Шпаргалка по "Истории государства и права Белоруссии"

Вышэйшым агульнасаслоўным судом лічыўся вялікакняжацкі (гаспадарскі) суд, а таксама суд паноў-рады і камісарскі суд. Апошнія з'яўляліся разнавіднасцю гаспадарскага суда.                                                   Кампетэнцыя гаспадарскага суда.разглядаў справы як па першай, так і па другой інстанцыі. У якасці суда першай інстанцыі разглядаліся справы аб дзяржаўных злачынствах, аб прыналежнасці да саслоўя шляхты, аб палітычных злачынствах, аб скаргах на незаконныя дзеянні вышэйшых службовых асоб і інш. Выключна да падсуднасці гаспадарскага суда адносіліся справы аб злачынствах супраць паноў-рады, ваявод, кашталянаў, стараст, суддзяў у час выканання імі сваіх службовых абавязкаў.

 У якасці суда другой  інстанцыі гаспадарскі суд разглядаў  справы, якія прыходзілі ў парадку  апеляцыі на рашэнні мясцовых  судоў. Разгляд спраў у гаспадарскім  судзе вёўся пры ўдзеле вялікага князя і радных паноў. Рашэнні лічыліся канчатковымі і абскарджанню не падлягалі.

Па даручэнню вялікага князя суд паноў-рады мог разглядаць тыя справы, якія паступалі на імя гаспадара. Па сутнасці, як адзначалася вышэй, гэты суд быў разнавіднасцю гаспадарскага суда. Суд паноў-рады мог раз-глядаць справы незалежна ад колькасці членаў рады, якія прысутнічалі на судовым пасяджэнні.

Калі суд паноў-рады па даручэнню гаспадара разглядаў розныя справы, то камісарскі суд утвараўся ім для рашэння спраў, якія паступалі на імя вялікага князя і тычыліся толькі зямельных спрэчак феадалаў, што закраналі інтарэсы вялікакняжацкіх уладанняў. Спецыяльна прызначаныя камісары выязджалі на месца і там разглядалі спрэчку па сутнасці справы і прымалі па ёй рашэнне.

Соймавы суд першапачаткова праводзіўся вялікім князем і панамі-радай у час склікання соймаў. Згодна са Ста-тутам 1588 г., справы ў соймавым судзе разглядаліся вялікім князем, панамі-радай і васьмю дэпутатамі сойма.

Адной з разнавіднасцей гаспадарскага  суда быў маршалкаўскі суд. Яго мог узначальваць адзін маршалак (узнач.адмін.гасп.) ці два. Гэты суд разглядаў справы па даручэнню або загаду гаспадара. Месцам правядзення яго пасяджэнняў быў звычайна гаспадарскі двор, а калі ўзнікала неабходнасць, то ён мог пераязджаць і ў іншыя месцы.

Ассэсарски  суд – форма вяликакняжацкага суда у склад якога уваходзили перыядычнв прызначаныя на час судовай сессии асобы из радных паноу и чыноуникау (там дзе гаспадар).

 

28.  МЯСЦОВЫЯ  СУДОВЫЯ ОРГАНЫ ВКЛ

   Сярод мясцовых  судоў найбольш старажытны —замкавы (гродскі) суд, пасяджэнні якога праводзіліся ў замку. Замкавы суд з'яўляўся агульнасаслоўным. У ім разглядаліся справы па абвінавачанню шляхты і простых людзей (мяшчан і сялян). Падсуднасць замкавага суда была даволі шырокай і ахоплівала асноўныя катэгорыі крымінальных спраў. Замкаваму суду былі падсудныя крымінальньш справы аб найбольш цяжкіх злачынствах асоб, якія былі затрыманы на месцы злачынства ці былі злоўлены на працягу 24 гадзін з моманту яго здзяйснення. Замкавы суд мог дзейнічаць у двух саставах: вышэйшым (як першая і другая інстанцыі) і ніжэйшым (толькі ў якасці першай інстанцыі).

   У склад вышэйшага  замкавага суда ўваходзілі ваявода  ці стараста або дзяржаўцы  (кіраўнікі вялікакняжацкіх зямель) і прадстаўнікі мясцовых феадалаў, а ў Полацку — і прадстаўнікі мяшчан.

  Копны суд – найбольш  стары суд. Састау: Старцы або  копныя мужы – 20-30 чел., прадстауники  панскай або дзярж. Администрации.

  Справы- Простых людзей, справы закранаушыя интарэсы паноу альбо шляхты. Забойства, воровство, спрэчки памиж сялянами.

  Следчы і судоы орган. 

  Копны суд (капа) дзейнічаў на аснове норм звычаёвага права. Ён разглядаў галоўным ч-ынам справы простых лю-дзей: сялян, вольных пасяленцаў, мяшчан гарадоў, якія не карысталіся магдэбургскім правам. Збіраўся суд у пэўных месцах, якія называліся капавішчамі.

  Судаводства мела дзве  формы: звычайную і гвалтоўную. Звычайная капа збіралася па  ініцыятыве зацікаўленых асоб у загадзя вызначаныя тэрміны. Разглядаліся ў асноўным цывільныя справы, а таксама межавыя спрэчкі, дробныя крадзяжы, сваркі, факты прычынення шкоды, чараўніцтва і інш. Суддзямі маглі быць усе жыхары мясцовасці, але час-цей за ўсё на капу збіраліся 10—20 копных мужоў, абраных сялянскай грамадой з ліку аўтарытэтных сялян-домаўла-дальнікаў, і старцаў — выбарных асоб сялянскага самакіра-вання. На судзе прысутнічалі і прадстаўнікі дзяржаўнай або панскай адміністрацыі. Яны сачылі за правільнасцю выка-нання норм копнага права. Пастанова суда была канчатко-вай і не абскарджавалася.

  Гвалтоўная капа збіралася  для разгляду забойстваў, пад-палаў,  нападаў. Пэўнага месца збору яна не мела. Па-крыўджаны чалавек «падымаў гвалт» — крычаў, і ўсе да-рослыя, хто чуў, павінны былі бегчы на месца здарэння, дзе і адбываўся суд. Калі злачынцу ўдавалася ўцячы ці сха-вацца, то ўся капа ішла па «гарачаму следу» і ў выпадку затрымання ў межах воласці (горада) выносіла прыгавор, нават смяротны. Калі злачынец уцякаў у суседнюю воласць, капа спынялася на мяжы і перадавала «гарачы след» сусе-дзям. Дзейнасць копнага суда на Беларусі спынілася ў дру-гой палове XVIII ст. Феадальна-залежных сялян звычайна судзілі іх уладальнікі

 

29.Судовая рэформа ВКЛ сярэдіны XVI ст. Склад і юрысдыкцыя земскага, гродскага, падкаморскага і каптуровага судоў. Бельскі прывілей 1564 г.

Земскі—саслоўны, для шляхты, аддзелен ад адміністраціяй  Дзейнасць: грамадзян. І крымін. Справы па абвіненню шляхты; НАТАРЫЯТА; Запіс скаргаў на незаконные дзеянні    службов. асоб павета. Склад: суддзя, падсудак, пісар(яны абіраліся на з’ездзе павят. шляхты.  З’ездз абіраюць з мясц. шляхты 4 кандыдыты—“веры годныя”, якія валодаць првам,грамата й і не займаюць інш. Дух. І дзярж. пасад.  З гэтага спіску князь абірае і зацверджае 1 асобу на месца. Суддзі прызначаюцца пажыццёва. Забаранялася сумяшчаць сваю пасаду з інш.; прысягаў, што будзе судзіць справядліва. Сэсіі: 3 р. на год(студзень, чэрвень, кастрычнік); доўжыліся 3-4 тыдні. -Судавод-ва вялося на старабел. мове (да кан. 17 ст.), пазней на польскай мове. -Дарадчы голас пры вынясенні пастан-няў у людзей, якія ведалі правы. -Кожны мог выказаць свій погляд на разгляд спраў. -Першы суд аддзелены ад адмін-ыі—дзякуючы пашырэнню норм піс. права, з’яўляецца прафесія юрыст.      
Падкаморскі—аддзелены ад адмін-ыі, створ. У 1566г. Дзейнасць: Зямел. і межавыя спрэчкі феадалаў, што раней уваходзілі ў кампетэнцыю гаспад. суда Статут 1566г. – вырашаў суддзя- падкаморы  з удзелам зацікаўленых бакоў . Статут 1588—на павятов. сойміках на пасаду падкаморыя выбіраліся 4 кандыдата—першага зацвярджаў князь.

Падкаморый: - выслухваў тлумачэнні бакоў, -допыт сведкаў, -агляд дак-таў  і інш. пісьм. доказы,  -прымаў рашэнні,(іх можна было абскардзіць у вялікакняж. судзе), -вызначаў на мясцовасуі межы землеўладанняў, устанаўліваў межавыя знакі. Пастановы  падком. суда запісваліся ў кнігі  земскага суда. Іскі ад землеўладанні  напраўляліся земскаму або камісар. суду.  

Гродскі—пасяджэнні праводзіліся ў замку (“гродзе”), агульнасаслоўны, разбіралісь справы па абвінавачванню шляхты і простых людзей, крымінальныя справы цяжкіх злачынстваў тых асоб, якія затрыманы на месцы злачынства або на працягу 24 гадзін, дзейнічаў  як 1-й так і 2-й інстанцыі. Склад  выш. Замкавага суда: ваявода(стараста),  прадстаўнікі мясц. феадалаў. Склад ніж. :    ваявода(стараста),  суддзя і пісар. На пасады прызначаліся толькі ўраджэнцы ВКЛ(з маёмасцю). Скаргі на пастановы ніжэй. суда разглядаў у 3 дні . Судаводства вёў пісар, рашэнні суда дастаўлялі і выконвалі прыставы

 

30.Галоўны Трыбунал Вялiкага княства Лiтоўскага і соймавы суд Рэчы Паспалітай абодвух народаў. Склад і юрысдыкцыя. Заканадаўчая аснова дзейнасці.

(Галоўны літоўскі Трыбунал, Галоўны  суд, вышэйшы апеляцыйны суд  ВКЛ). Дзейнічае з 1582. Створан паводле  закона “Трыбунал абывацелям  ВКЛ”. Склад: 46 суддзяў-дэпутатаў: па 2 суддзі ад павета або ваяв-ва, калі яго не падзял. на паветы  на 1 год. Суддзя:ураджэнец ВКЛ,  шляхціч, меў уласныя маёнткі.  Суддзі выбіралі маршалака (старшыню) Трыбунала. Пісары – пісары  земск.суда таго горада, дзе адбываўся  трыбунал. Кадэнцыі (сесіі трыбунала)  праводзіліся спачатку ў Вільні  і Троках, Новагарадку і Менску. Працяг – не больш за 12 тыдняў, потым суддзі пераязджалі ў  іншы горад. Справы разглядаліся  калегіяй (2-7 суддзяў). Калі вельмі  важныя – трыбунал у поўным  складзе, царкоўныя – 3 трыб.суддзі  і 3 дух.асобы(вызначаў епіскап). Калі  не прышлі да згоды, пытанне  вырашаў каралеўскі суд. Разглядаў  апеляцыі па прыгаворы (выракі) і пастановы (дэкрэты) земскіз  судоў, замкавых судоў, падкаморскіх, панскіх судоў. Як суд 1 інст. – справы гаспад.суда, справы  – скаргі на незак.дзеянні  і злоўжыванні мясц. служб. асоб, якія зневажалі трыб. суддзяў.  Справы разгл. Адкрыта з удзелам  бакоў, іх адвакатаў, кожнаму  дазвалялася мець не больш  2 прыяцелеў. Забаранялася прыходзіць  у суд узброеным(акрамя шаблі,  мяча і шпагі). Рашэнні – большасць  галасоў суддзяў, якія разгл.справу; выконваліся павятовымі судамі. Таксама Трыбунал: завяраў завяшчанні, сведчыў дагаворы куплі-продажу  маёнткаў, пазыкі). Сесіі пад старшынствам  выбр. суд. маршалка. Пастановы Трыбунала  мелі сілу пастаноў сойма.

         Вышэйшы  суд у РП, які ствараўся з  членаў Сойма і дзейнічаў у  час яго працы. Паўнамоцтвы  (Па К. 1578 пасля ўтварэння ў  Польшчы Кароннага трыбунала  – выш.суд інстанц. па большасці  крымінальных і цывільных спраў). Кампетэнцыя: справы па злач-вах,якія  цягнулі смяротнае пакаранне,выгнанне  за мяжу, канфіскацыю маёмасці (замах  на дзярж.уладу, здрада, бунт, дрэннае  кіраванне дзярж.скарбам,гвалт на  сойме,фальшываманецтва,забойства,параненне,  самавольнае прысвоенне тытула  і герба,замах на афіцыйных  службовых асоб, крадзеж з касцёлаў  і інш.). СС – вышэйшая інстанцыя  ддя Кароннага трыбунала, а  з часу ўтварэння і для Трыбунала  ВКЛ(з 1581). Склад: кароль, сенатары, 9 дэпутатаў з пасольскай ізбы(прызн.  маршалкам сойма). Галоўны па судзе  – каронны маршалак. Справаводства  вялі: рэфендары(каронныя і літоўскія)  – падпісвалі прыгавор,пісары  земскія(ад таго месца, дзе  адбываўся сойм) – вялі рэестры.  Вырак не падлягаў апеляцыі  – канчатковы. У СС накіроўваліся  рэмісы – спрэчныя, нявырашаныя  справы – з трыбуналаў і  задворнага асэсарскага суда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

31.ПРАЦЭСУАЛЬНАЕ ПРАВА  ВКЛ

  Панаваў іскавы характар  працэсу, згодна з якім ісцец  сам павінен быў збіраць доказы, прад'яўляць іх суду і падтрымліваць  абвінавачанне. У любой стадыі  працэсу ісцец мог адмовіцца  ад іску ці абвінавачання, заключыць  міравое пагадненне або памілаваць  злачынца. Калі абвінавачанне не  знаходзіла пацвярджэння, ісцец  мог быць прыцягнуты да адказнасці.

  Суб'екты працэсу мелі розную  працэсуальную праваздольнасць.  Поўнай працэсуальнай права-здольнасцю  карысталіся найбольш багатыя  феадалы. Чэлядзь дворная і  феадальна-залежныя сяляне былі  пазбаўлены праваздольнасці. За  іх у судах павінны былі  высту-паць паны або, па даручэнню  апошніх, адвакаты ці іншыя  прадстаўнікі феадалаў.

  Судовы працэс пачынаўся  з падачы скаргі («пратэста-цыі»), пасля чаго складалася позва.  Яна адначасова была выклікам  у суд і іскавай заявай з  пераказам сутнасці спра-вы. Позва  ўручалася адказчыку праз вознага,  аб чым рабіўся адпаведны запіс  у судовай кнізе.

  Такім чынам, у працэсе  ўдзельнічалі дзве стараны: хто  ўзбуджаў справу, адносіўся да  стараны павадовай, хто ад-казваў  ці абвінавачваўся, — да стараны  адпорнай.

  Асноўным працэсуальным абавязкам  старон было добрасумленнае вядзенне  працэсу. Працэсуальныя правы  ста-рон былі даволі шырокімі  і давалі ім магчымасць актыўна  ўздзейнічаць на ўвесь ход  працэсу. Пры судах працавалі  прафесійныя адвакаты.

  Да 1564 г. буйныя феадалы карысталіся  правам выключнай падсуднасці,  іх справы разглядаў вялікакняжацкі  суд, што ўскладняла парадак  прад'яўлення ім іскаў дробнымі  і сярэднімі феадаламі. Бельскі  прывілей 1564 г. абвясціў роўную  падсуднасць для ўсёй шляхты.У  працэсуальным заканадаўстве першараднае  значэнне надавалася вызначэнню  сродкаў, з дапамогай якіх суд  мог рабіць вывад аб правах  і абавязках старон і прымаць  пэўнае рашэнне. Тэорыя фармальных  доказаў, што панавала ў феа-дальным  працэсуальным праве, грунтавалася  на ўста-ноўленай у законе сіле  доказаў, якія дзяліліся на  даскана-лыя і недасканалыя («доводы  зуполные» і «незуполные»). Колькасць  і якасці доказаў вызначаліся  для кожнай катэ-горыі спраў  асобна.

  Важнейшы прынцып працэсуальнага  права Вялікага княства Літоўскага  заключаўся ў тым, што старана  пава-довая (ісцец) па грамадзянскіх  справах павінна была пры-весці  факты, якія б сведчылі аб  наяўнасці шкоды, а па крымінальных  справах — віны. Ніхто не мог  быць асуджа-ны без наяўнасці  паўнаты неабходных доказаў. Закон  пра-дугледжваў вызваленне падсуднага  ад пакарання пры не-дастатковасці  доказаў і пры з'яўленні ў  суда сумнення ў яго вінаватасці.  Пры аднолькава няпоўных доказах  істца і адказчыка суд аддаваў  перавагу апошняму.

  Асноўнымі відамі доказаў  лічыліся тлумачэнні старон, іх  прызнанне, паказанні сведак, прысяга,  пісьмовыя і рэ-чавыя доказы, вывады  і тлумачэнні экспертаў. Тлумачэнне  істца або адказчыка займала  адно з цэнтральных месцаў  у сістэме судовых доказаў.  Прызнанне адказчыкам іску, зробленае  ў судзе, разглядалася як поўны  доказ і было дастатковай падставай  для прыняцця судовага рашэння.  Адказчык, або падсудны, прызнаўшы  іск або абвінавачанне, пазбаўляўся  права абскарджваць пастанову  суда, у аснову якой было пакладзена  прызнанне.

  Самымі распаўсюджанымі доказамі  былі паказанні сведак. Статут 1588 г. вызначаў, хто мог быць сведкам,  і пра-цэсуальную працэдуру атрымання  паказанняў. Прысяга і клятва  лічыліся дапаможнымі доказамі. Найбольш вартымі веры лічыліся  сведчанні духоўных асоб або  служачых дзяр-жаўнай адміністрацыі.