца правядз:Варшава
раз у з гады у Гародни.Апека
над феад.-залежн. сялянами. Улада:закан.-сойм,выкан.-кароль
и рада(6 министрау назначау кароль).Выбарчы
голас: асобы з 19 год+гадавы даход>100злот+записаны
у земск. книги. Ликв.-ны Либерум вета-усе
пастановы сойма-большасцю галасоу,спадчыннасць
трона.Зямянския суды=земския +гродския.
Пасады не пажыццёва,а выбарна пры дзярж.
утрыманни. Канст. нязм. на 25 гадоу,перагледзиць
яе мог тольки канст. сойм.Канст. 1791-першы
у еуропе и други(США) у свеце закон,зафиксаваны
письмова.Склад:прэамбула,11 разделау.Прэамбула-уличваючы
застарэлыя недахопы киравання у РП,имкнучыся
дасягн.знешн. незалежн.и унутр. свабоды
народа зацвердз. гета канст. 1разд. –пануючая
рэлигия каталицкая,2разд.-правы и прывилеи
шляхты Пол. И ВКЛ,3 разд.-закон аб гарадах,4
разд.-нормы аб сялянах,спробы абмежыць
свавольства паноу,5 разд.-уся улада павинна
складацца з 3-х уладау:зак.,вык,суд.,6 разд.-стр-ра
и паунамоцтва сойма,адмена либерум вета,7разд.-састау
и кампет. Ураду(высш. вык. орган).Улада:
Закан.1)Пасольская изба(абмяркоуванне
законапраэкта),2)Сенат(ухваляу ци адкладау
праект закона да пауторнага пасядж.-я
сойма).Выкан.-Урад(страж прав),(кароль,прымас,5
министрау:палиц.,знешн. и унутр спрау,ваенны,финанс).Адмена
выбарчасци караля-спадчыннасць трона.8
разд.-змены у стр-ры а х-ру дзейнасци судов.
органау(адрознанне ад статуту 1588г-ликвид.суд.
гаспадара и паноу рады).суды 1 инстанцыи-пастаяннадеючыя(а
не пасессийна),9 разд.-прызнач. Рэгента
на выпадак хваробы,палону ци непауналецця
караля,10 разд.-вучоба дзяцей караля и
нагляд за их выхаваннем,11разд.-узброеныя
силы. Канстыт. Прынята у вынику вострай
палитычн. Барацьбы.Яна захоувала прыгоницки
лад и створ. больш спрыяльн. умовы для
мануфакт.и гандлю.
Узаемнага заручэння абодвух народаў-канстыт-ны
акт РП.Зацверджау федэрат.раунаправие
ВКЛ и Польшчы(унификацыя цэнтр.
органау улады па канст. 1791г).Прыняты
адзинагалосна на сессии чатырохгадовага
сойма 20.10.1791г. пад старш. Л.Сапеги.Уключае
прынцыпы самастойнасци ВКЛ у
ксладзе Польшчы: 1)роунае прадстауництва
у вайсковай и скарбавай камисиях
абодвух народау з пачарговым
старшынства 2)роуная колькасць министрау
и дзярж. урадникау и инш. интытуты
улады 3)самастойны дзярж.скарб 4)иснаванне
скарб.суда у ВКЛ. Гэты акт(артыкул)-дапауненне
да Люблинскай унии 1569г,Пакта канвента
и частка канст-ы 1791г.
39. Падзелы Рэчы Паспалiтай(1772,1793,1795)
абодвух народаў у святле прынцыпаў міжнароднага
права. Міждзяржаўныя пагадненні аб падзелах
Рэчы Паспалітай. Умовы,якия прывяли
да падзелау:
1)вышэйшы клас стау непрадуцыйным
и тольки растрачвау народ.
уласнасць 2)судоу нихто не
баяуся 3)гандаль заняпау(из-за прывилея
аб беспошлиным гандлю) 4)сяляне
прыгнечаны вельми моцна 5)прадажнасць
польск.вельмож 6)падзенне адукацыи.
АЛЕ!Развитае палитыканства(кожн.амсобная
группа имкнулася трымаць уладу
у сваих руках,уплываць на караля,сойм).
1 ПАДЗЕЛ 1772г: Пры Кац.2 были жорския
адносин. миж Расияй и Польшчай.З
аднаго боку-права умяшання рус.
улады у адносины польск. урада
да праваслаунага у краине,з
другога-польск. урад и шляхта
аказв. моцн.супрациуленне рус.ураду.
Узмацн.рус. уплыву.-ператварэнне
Польшчы у залежн.дзяржаву.Паляки
мирылися з тым,што:1)рус. пасол
умешваецца у дзярж. справы 2)яны
гатовы карыстацца рус. войсками.
Яны не манли змирыцца аб
раунапрауи дысидэнтау-верники розных
прафесий(пратэстанты,кальвинисты
и правасл.).У Польш. уведз. рус.войски
для падтрымку парадку. Кароль
перайшоу на бок рус.-канфед.(абьявиу
аб роспуску 4-хгадовага сойма),спрабав.
украсци караля(няунача).1773г Сойм
падцвердзиу уступку занятых
Расияй тэр-й-Руския задаволены(подкупам,пагрозами).На
сойме:1)былы лад Польшчы 2)выбарнасць
карал.(з палякау) 3)свабода правоу
правасл. и дэфидэнтау 4)устан.
пры каралю Пастаянны Савеце(як
министэрства).
2ПАДЗЕЛ:1793г. Рассия и Прусия
падписали акт(Рас.-цэнтр. частка
Белар.и Прыбяр. Украина,Прусия-польск.
земли и ваяводствы).23 лист.1793-нов.
Канст.-я,пацвердз.ранейш.форма дзяр.
киравання,адзинства Польшчы и
ВКЛ у складзе РП пры захаванни
аутаномии княства,пануючае становишча
катал. царквы. Канст. 1793 аднауленне
выбарнасци караля,зак. Орган-сойм(8
тыдняу раз в 4 гады),выкан. –Пастаянная
рада.Улада сойма и улада караля
абмяжоувалися и фактычна устаноувалася
улада невяликай групы магнатау-таргавичан.
3 ПАДЗЕЛ: 1794г паустанне Калиноускага
за аднауленне РП па 1772г.Падауленне
гэтага паустання прывяло да 3
падзелу и поунай ликвидации
РП.1795г Аустрыя и Прусия падзялили
Польшчу(Канвенцыя аб падзеле
РП памиж Аустр.,Прус. и Рас.),а
да Рассии-Зах. Белар.,Валынь,Литва,
Курляндыя.Пасля 3 падзелу РП тэр.-я
Белар. была уключана у склад
Расийскай имперыи,што садзейничала
захаванню прыгоннага права и
узмацн. Эксплуатацыи сялян.Земли
разам з дзярж. сялянами были
перададзены ва уласнасць царским
падчынённым.Далучэнне да Расии
прывяло да спыненню мижусобиц
и паступоваму аднауленню эканамики
Беларуси.
40.Гродзенскi сойм 1793 г.
i яго ўхвалы
17 чэрвеня у Гародне-надзвычайны
сойм РП.Ён зацвердзиу руска-прускую
канвенцыю ад 23 студзеня аб 2 падзеле
РП,прыняу Гродзенскую канст.-ю(абвяшч.
23 лист.1793г).Вышэйш. улада-Сойм.Палата
прадст-у и Сенат павинны засядаць
разам и вырашаць справы большасцю
галасоу.(инагда-у 2/3 галасоу).!Зноу
свабодныя выбары караля.Выканауч.улада:1)Пастаянная
рада(шыр. паунамоцтвы,прызначалася
соймам).Склад:24 асобы,2 бискупа(з ВКЛ
и Польшчы),4 министра,4 свецк. сенатара(па
2),14 з шляхты(8 ад Польшчы,6 ад ВКЛ).Пад
кирауництвам рады дзейничаюць.
Пад кирауництвам Рады дзейничаюць:дэпартаменты,урадавыя
камисии.Рада павинна забяспечыць
залежнасць ад Расии и дыктатуры
рэакцыйнай частки буйных феадалау.
41 Асн. рысы и
тэндэнцыи разв-я права ВКЛ
у складе РП.
Основным источником права в
Беларуси и в целом в составе
Речи Посполитой являлся нормативный
акт, носивший различ¬ное название: «Статут»,
«постановление», «грамота» и др;
Главным нормативным актом, регулировавшим
большинство общественных отношений,
продолжал оставаться Статут 1588 г. Хотя
много раз делались попытки внести
в него поправки и изменения, однако
они отклонялись. Требовали внесения
поправок в Статут предста¬вители Польши.
Так, они считали, что статьи, которые
запрещали им занимать должности
и покупать земли в Великом
княжестве Литовском, противоречат
акту Люблинской унии. Вопреки их требованиям
Статут оставался без коренных изменений.
Вместе с тем, принимались новые
законы, которые частично дополняли
Статут, даже вносили в него небольшие
изменения. В 1668 г. был издан закон,
по которому за отход от католической
веры винов¬ники наказывались конфискацией
имущества и изгнанием из го¬сударства.
В 1689 г. обвиненный в атеизме Казимир
Лыщинский был по приговору соймового
суда казнен. По Уложению 1733 г. православные
и протестанты были лишены прав быть
депутатами вального сойма и судьями
Главного трибунала.
Присоединение восточных районов
Беларуси к России в 1772 г. вызвало
необходимость внести изменения
в порядок рассмотре-ния дел
в Главном суде (Трибунале). По соймовому
постановле-нию 1775 г. Главный суд
должен был проводить свои сессии
вместо Вильни, Менска и Новогрудка
только в Вильно и Гродно.
Важнейшим источником права в XVIII в.
стал сборник за¬конов, сеймовых постановлений
и других правовых актов под названием
«Книга законов». Первые 6 томов были
изданы в Варшаве в 1732—1739 гг. В
них собрано все законодательство
Речи Посполитой. Определенное значение
имели акты, помещен¬ные как дополнение
к Статуту 1588 г., которые издавались
на польском языке в 1648, 1693, 1744 и 1786 гг.
В новом издании Статута 1786 г.
содержались закон об образовании
Главного три-бунала, алфавитно-предметный
указатель (реестр) и некоторые соймовые
постановления XVIII в
Наиболее значительные изменения
в праве произошли во вто-рой
половине XVIII в. В этом плане большую
роль сыграл четы-рехлетний сойм Речи
Посполитой, который утвердил Конститу-цию
3 мая 1791 г. В ней были отражены многие
буржуазные принципы организации и
деятельности государственного аппарата,
прогрессивные положения, касающиеся
основных отраслей права.
Источники права:
Статут ВКЛ 1588 г.
Конституция Речи Посполитой 3 мая 1791
г.////постановления вального сейма
Речи Посполитой 1655, 1658,1661, 1667, 1669, 1775 гг.
и др.
постановления конфедераций 1768 г.
грамоты короля Речи Посполитой 1662, 1683,
1720 и др.
другие нормативные акты
42.Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльны
падзел тэрыторый Беларусi і Літвы, інкарпараваных
у склад Расійскай імперыі. Органы улады
і кіравання на тэрыторыi Заходніх губерняў.
(канец XVIII – першая палова XIX стст.).
У склад Рас. Пасля 3 падзелу РП(1793)
увайшла цэнтр. частка Белар.,з яе
была утворана Менская губерня(1795-6г
асобнае насельн.),у якую уваходзила
13 паветау:Бабруйск,Барысау,Вилейск. и
инш. Паудн. Частка былога Полацк. ваяводств.-да
Польск. губерн. Лепельск. павета.На тэрыт.-и
ВКЛ-Гродзенски павет пераутварау
у Гродз. ваяводства.
Уся тэр.Белар.дзялилася на уезды(паветы),а
яны на станы. Некальки губерняу складали
генерал-губернатарства,яго узначальвау
генерал-губернатар.Яго кампетэнцыя:гаспадарчыя
пытанни,нагляд за палицыяй,нагляд за
дзейнасцю мясц. устаноу,укамплектаванне
органау киравання.Кираванне кожнай
губерняй-губернатар.У яго руках
администр.,суд.,палиц,гаспадарч. ф-и.Пры
губернатары засноувалася губернскае
упрауленне,а пры им дзейничала губерн.канцылярыя.Мэтай
ажыцяулення кирауничых ф-й были
створаны розн.органау:1)казёная палата-фин.
и гаспад. ф-и 2)”Приказ общего рпизрения”-ахова.иснавали
служ.асобы:губ.доктар,каморник,пракурор.
У паветах не иснавали агульных органау
киравання, а быу заснаваны нижни
земски суд на чале з земским капитанам
испрауникам.(суд.,палиц.,админ. справы)+
служб асобы:1)павятовы скарбник 2)павятовы
странча(наглядау за дзейн. усих служб.
асоб) 3)пав. каморник 4)пав. лекар 5)пав.
прадвадзицель дваранства.Увогуле
усе органы абапиралися и ажыццяуляли
ва узаемадзеянни з дваранским м
сасл. установами-дваранскими сходами,их
старшынами и пав. прадвадзицелями.У
стане-станавы прыстау.У 1837-38г. у
паветах ствар.акруги:валасны стараста,2
засядацеля и валасны писар.Органы
киравання у гарадах:гарадничы,прыстау
крым. и цывил.спрау,лоуники.Органы
самакиравання:гарадски выбарчы сход,гарадская
дума-распарадчы орган,гарадская управа-выканаучы.Иерархия
пасад:1)генерал-губернатар 2)земски капитан-испрауник
3)станавы прыстау 4)валасны стараста.
43. Органы мясцовага саслоўнага самакiравання
i суда на тэрыторыi Заходніх губерняў
Расійскай імперыі ў канцы XVIII – пачатку
60-х гг. XIX cт.
Галоўным органам улады
ў павеце быў ніжні земскі
суд, кампетэнцыя якога абмяжоўвалася
адміністрацыйна-паліцэйскімі функцыямі.
Узначальваў яго земскі спраўнік,
які ў адрозненне ад цэнтральных
паветаў Расіі не выбіраўся
дваранамі, а прызначаўся Сенатам
са згоды міністра ўнутраных
спраў па прадстаўленні губернатара.
У склад ніжняга земскага суда
ўваходзілі два - тры засядацелі,
якія прызначаліся з ліку мясцовых
дваран. Ніжні земскі суд сачыў
за падтрыман-нем грамадскага
парадку ў павеце, зборам падаткаў
і выканан-нем жыхарамі павета
розных павіннасцей. Галоўнай
задачай земскага спраўніка было
прадухіленне народных хваляванняў.Сярод
службовых асоб павета на Беларусі
асаблівае месца займаў павятовы
маршалак, пры якім, у адрозненне
ад губерняў Расіі, знаходзіўся
яго памочнік - павятовы харужы. Пасада
апошняга ў беларускіх губернях
існавала да 1840 г.У павеце меліся
таксама службовыя асобы галіновага
кіравання: лекар, казначэй (скарбнік)
і інш.У 1837 г. паветы пачалі
дзяліць на станы. У кожны
стан губернатарам прызначаўся
станавы прыстаў, які выконваў
паліцэйскія абавязкі і падпарадкоўваўся
земскаму спраўніку. Па сацыяльным
становішчы прыстаў з'яўляўся
дваранінам, як правіла, адстаўным
афіцэрам.Для нагляду за дзяржаўнымі
сялянамі ў 1837 - 1838 гг. у паветах
былі ўтвораны акругі, тэрыторыя
якіх магла ахопліваць і некалькі
паветаў. Акругі дзяліліся на
воласці. На чале акругі стаяў
акружны начальнік з памочнікамі.
У воласці кожныя тры гады
сялянамі выбіраліся валасны
галава і два засядацелі, якія
складалі валасное праўленне.
Выбіраўся таксама валасны пісар,
але ён не ўваходзіў у праўленне.Органам
кіравання ў беларускіх гарадах
была "Управа благочиния", у
якой засядалі гараднічы, прыставы
крымінальных і цывільных спраў
і два ратманы, а таксама
гарадскі магістрат. Гараднічы
прызначаўся Сенатам па прадстаўленні
генерал-губернатара або губернатара
з адстаўных ваенных чыноў.
Яго галоўным абавязкам было
сачыць за за-хаваннем цішыні
і дабрабыту ў горадзе.У склад
гарадскога магістрата на Беларусі
ў адрозненне ад магістратаў
рускіх гарадоў акрамя бургамістраў
і ратманаў уваходзілі лаўнікі
(прысяжныя засядацелі). У яго
кампетэнцыю ўваходзілі кіраванне
гарадскімі прыбыткамі, пабудова
і рамонт дарог, мастоў і
іншых аб'ектаў, здача гарадской
зямлі ў арэнду, кантроль за
выкананнем мер і вагаў у
горадзе, правядзенне кірмашоў
і г.д.Такім чынам, гарадскі
магістрат у гарадах Беларусі
быў важным органам кіравання
і ў адрозненне ад магістратаў
рускіх гарадоў, дзе яны выконвалі
чыста судовыя функцыі, займаўся
дзейнасцю адміністрацыйнага, фінансавага,
судова-паліцэйскага характару,
а таксама разглядаў шырокае
кола гаспадарчых пытанняў.Трэба
адзначыць, што пасля падзелаў
Рэчы Паспалітай і далучэння
беларускіх зямель да Расіі
гарады Беларусі страцілі свой
высокі статус, які ў іх быў
паводле магдэбургскага права.
Саслоўныя выбарныя органы - гарадскія
магістраты знаходзіліся пад
моцным кантролем губернатараў
і іншых чыноўнікаў. Аднак у
кіраванні гарадоў заходніх губерняў
станоўчыя адрозненні ад кіравання
гарадоў Расіі абумоўліваліся
моцным уплывам былога самакіравання.