Жеткіншектер арасындағы нашақорлықтың әлеуметтік- психологиялық ерекшеліктер

Сыныптар бойынша, оқушылардың сандық бөлінуінде өзін-өзі бағалау нұсқамасына тәуелді ұқсастық байқалады. Біртекті таңдау тұтастай расталып, бірінші және үшінші сынып оқушылары ӨБ бесінші нұсқасына (орта, келіспеушілік, жіктелген) ие болды.

Өзін - өзі бағалауды жіктеу әдістемесін баланың өзіндік жағымы мен оның өзіндік шеберлігітуралы жеке көрінісінің арасындағы келісімдікті анықтауға көмегін тигізді. Берілген таңдауда жалпы өзіндік жағым мен жеке ӨБ деңгей жағынан сәйкес келмеген кезде келіспейтін өзіндік бағалау көрсетілген.

 

Кесте 5 - Жеке субшкалалар бойынша баға деңгейіне байланысты I және III сынып оқушыларының сандық бөлінуі (%)

 

Субшкала	Баға деңгейі
	Жоғары		Орташа		Төмен
	I	III	I	III	I	III
ТЖБ	59,1	52,4	40,9	76,6	-	-
ҚҚЖБ	50,0	85,7	50,0	14,3	-	-
СТЖБ	63,7	76,2	36,4	23,8	-	-
ЖӨЖ	45,5	42,9	54,5	57,1	-	-

 

Екіші кестедегі көрсетілген нәтижелерді талдай отырып, тұтастай I және III сынып оқушыларының өзіндік жағым деңгейі басқа субшкалаларға қарағанда төмен екендігі көрсетіледі. Басқаша сөзбен айтқанда, баланың өзі туралыжек нақты көрінісі жалпы өз өзіне қатынасына қарағанда жоғары екен. М.И. Лисинаның тұжырымдамасына сәйкес, жеке және жалпы ӨБ ара қатынасы біртіндеп баланың өзіндік мүмкіндіктері туралы көріністерін төмен жаққа бұрмалап, жеке бастың дамуындағы жағымсыз жеке нұсқаға айналуы мүмкін. Бірақ та, М.И. Лисинаның зертеуі мектеп жасына дейінгі балаларға жанасқанмен, берілген талдаудың осындай қортындысын бастауыш сынып оқушылары да беруі мүмкі.

Сонымен, нәтиженің талдауы көрсеткендей, жоғары деңгейдегі өзіндік жағымдағы балалар басқа субшкалалар бойынша жете білушіліктің жоғарғы және жоғарғыға жуық деңгейлеріне қыр көрсетті.

Орташа деңгейдегі өзіндік жағымы бар балалар басқа салаларда жете білушіліктің орта және жоғары деңгейін көрсетті.

Төмен жақын деңгейдегі өзіндік жағымы бар балалар құрбы құрдастарымен қатынастағы жете білушілік және сабақтан тыс кездегі жете білушілік саласында ойдағыдай жоғары, орташа балл жинады, ал танымдық жете білушілік (бесеудің төртеуінде нашар үлгеретін балалар мұғалімнің бағасын растады ) орташа және төмен балл алды.

“Менің өзіндік бағам” әдістемесі

Әдістеменің сипаты: бастауыш мектеп оқушыларының топтық өзіндік баға ерекшеліктерін зертеуде жеке адам белгілі бір қасиеттерін белгілейтін сөздерді таңдау әдісі пайдаланылады.

Зертеушілерге төмендегідей сөздер қатары берілген: Ұқыптылық, сыпайылылық, ойланғыштық, еңбексүйгіштілік, көңілділік, ашушаңдық, дөрекілік, өмірге ризашылық, қызғаншақтық, кек сақтағыштық, шыншылдық, нәзіктік, қамқоршылық, жалқаулық, еркелік, жайбасарлық, арманшылдық, ұялшақ, табандылық, ашықтық, шешімсіздік, ұстамсыздық, ренжігіш, секмшілік, қозғалғыштық, сенбеушілік, мейірімділік, жасқаншақтық, шешімділік, ұстамдылық, жанашырлық, ұятық кекшілдік, қорқақтық батылдық, қарапайымдылық, күманданғыштық, қызбылық, қайырымдылық, әдепсіздік, парасаттылық, қайраттылық, көнгіштік.

Зертеуші сөздері зейін мен қарап, бірінші қатарға өзінің субъектиті идеалын сипатайтын жағымды қасиеттерін жазды. Ал екінші қатарға ол игермеуге тиіс жағымсыз қасиеттерін жазды.

Содан кейін оқушы осы мінез бітістерінен (жағымдыны бір бөлек, жағымсызды бір бөлек) өзіне тән қасиеттерін іріктеуі керек.

 

Кесте 6 - 2-сынып оқушыларының өзін - өзі бағалау

 

№	Оқушының аты-жөні	“Жағымды” коэффициенті	“Жағымсыз” коэффициенті	өзін-өзі бағалауы
1	А.И	14	18	Төмен
2	А.З	15	20	Жоғары
3	Б.Н	9	16	Төмен
4	Е.Қ	20	17	Жоғары
5	Ж.Н	16	10	Жоғары
6	Ж.Қ	14	7	Жоғары
7	И.А	19	11	Жоғары
8	Қ.Д	14	7	Жоғары
9	К.Ж	20	16	Жоғары
10	М.А	20	11	Жоғары
11	С.А	19	11	Жоғары
12	И.А	16	20	Төмен
13	Б.Д	18	12	Жоғары
14	М.Ш	10	10	Теңбе-тең
15	Ш.Е	14	14	Теңбе-тең

 

 

 

 

Кесте 7 - 3б-сынып оқушыларының өзін - өзі бағалау

 

№	Оқушының аты-жөні	“Жағымды” коэффициенті	“Жағымсыз” коэффициенті	өзін-өзі бағалауы
1	Б.Н	14	9	Жоғары
2	Ә.А	11	11	Теңбе-тең
3	А.Е	12	11	Жоғары
4	Д.Ш	15	15	Теңбе-тең
5	Е.Е	17	17	Теңбе-тең
6	Е.М	14	14	Теңбе-тең
7	Ж.А	13	17	Төмен
8	М.М	16	16	Теңбе-тең
9	А.М	14	18	Төмендетілген
10	Р.А	10	16	Төмендетілген
11	М.А	20	22	Төмен
12	С.Е	18	18	Теңбе-тең
13	У.М	18	18	Теңбе-тең
14	Ш.Қ	17	19	Жоғары
15	Е.Е	15	15	Теңбе-тең

 

Зерттеу нәтижесі көрсеткендей, 2- сынып оқушыларының өзін-өзі бағалау ерекшелігін қортындылай келе, зертелінген 15 баланың 66 % -өзін жоғары,20% -өзі төмен, 14% -өзін -өзі теңбе-тең бағалайтынын көреміз.

Екінші сынып оқушыларының көпшілігі өзін - өзі жоғары бағалайды деген қорытындыға келеміз.

Үшінші сынып оқушыларын зертегенде 15 баланың 20% -өзін жоғары бағалады, 53% -өзін теңбе-тең бағалайды, 27% -өзін-өзі төмен бағалайды.

Зерттеу нәтижесі бастауыш мектеп оқушыларының өзін-өзі бағалауды дамуында өсу байқалатынын көрсетті. Өзін - өзі бағалау коэффициенті 2-сыныпта 66%, 3-сыныпта 20%, 4-сыныпта 8% -ға төмендетілді.

Теңбе тең бағалау коэффициенті 2-сыныпта -14%, 3-сыныпта 53%, 4-сыныпта -46% -ға өзгерді.

Өзін-өзі төмен бағалау коэффициенті 20%, 3-сыныпта - 27%, 4-сыныпта - 46% - ға көтерілгенін байқадық. Осыдан барып, бастауыш мектеп оқушыларының өзіндік бағасының тұрақсыз екнін көруге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 5 – Диаграмма. Өзін-өзі бағалау көрсеткіші

 

Тест Бұл әлемде мен кіммін?

В.А. Сонин өзіндік бағалауды зертеу үшін төмендегідей әдістемені ұсынды. 10түзу сызықтардың басында және аяғында сөздер жазылған парақтар таратылып беріледі. Зертеуші: барлық ойларыңызды жинақтап, алдарыңыздағы парақтарға зер салыңыздар! Осы әрбір сызыққа сіздер жер бетінде өмір сүріп жатқан адамдарды орналастырыңыздпр. Адамдар, әрине, әртүрлі. Олардың арасында ауру және сау, ақылды және сараң, именшек және батыл, бір сөзбен айтқанда, түрлі ерекшеліктері бар. Сіздердің алдарыңыздағы 10сызық жеке адамның маңызды мінез қылықтарын көрсетеді.

Сызықтардың сол жағындағы сөздер жеке адамның нақты сапасы мен қасиеттінің өте төмен бағасын береді. Оң жақтағы сөздер керісінше, өте жоғары.Сіздер өздеріңізді шкала бойының қай жерінен көріп тұрсыздар, нүкте қою арқылы белгілеп, берілген мінездемелер бойынша өзіңізді бағалаңыз.

 

Денсаулық______________________________________________________ 
Өте аурулар                                                           өте сау адамдар

Ақыл-ой______________________________________________________ 
Өте сараңдар                                                       өте ақылдылар

Қайырымдылық____________________________________________________ 
Өте қайырымсыздар                                     өте қайырымдылар

Адалдық______________________________________________________ 
Өте адалсыз адамдар                                      өте адал адамдар

Тіл табысушылық______________________________________________ 
Тез тіл табыса алмайтындар            өте тез тіл табысатындар

Табандылық______________________________________________________ 
Өте шыдамсыздар                                             өте табанды адамдар

Ақ көңілділік______________________________________________________ 
Өте адалсыздар                                            өте ақ көңіл адамдар

Батылдық______________________________________________________ 
Өте именшек,жасқаншақтар                                    өте батылдар

Сүйкімділік______________________________________________________ 
Өте сүйкімсіздер                                                      өте сүйкімділер

Бақыт______________________________________________________ 
Өте бақытсыздар                                             өте бақытылар

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Бастауыш мектеп оқушысында өзін-өзі бағалаудың барлық түрі кездесетіні байқалады: теңбе – тең орнықты, көтеріңкі орнықты,      орнықсыз т.б.

Бастауыш мектеп оқушысының өзін-өзі бағалауы өсу, даму үстінде, нақтылыққа беталыстары болады. Келешекте тұлғаның ішкі ұстамына ауысады, мінез құлқының дәлелі болады. Өзін-өзі орнықты томен бағалау сирек кезігеді.

Бастауыш мектеп оқушысының үлгерімі өзін бағалауына ықпал етуіне күмәнсіз. Бағдарлама мәліметін игеруде айтарлықтай қиындықты сезінетін балалар, төмен бағалар алады. Оқуда не талап етіледі және оқушының тапсырманы орындауға мүмкіндік деңгейі арасындағы белгі бір алшақтық байқалады, бала оқытудың қандайда бір кезеңінде нашар үлгерушілер қатарына қосылады. Үлгермеудің алғашқы кезеңінде бұл алшақтық жеткілікті сезілмейді, бастысы бастауыш мектеп оқушысы оны қабылдамайды: екінші, үшінші сынып үлгермеушілерінің көбі өздерінің оқу әрекетерінің нәтижесін асыра бағалайды. Төртінші сыныпқа қарай өзін-өзі төмен бағалайтын арта қалған оқушылардың мөлшері құрамы айқындалды. Сәтсіздіке жиі ұшырайтын балалар одан әрі де соны күтумен болады, керісінше оқу әрекетеріндегі жетістіктер, алдағы уақытта да табыс күтуге жетелейді. Жұмыстары үнемі ұзтаздың төмен бағалауымен бекітіліп отыратын арта қалған оқушылардың оқу әрекетіндегі сәтсіздіктер олардың өзіне сеніммен айырылуын әкеліп соқтырады.

Оқу – тәрбие үрдісі ұйымдастыра отырып, оқытушы бастауыш мектеп оқушыларының өзін-өзі бағалуын сапалы және мақсаты қалыптастыруға тиісті.