Автор работы: Пользователь скрыл имя, 30 Ноября 2013 в 15:45, реферат
Ринолалия (грекше «rhinos» - мурын, «lalia» - свйлеу) - аул сейлеу аппаратыныц шетт бвлттщ анатомиялыц-физиоло- гияльщ кемКтттершщ салдарынан дауыс тембршц жене дыбыс айтылуыныц бузылуы. Дыбыстьщ бузылуы мен дауыс эуеншщ бузылуы катарласып сай келу1 ринолалиядан дислалия мен рино- фонияны ажыратуга мумюндш бередт Ринолалияда артикуляция, дыбыс шыгару /фонация/, дауыс пайда болу механизмдершщ мелшерден ауыткуы байцалады. Оныц ce6c6i ауыз жуткыншак пен мурын резонаторыныц катынастарыныц бузылуы.
Адамныц фонациясы цалыпты жагдайда барлык дыбыстарды айтцан кезде мурын - жуткыншак пен мурын куысы, жуткыншак жэне ауыз куыстарынан ажырайды
Олардьщ 6ipeyi - немю, - Германияда жоне б1ркатар езге де мемлекегтерде кабылданган (Г. Гуцман, 1924; Г. Арнольд, 1959; М.М. Ванкевич, 1926; В.А. Каретникова, 1927; М.Е. Хватцев, 1931,
I '> и)). Ол куит коздыргышгармен туындатылатын, козудыц бас- I никы иррадиация кагидасынан шыгады. Оньщ аркасында калып- | i.i 103 - козгалыс мушелерппц кешещц кызметше акдулык муше- it |) (жумсак тацдай жэне баскалары) тартылады. Колданылатын •I II магулар белшектеп кернеулц куитк сипатта болады.
I IcMic мектебшде логотерапевттш шараларды электр- жэне мпоромассажды пайдаланумен 6ipre уйлеспру кэзделген болатын, » о щи кешн, артикуляциялык жэне тыныс алу тренинп бойынша
Бкшин багыт, шартты турде француздык деп аталынатын, Iурыс тыныс алу мен дауысты коюта непзделедп (С. Борель- Меэони, 1929; В. Ведю, 1929). Бул багыт физиологиялык табиги,
Кос багыттардыц окшдер1 тацдай-жуткын какпагыныц ерк1н кабылуына кол жетюзу кажеттшпнен шыгатын. Мундай жабылу пшдай пердес1н1ц козгалымдылыгын, Пассаван валипнщ тацдай псрдеОмен (жумсак тацдаймен) кабысгыруын камтамасыз ету кезшде мумкш.
11ем1с багытыныц анагурлым жаркын бейнелеунпО - проф. I I уцман болып табылады. Онымен ендел1нген эдюте тацдай- кугкын пердесш жаксартуга арналган жаттыгулардыц накты icyiieci усынылады. Ол сойлеу жаттыгуларын обтураторды неме- сс мурын кыскышын пайдаланумен журпзуд1 усынады.
Тацдай пердес1н1ц Пассаван валипмен Tymcyi жэне осыныц салдарынан тацдай-жуткын какпагыныц жаксаруы обтураторды салуда немесе мурын шеттерш (канаттарын) кысу кез1нде кол жегазшедц ойткен1 осы уакытта, ауызда купт кысым пайда бола- II.I. Бул тацдай пердес1н1ц жогарыга карай кетер1лу1не эрекетте- седк Сойлеу жатгыгуларыныц непзшде - жогарылатылган дыбыс- I агы дауысты пайдалану болып табылады.
Фрешельс сейлеу акауын жоюдыц сергшнс тур1ндег1 эдЮн усынды. Жумыс ютеудщ осындай эд10 кез1нде 6ip уакытта, ка- жырлы фонациямен немесе кыска дыбыстык уйлес1мдерд1 айту кезшде кеуде децгейше дей1н котершген, катты кысылган жуды- рыктардыц козгалуыныц каркынды cepnmic туршдеп багыттары жасалынады. Осы кезде дамытылатын энергия осы кезецде жумыс ютейтш барлык булшыкеттерге таралады да оларды косымша жумыс icTeTeyre мэжбур етюзедт Бул тацдай какпасыиыц дамуы- на жэне нытаюына алып келедь
Хватцее М.Е. odicmeMeci. Жеке тэж1рибе непздемесшдеп не- Mic мектеб1нщ кагидалары М.Е. Хватцевпен модификациялантан болатын.
Ол усынтан эдютеме, отандьщ, сондай-ак, шетелдш кептеген мамандардыц тэж1рибесш жалпылай отырып, тшм ец киын жаг- дайларда оцды нэтижелерге кол жеткгзедц 6ipaK, логопедтен жога- ры шеберлшН жоне сойлеу аппаратыныц анатомиясы мен физио- логиясын жетп< бшуш, ал наукастардан - куш салуды жоне ынтала- нуды талап етедь Ол наукастыц сойлеу аппаратын дамыту угшн жаттыгулардыц курдел1 кешенш, жумыстардыц коптегсн механи- калык эдютемелерш усынады.
Осы эдютеменщ киындыты мен жеткшкОз тшмдшп авто- рдыц оз1мен б1рнеше рет айтылтан болатын.
«3—4 ай бойы отшген курс ерекше киын жатдайларда ол1 толы- гымен таза (мыцкылдамау) жоне анык угымды сойлеуге кол жет- юзбейдк алташкы кездерде, дыбыстык уйлешм бойынша жасалтан жумыс пен сойлеудеп жеке дыбыстарды нытайтута карамастан, Tipi сейлеудщ кайта игершген дыбыстары 6ipin-6ipi тежейд1 жэне бурмалайды, жш мулдем Tycin калады жоне ecKi бекггшмдермен ауыстырылады жоне т.б.»1
Француз батыты кейб1р модификациямен кецес авторларыныц (Ф.А. Рау, Е.Ф. Рау, З.Г. Нелюбова, Т.Н. Воронцова, А.Г. Ипполитова) жумыстарыныц б1ркатарында дамыды.
Осы жумыстарда операцията дeйiнгi, сондай-ак, операциядан кешнп ринолалия кезшдеп логопедиялык жэрдемнщ кажеттшп корсетшген болатын. Дегенмен, кептеген жагдайларда, назар операциядан кешнп жумыска бершетш жоне операцияга дешнп са- бактардыц мумкшдктер1 туралы тек байкап кана айтылатын.
1931 жылыФ.А.
Раудыц «Дооперационные
Осы жумыста операцияга дешнп кезецдеп дурыс сейлеуд1 | . >рбиелеуге багытталган сабактарды дыбыстарды коюдыц жалпы
1933 жылы
жарыкка Е.Ф. Раудыц «
1938 жылы
З.Г. Нелюбованыц кыска
Алдагы жумыстармен салыстырганда, З.Г. Нелюбова кептеген /каца тесшдерд1 енпздк тандай пердесшщ массажы, тандай пердесГ пс арналган арнайы жаттыгулар (есшеу, басты шалкайткан кезде (чрнеше су тамшыларын жуту, тш шыгарылган кезшдеп жотелу). Автор дауыс - дем шыгару агымыныц калыптасуына жене диафраг- малды тыныс алудыц калыптасуына коп назар аударды. Сондай- ак, оте катты дауысты, дыбыстык сейлеуд1 айту кезшдеп капы шабуылды кец пайдалану кезделдк Бул жерде алгашкы рет ринола- лиясы бар адамда озшш сейлеуше есту зешнш дамыту кажепшп айтыльш бет булшьщепершщ тик туршдеп жене хореикалык коз- кшыстардыц туындауын болдырмау мумкшдштер! корсетшдт
Осылайша, З.Г. Нелюбова ринолалия кезшдеп сейлеу жапыгу- нарыныц жуйесш усынды.
Ринолалия кезшдеп логопедиялык жумыстыц киындыктары акауга есер етудщ жаца жолдарын 1здеуге межбурледг
1952-1955 ж.ж. А. Г. Ипполитова т.б. галымдар «Логопедические приемы работы при открытой гнусавости и псевдобульбар- иом параличе» («Ашык мыцкылдау мен псевдобульбарлы паралич кезшдеп логопедиялык жумыстыц тесшдерЬ>) (1952) жене «Приемы логопедической работы при открытой гнусавости» («Ашык мыцкылдау кезшдеп логопедиялык жумыстыц тесшдерй>) (1955) макалаларында осындай наукастармен жумыс ютеудщ теж1ри- бес1н жалпылаган ед1.
Т.Н. Воронцованыц жумыстарында (1966) ересек наукастарда- гы уранопластикадан кейшл логопедиялык эсер етуд1ц дифферен- циациясы журпзшген болатьш. Жумсак тандайдыц узындыгына, коз- галмалылыгына жене жуткыншак булшык еттердщ дамуына байла- нысты Т.Н. Воронцова наукастарды 3 топка бол in, олармен жумыс ютеудщ ерекшелтн корсеткен болатын. Сонымен катар, логотера- пия мен физиотерапияны пайдаланудыц кезектшп мен yruiecyi корсетный, есер ету кезендер! мен олардыц мазмундары аныкталды.
Акауды игерудщ анагурлым тшмд1 жолдарын 1здей отырып, логопед-мамандар дершерлермен 6ipnece отырып, акауды талдау- дыц жана едштерш пайдаланган болатын. Мысалы, логопед
Н.И. Сереброва дернгер JI.B. Дмитриевпен б1рлесе отырып (1969), ринолалиясы бар балалармен тузету жолдарыныц динамикасын керуге жене 6ip логопедиялык тесшдермен сейлеудщ кызметте- piH толык калпына келпру мумющцгш болжауга мумкшдш бере- пн рентгенография ед1сш колданган еды
Осы едюп пайдалану, логопедиялык жумыстыц тшмдшп 6ipi<a- гар факторларга: жумсак тандайдыц жене жуткыншактьщ арткы кабыргасыныц козгалмалылыгына, жуткыншактьщ арткы кабыр- гасы мен жумсак тацдай арасындагы кашыктыкка, жуткыншак- тыц орта болшшщ ешне теуелд1 екещцгш корсетл.
Бершген сейлеудщ бузылуы кезшде логопедиялык жумыстыц нускаулыктарыныц 6ipeyi усынылды: логопедиялык сабактарда наукастар сейлеу кезшде дем шыгарудыц непзп терлптерш уй- рендг Ол тацдай пердесшщ KepHeyi кезшде, тшдщ Ty6ipi тушрш- ген, твменп жактыц мумюн болганша кеп Tycipmyi кезшде жаса- лынуы керек. Дурыс сейлеу кезшдеп тыныс алуын ондеумен 6ipre, ед1стеме дауысты тузетуд1 жене дыбыстарды артикуляциялауды карастырды.
Осындай жагдайда, ринолалия кезшдеп сойлеу акауларын ту- icту тэж1рибесшде рентгенография эд1сш колдану тузету жумысы басгалуына дешн сойлеуд1 тузету нетижелерш алдын-ала болжауга /коне жумыстыц жоспарын белплеуге кол жетк1зд1. Сабактардын Ypдiciндe жумсак тандайдыц, жуткыншактьщ арткьт кабыргасы- Ш.1Н козгалымдылыгы жаксаруы жоне олардыц арасындагы кашык- гы к мацызсыз дорежеде кыскаруы ескер1лген.
Ересектерге арналган C.JI. Таптапованын од1стемес1нде унде- мсу peжимiн, дауысты дыбыстарды штен айтуы усынылады. Он- иш шаралар бет-ауьтздыц тыжырайтушылыгын жэне мурыннан сойлеуш азайтуга дайындайды. Сонымен катар автор вокалдык /каттыгулар жасауды усынады.
В.И. Ермакова (1980) дыбыс айту жоне дауысты тузетудщ дснгейлж од1стемес1н курастырады. Автор туа бпкен жарыкшак- гары бар балалардын жас ерекшел1ктер1не байланысты дауыс шыгарудын функционалды ауьтткулары болатынын, соган байла- пысты ортофониялык жаттыгуларды оцдейд1, жет1лд1ред1. Опера- цнядан кешнп кезецге ерекше назар аударады жоне жумсак тандайдыц кимыл-козгалысын дамытуга багытталган тос1лдерд1 усы- нады.
Ринолалияны тузету - педагогикалык жумысын терт кезецге боледк
Операцияга deiiimi логопедиялык, жумыстыц мацсаты - па-
тологиялык эдеттерш болдырмау жоне калыпты сойлеуш дамыгу- дьщ базасын (нег1зш) калыптастыру. Бул кезец келес1 багыттарда журпзшедк
Екииш кезецде жургЫчетт логопедиялык
Yuiiuuii кезецтц нег1зг1 мацсаты - тыныс алумен сайксстещрре отырып дауыссыз дыбыстарды тузету. Осы кезецде дыбыс айтуын тузету мен коса дурыс дауыстау дагдыларын калынтастырады. Ол унпн арнайы фонопедиялык жаттырулар колданады.
Topmimui кезецтц неглзгл мсщсаты - жаца дагдыларды толыры- мен машыктандыру, ушшнп денгейде койылган дыбыстарды ауыз- eKi сейлеуде колдану болып табылады. Элще болса байкалатын ринофонияны жою жоне жумсак тандайдыц кимылын дамыту ушш вокалды жаттырулар колданылады.
Ka3ipri кезде жш колданылатын А.Г. Ипполитованыц тузету жуйес1 болып саналады. Бул ед1стеме ocipece баланыц дыбыс айтуын тузетуде оте нетижелт А.Г. Ипполитова операцияра дешн тузету жумысын журр1зу кажеттшгш алгашкы негьздеген авторлардыц 6ipi. Бул од1стеменщ epeKHjeniri тыныс алу мен артикуляциялык жаттыгуларды б1рден катар жург1зу, дыбыс кезектингш артику- ляциясы уксас нег1зшде калыптастыру болып табылады.
Оку куралында ринолалияны тузету жумысы А.Г. Ипполитованыц жуйес1 бойынша бершген.
Ь\орытынды. Логопед-мамандар мен дор1герлер ашык рино- кезшдеп сейлеу акауларын жоюдын белгш 6ip од1стемеле-
1>щ усына отырып, тацдай-жуткыншак какпагынын калыптасуы-
Оеыган байланысты, логопедиялык сабактарда тацдай-жут- | мпшак какпагынын ныгаюына байланысты шарттардын дамуы дпш гана емес, сонымен катар, ринолалиялардын бутш симптома- шкасын есепке алып, атап айтканда, тщцщ ауыз куысындагы пкаулык жагдайын ескере отырып жумыс icTey кажет.
Жогаргы ерЫнщ жоне цатты тандайдыц
туа бшкен жарыцтары, олардыц баланыц жалпы жэне сойлеу тшнщ дамуына тигЬетш ocepi
Жак-суйек патологияларыньщ ен жш кездесетш турлер1 катты топе жумсак тандайдын жарыктары болып табылады. Жылдан м.ин а бундай акаулыктардьщ саны есуде. Жак-суйек патология-
Жаръщшалардыц mypnepi
Ka3ipri кезде теменде корсеттген топтастыру колданылады.
Туа бткен. ycmirpi ерттц жарыгы: жасырынды, жартылай чсарьщ (жарык мурыннын теменп куысына жетпейд1): а) мурын- ньщ Tepi - шем1ршек бел1мшщ деформациясыз; б) мурыннын icpi - шем1ршек бел1мшщ деформациясымен;
Тутас (толык) жарык, (мурыннын теменп куысы жоне кейб1р кезде мурын жолы тубшщ шетше дешн жарыктын болуы). Жа- рыктар eKi жакты жоне б1ржакты болуы мумкш (44-45-сурет).