Шпаргалка по "Истории государства и права Белоруссии"

9.Мясцовыя органы дзяржаўнай улады і кiравання Вялiкага княства Лiтоўскага, Рускага і Жамойцкага ў XIII – першай палове XVI стст.

 Мясцовыя органы ўлады і  кіравання ў адпаведнасці з  адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзелам. Да ўтварэння ваяводстваў і  паветаў асобныя землі кіраваліся  намеснікамі вялікага князя. Пры  намесніках  ключнік, гараднічы,  цівун, канюшы, ляснічы, пасады  якіх у асноўным засталіся  і пасля адміністрацыйна-тэрытарыяльнай  рэформы 1565—1566 гг., што падзяліла  тэрыторыю ВКЛ на ваяводствы (акрамя  існа-ваўшых раней уводзіліся  і новыя), паветы і воласці.

Саслоўна-прадстаўнічымі органамі мясцовай улады выступалі павятовыя і  ваяводскія соймікі. У іх удзельнічалі ўсе землеўласнікі павета ці ваяводства.

 Мясцовыя органы ўлады мелі  шырокія паўнамоцтвы і мала  залежалі ад цэнтральных органаў.  У сваёй дзейнасці яны кіраваліся  агульнадзяржаўнымі нарматыўнымі  актамі і мясцовым звычаёвым  правам, а таксама актамі мясцовай  адміністрацыі.

На тэрыторыі ваяводства прадстаўніком  вышэйшай улады быў ваявода. Ён узначальваў  адміністрацыйныя, гаспа-дарчыя, ваенныя  і, у значнай ступені, судовыя  органы. Ваявода прызначаўся вялікім князем і радай пажыццёва з ліку буйных феадалаў — ураджэнцаў ВКЛ. Бліжэйшым памочнікам ваяводы быў кашталян, які ўзначальваў войска галоўнага замка і апалчэнне.

Ключнік адказваў за спагнанне падаткаў і чыншу, гараднічы быў камендантам  замка, лоўчы і ляснічы наглядалі  за ляснымі і паляўнічымі ўгоддзямі.

 Кіраўніком адміністрацыі ў  павеце быў стараста, які таксама  прызначаўся вялікім князем і радай з ліку буйных феадалаў. Намеснікам яго быў падстараста.

Ніжэйшым звяном у сістэме мясцовага кіравання (на ўзроўні воласці) былі дзяржаўцы — кіраўнікі дзяржаўных і вялікакняжацкіх маёнткаў.

У магістрат (раду) уваходзілі войт, бурмістры, радцы і лаўнікі. Войт стаяў на чале гарадской адміністрацыі суда, прызначаўся на гэтую пасаду ўрадам з ліку феадалаў або гараджан.Войт мог прызначыць сабе намесніка — лент-войта. Памочнікам войта па кіраванню справамі ў горадзе былі бурмістры, якія прызначаліся або зацвярджаліся войтам з ліку членаў гарадской рады.

 У большасці беларускіх гарадоў  рада складалася прыкладна з  6—20 чалавек. Як правіла, у яе ўваходзілі найбольш бага-тыя купцы, кіраўнікі рамесных цэхаў, багатыя майстры-рамеснікі.Рада вызначала асноўны напрамакразвіцця гарадской гаспадаркі і кіравала пытаннямі добраўпарадкавання і ўтрымання ў баявой гатоўнасці абарончых збудаванняў, займалася зборам сродкаў на гарадскія патрэбы, ажыццяўляла кантроль за іх расходаваннем і г. д.

10.Сiстэма органаў  улады, кіравання i суда ў гарадах  Вялікага княства Літоўскага, Рускага  і Жамойцкага, якія мелі прывілі  на самакіраванне (магдэбургскае  права).

Органы мясцовага кіравання  і самакіравання ў гарадах  Беларусі, якія рэгулявалі жыццядзейнасць карпарацый мяшчан, значна адрозніваліся  ад іншых мясцовых органаў улады  і кіравання на месцах.

У магістрат (раду) уваходзілі войт, бурмістры, радцы і лаўнікі. Войт стаяў на чале гарадской адміністрацыі суда, прызначаўся на гэтую пасаду ўрадам з ліку феадалаў або гараджан. Правасуддзе войт ажыццяўляў сумесна з членамі гарадской рады і лаўнікамі (засядацелямі). Войт мог прызначыць сабе намесніка — лент-войта. Памочнікам войта па кіраванню справамі ў горадзе былі бурмістры, якія прызначаліся або зацвярджаліся войтам з ліку членаў гарадской рады.

 У большасці беларускіх гарадоў  рада складалася прыкладна з  6—20 чалавек. Як правіла, у яе ўваходзілі найбольш бага-тыя купцы, кіраўнікі рамесных цэхаў, багатыя майстры-рамеснікі. Рада вызначала асноўны напрамакразвіцця гарадской гаспадаркі і кіравала пытаннямі добраўпарадкавання і ўтрымання ў баявой гатоўнасці абарончых збудаванняў, займалася зборам сродкаў на гарадскія патрэбы, ажыццяўляла кантроль за іх расходаваннем і г. д.

Магистратский суд (войтовско-лавничий, бурмис-терско-радецкий) был судом  для мещан городов, имеющих привилей на магдебургское право. Он действовал в двух указанных составах. Если дела рассматривались бурмистрами и радцами, то по таким делам могла быть подана жалоба городскому войту, который вместе с лавниками (заседателями) рассматривал эту жалобу. Апелляции на дела, рассмотренные войтовско-лавни-чьим судом, подавались уже в высший суд. Но подобный порядок рассмотрения дел в магистратском суде не был единственным. В городах, где должность городского войта была выкуплена мещанами, дела, рассмотренные войтовско-лавничьим судом, можно было обжаловать в городскую раду (магистрат), а затем только - в вышестоящий суд. Особый порядок был установлен для рассмотрения дел тех мещан-ремесленников, которые были записаны в цехи.

Компетенция магистратских судов  была весьма широкой: он рассматривал и уголовные, и гражданские дела.

11.Сістэмная рэформа дзяржаўнага ладу ВКЛ сярэдзіны XVI ст. і яе прававая аснова: „Устава на валокі” 1557 г., Віленскі прывілей 1563 г., Бельскi прывiлей 1564 г., Вiленскi прывiлей 1565 г.

Па водле рэформы 1565 г. створаны сетки паветау. Паветы были одзинками  судовай админ и вайсковай  арганизации. Саслоуна-прадстауничыя  органы мясцовай улады - павятовыя и  ваяводския соймики. Кашталян узнач  войска. Ключник - камендант замка. Стараста – кирауник админ у павеце. Па водле судовай рэформы 1564 стваралися мясцовыя суды, галоуную ролю - шляхта.На Бельским сойме магнаты стали падпарадкоувацца тым жа судам, што и шляхта. Шэраг новых палажэнняу: адзяленне судоу ад админ., выбарносць сасл. судоу, роунасць шляхты перад судом и законом. Виленски прывилей  вызначыу: парадак скликання павятовых соймикау, две систэмы суд. органау ( агульна-саслоуныя и саслоуныя). Вышэйшы агульнасаслоуны суд – гаспадарски суд + суд паноу рады и камисарски суд, маршалауски , соймавы. Мясцовыя суды: замкавы, земски павятовы суд, падкаморски суд, копны суд, войтауска-лауничы.

Саслоўна-прадстаўнічымі органамі мясцовай улады выступалі павятовыя і  ваяводскія соймікі.  Мясцовыя органы ўлады мелі шырокія паўнамоцтвы  і мала залежалі ад цэнтральных органаў.

На тэрыторыі ваяводства прадстаўніком  вышэйшай улады быў ваявода. Ён узначальваў адміністрацыйныя, гаспа-дарчыя, ваенныя і судовыя органы. Ваявода прызначаўся вялікім князем і радай пажыццёва з ліку буйных феадалаў — ураджэнцаў ВКЛ. Памочнік ваяводы - кашталян, ўзначальваў войска галоўнага замка і апалчэнне.

Ключнік адказваў за спагнанне падаткаў і чыншу, гараднічы быў камендантам замка, лоўчы і ляснічы наглядалі за ляснымі і паляўнічымі ўгоддзямі.

 Кіраўніком адміністрацыі ў  павеце быў стараста, які таксама прызначаўся вялікім князем і радай з ліку буйных феадалаў. Намеснікам яго быў падстараста. Паўнамоцтвы старасты былі блізкія да паўнамоцтваў ваяводы, у тым ліку і ў галіне правасуддзя.

Ніжэйшым звяном у сістэме мясцовага кіравання (на ўзроўні воласці) былі дзяржаўцы — кіраўнікі дзяржаўных і вялікакняжацкіх маёнткаў.

 Органы мясцовага кіравання  і самакіравання ў гарадах  Беларусі, якія рэгулявалі жыццядзейнасць  карпарацый мяшчан, значна адрозніваліся  ад іншых мясцовых органаў  улады і кіравання на месцах

У 1557 г. Жыгімонт II Аўгуст правёў у сваіх вялікакняжацкіх уладаннях аграрную рэформу, якая мела на мэце ўпарадкаваць сялянскае землекарыстанне, каб павялічыць свае даходы. Вынікам рэформы было шырокае распаўсюджанне новага віду феадальнага гаспада-рання - фальваркова-паншчыннай сістэмы. Заснаваны на працы прыгонных сялян, фальварак быў ужо арыентаваны на рьшак.Згодна з "Уставай на валокі" (дакумент аб правядзенні рэформы).

12.Крэўская унiя Вялікага княства Літоўскага i Кароны Польскай 1385-1386 гг. і Востраўскае пагадненне 1392 г. Гісторыка-прававая характарыстыка і значэнне ў развіцці дзяржаўнасці ВКЛ.

Зацікаўленасць ва ўмацаванні адносін  з Польшчай была і ў Ягайлы. Саюз дазваляў умацаваць як знешнія, так  і ўнутраныя пазіцыі пануючага  класа Літоўскага княства. Па ініцыятыве Польшчы 14 жніўня 1385 г. у замак Крэва - рэ-зідэнцыю вялікага князя - прыехалі польскія паслы.У выніку перамоў  былі выпрацаваны ўмовы дзяржаўна-прававога  саюзу Польшчы і ВКЛ, што знайшло  ўвасабленне ў спецыяльным акце. У адпаведнасці з гэтым дакументам Ягайла абавязваўся далучыць усе  землі ВКЛ да Польшчы; адпусціць  усіх палонных палякаў; прыняць каталіцкую веру і распаўсюдзіць яе ва ўсім . Пасля гэтага Ягайла быў абвешчаны  каралём Польшчы.

Умовы саюзу (уніі) выклікаюць здзіўленне, бо тэкст гэтага дагавора нагадвае акт безагаворачнай капітуляцыі  мацнейшай дзяржавы (ВКЛ) перад слабейшай (Польшчай). Нельга не пагадзіцца з прафесарам Я.А. Юхо, які гаворыць аб пазнейшай  фальсіфікацыі каталіцкім духавенствам сапраўднага тэксту Крэўскага пагаднення.

Саюз паміж ВКЛ і Польшчай быў выгадны абедзвюм дзяржавам  і ўсім народам Усходняй Еўропы, бо дазваляў аб'яднаць сілы супраць  нямецкай і татарскай агрэсій. Ён быў карысны і для развіцця вытворчых сіл, гандлёвых сувязей.

Выконваючы свае абяцанні, Ягайла пад націскам польскай шляхты і каталіцкага  духавенства 20 лютага 1387 г. выдаў першую грамату (прывілей). Другая грамата  бьла выдадзена Ягайлам 22 лютага 1387 г. і адрасавалася каталіцкаму духавенству, але закранала інтарэсы ўсяго  народа і фактычна дапаўняла грамату  ад 20 лютага.

 Незадавальненне праваслаўнай  знаці першым скарыстаў Вітаўт, які выступіў з праграмай стварэння  самастойнага "Руска-Літоўскага  каралеўства, якое супраць стала  б з аднаго боку Полынчы,  а з другога - Масквы.Востраўскае пагадненне 1392 г. і Віленска-Радамская унія 1401 г. зафіксавалі ўступкі Ягайлы. Так, у выніку перагавораў у Востраве (каля Ліды) 5 жніўня 1392 г. было заключана пагадненне, паводле якога аслабілася прымусовае акаталічванне, не дазвалялася ўтрымліваць польскіх ваяроў у беларускіх і літоўскіх гарада.

Востраўскае пагадненне спыніла ўнутраную  барацьбу ў ВКЛ і ўмацавала  яго саюз з Польшчай на аснове персанальнай уніі. Пагадненне юрыдычна аформіла тыя  фактычныя ўзаемаадносіны, якія склаліся паміж дзвюма дзяржавамі пасля ўступлення Ягайлы на польскі прастол.

13. Вiленска-Радамская i Гарадзельская унii ВКЛ i Кароны Польскай. Гарадзельскія прывілеі. Акты Пётркаўска-Мельнiцкай уніі 1501 г. Асноўныя палажэнні і значэнне ў развіцці дзяржаўнасці ВКЛ.

Віленска-радамская унія падцвердзіла адасобленнасць і сувэрэнітэт  ВКЛ, а таксама правы вял. Князёу.

18 студзеня 1401 г. ў Вільні  найбольш уплывовыя феадалы-католікі  пацвердзілі саюз з Польшчай, а ў сакавіку таго ж года  ў Радаме польскія феадалы  прынялі аналагічную пастанову.  Такім чынам, саюз, заснаваны на персанальнай уніі, быў зноў юрыдычна замацаваны ў Віленска-Радамскім дагаворы. Феадалы ВКЛ абяцалі выступаць супраць ворагаў і ахоўваць польскія інтарэсы як свае ўласныя, а польскія феадалы абяцалі бараніць інтарэсы літоўскай знаці.Віленска-Радамская унія пацвердзіла адасобленасць і самастойнасць Вялікага княства, а таксама правы Вітаўта як самастойнага кіраўніка дзяржавы. Акт Віленска-Радамскай уніі вызначыў сутнасць дзяржаўна-прававой сувязі княства з Польшчай як персанальную унію дзвюх дзяржаў пад верхаводствам аднаго гасудара.саваў буйныя княствы, у Полацк і Віцебск замест князёў былі накіраваны намеснікі і г.д.Глы-бокае задавальненне, атрыманае ў выніку сумеснага про-цістаяння крыжакам, выклікала да жыцця новыя спробы уніі і больш цеснае збліжэнне Польшчы і ВКЛ. Аднак Польшча, якую падштурхоўваў каталіцкі свет, жадала навязаць свае ўмовы ўсходняму суседу. Таму, калі па ініцыятыве Ягайлы ў кастрычніку 1413 г. у Гарадзельскім замку (на Заходнім Бугу) выпрацоўвалі ўмовы уніі дзвюх дзяржаў, кароль і польская шляхта пачалі шукаць падтрымку ў шырокіх слаях літоўскай і беларускай шляхты каталіцкага веравызнання.Асноўныя палажэнні Гарадзельскай уніі юрыдычна замацаваны ў трох граматах (прывілеях). Першая выдадзена ад імя 47 польскіх феадалаў, якія надзялялі 47 феадалаў-католікаў ВКЛ сваімі гербамі і тым самым прымалі іх у свае гер-бавае брацтва. У другой феадалы-католікі прымалі гербы польскіх феадалаў і абяцалі быць з імі ў вечным сяброўстве і саюзе. У выпадку смерці Вітаўта яны абяцалі не абіраць сабе князя без нарады і згоды польскіх феадалаў. Тыя у сваю чаргу у выпадку смерці Ягайлы таксама не павінны былі выбіраць новага караля без парады і згоды Вітаўта і феадалаў ВКЛ. Другая грамата утрымлівала згоду землеуласнікау-католікау Вял. Княства на прыняцце гербау польскіх магнацкіх родау.Магнаты абедзвюх дзяржау кляліся адзін днаму быць у цесным сяброутве і саюзе. У трэцяй грамаце, якая ўвайшла ў гісторыю як Гарадзельскі прывілей, польскі кароль Ягайла і вялікі князь Вітаўт абяцалі прызначаць на дзяржаўныя пасады феадалаў-католікаў, якія прынялі польскія гербы, і дазваляць ім свабодна распа-раджацца маёмасцю ў сваіх маёнтках, каб узняць іх грамад-скае становішча. У прывілеі канстатавалася, што з прыняццем каталіцтва ВКЛ "далучаецца, уключаецца, злучаецца, перадаецца" Польскаму каралеўству.Сведчыла аб раўнапраўным становішчы Вялікага княства і Польскага каралеўства, саюз дзвюх дзяржаў не змяніўся, застаўшыся ў форме персанальнай уніі.

14.Прававая сістэма  ВКЛ дастатутавага перыяду. Характарыстыка  крыніц права. Класіфікацыя заканадаўчых актаў.

Нармат акты у якіх знайшло  адлюстраванне права Беларусі, па сваім змесце і форме былі вельмі розныя і ахоплівалі усю разнастайнасць грамадскіх адносінау.Характарызуючы крыніцы права ВКЛ, варта таксама  адзначыць Метрыку ВКЛ. Гэта былі зборы актау вялікакняжацкай  канцылярыі, у якіх утрымліваліся  копіі нарматыуных прававых актау, судовых рашэнняу, іншых дакументау, якія выдаваліся ад імя вялікага князя, рады, соймаў ВКЛьна працягу 15-18вв. У  цэлым развіццё заканадаўства ВКЛ  можна ўмоўна падзяліць на 2 перыяды-прывілейныя  і статутовыя. Характэрнай асаблівасцю  першага перыяду зяўляецца прыняцце нарматыўных прававых актаў у  форме граматаў(прывілеяў). У залежнасці ад дзеяння нарм. Актаў у прасторы  і па колу асоб тыя граматы якія дзейнічалі на ўсёй тэрыт дзяржавы і адносіліся да яго насельніцтва, ппрынята зваць агульназемскімі. Яны  замацоўвалі правы шляхецкага саслоўя, якое пачало складвацца ў дзяржаве ў 14 ст. Аднымі з першых такіх грамат былі тры граматы Ягайлы 1387 г. прынятая у мэтах рэалізаціі Крэўскай уніі.Першая грамата, выдадзенная 20 лютага 1387 у  Вільні, паклала пачатак ажыцяўленню  дзяржаўнай падтрымкі распаўсюджання каталіцызму ў Вялікім княстве. У ёй абвяшчаліся правы і палёгкі  для тых асобаў, якія прынялі каталіцкую веру. Грамата Ягайлы ад 22 лютага 1387 г.прынятая ў Лідзе адрасавалася каталіцкаму духавенству.У адпаведнасці з ёй каталіцкае духавенства надзялялася  маёнткамі. Увогуле граматамі пацвярджалася  палітыка дзяржавы на хуткае і шырокамаштабнае  распаўсюджанне каталіцызму. Трэцяя грамата  ад 28 красавіка 1387 г. была выдадзена  князю Скіргайлу. Яна зявілася юрыдычным  актам, які узаконіў перадачу вялікакняжацкіх  паўнамоцтваў у ВКЛ князю Скіргайлу. Юрыдычнае афармленне саюза ВКЛ  з Польшчай было здзейснена граматамі  Віленска-Радамскай і Гарадзельскай  уніі. Кіруючыя вярхі Польшчы і  ВКЛ узаемна абяцалі падтрымліваць  адзін аднаго і быць у пастаянным саюзе. Важныя прынцыпы сасоўнага, агульнашляхецкага  права былі закладзены ў граматах 1432, 1434, 1447. Гэтыя законы паклалі пачатак  ураўнання у палітычных, сацыяльных і маёмасных правах праваслаўных і католікаў. У грамаце Казіміра 1447 быу пакладзены пачатак замацавання  аднаго з важнейшых саслоуных  правоу шляхты-асабістай недатыкальнасці  і адказнасці за злачынствы толькі у судовым парадку і адраведна  законам дзяржавы.

15. Агульназемския  прывілеі ВКЛ. Значэнне прывілеяў  1447 і 1492.

АП выдавалися пры уступленни новага князя на прыстол.або пасля важныхпадзей у жыцци дзяржавы. На усёй тэр. ВКЛ дзейничали. Абавязковы характар. 22 лют. 1387г.-Ягайла пасля Кр. Унии. Гал. Пр-п – прымусовае насадж.катал.веры.1413-гарадзельски прывилей. Пашырыу правы феад.-католикау, праграмма абмежав.правоу и дыскрыминацыя некатоликау.У вынику насаджэння каталицкай веры сярод феадалау узмацнилася унутрыкласавая барацьба, што з`явилася падставай для прыняцця агульназемскіх прывілеяў 1432 і 1434 гг., якія заканадаўча замацавалі роўнасць у правах праваслаўных феадалаў з феадаламі-католікамі.Такім чынам, сярод крыніц дзяржаўнага права, якія паслужылі падставай для далейшага юрыдычнага афармлення правоў саслоўя шляхты, прывілеі 1432 і 1434 гадоў мелі першараднае значэнне. Яны стварылі прававыя перадумовы для ўключэння ўсяго класа феадалаў, незалежна ад веравызнання, у прывілеяванае саслоўе шляхты, аб'яднаўшы яе на класавай аснове.Прывілею 1447 г. У ім былі поўна і грунтоўна выкладзены правы класа феадалаў і саслоўя шляхты, некаторыя прынцы-пы крымінальнага, грамадзянскага і дзяржаўнага права. Прывілей 1447 г. быў не толькі саслоўным актам, ён меў юрыдычнае значэнне для простых людзей,  Дзякуючы нормам, змешчаным у прывілеі 1447 г., апошнія значна ўмацавалі свой эканамічны і палітычны ўплыў у дзяржаве.У адпаведнасці з прывілеем вялікі князь, яго намеснікі і іншыя службовыя асобы не мелі права прымаць на дзяржаўныя і вялікакняжацкія землі прыватнаўласніцкіх сялян. Гэта ж забаранялася рабіць і феадалам. Акрамя таго, за феадаламі замацоўвалася права судзіць залежных сялян. Усё гэта садзейнічала ўзмацненню пазаэканамічнага прымусу. Сяляне і мяшчане прыватнаўласніцкіх гарадоў і мястэчак пазбаўляліся магчымасці шукаць абароны супраць самавольства феадалаў у дзяржаўных органах.