Бастауышта шет тілін оқытудың психологиялық ерекшеліктері

Психологиялық-педагогикалық әдебиеттерді талдау және мектептерде жүргізілетін педагогикалық эксперимент бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекеті барысында шетел тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауда қалыптастыруың құрылымдық моделін жасауға мүмкіндік береді.

«Модель» дайындалған  зерттеу нысанының түпнұсқа үлгісі деп аталады.Философиялық сөздікте «модельге» мынандай анықтама беріледі, модель-ойлау және әдістеме саласында(схема, құрылым, таңбалау)табиғи және әлеуметтік шындықтың белгілі бір үзіндісі.

Ұсынылып отырған модель бастауыш сынып оқушыларының шетел тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауда қалыптастыруың деңгейін алдын ала зерттеуге, анықтауға және дидактикалық негіздерді айқындауға мүмкіндік береді.

Бұл құрылымдық модель жеке тұлғаға бағытталған, оқытудың дидактикалық негіздерінің мазмұндық пәні бір-бірімен сабақтаса кіріктірілген мотивациялық, мазмұндық, іс-әрекеттік өлшемдерден тұрады.

Мазмұндық өлшем әлемнің  біртұтас бейнесін психологиялық ерекшелігін тұрғыдан терең түсіну, оқу әрекетінде оң нәтижеге жетудің әдіс-тәсілдерінің(әрбір тапсырманың мақсатын анықтау, мақсатын қоя білу,жоспарын жасау)және оның оңтайлы жолдарын меңгеруі нәтижелерін салыстыруы, білімді қызығушылықпен меңгеруді басты бағдар деп түсінуі.

Мотивациялық өлшем білімді меңгеруге құштарлығы,жаңашылдыққа белсенді ұмтылуы танымдық қызығушылығы мен шығармашыл дербестікке саналы талпынысы, өзінің меңгерген білімін құндылық бағдары ретінде түсінуі.

Іс-әрекеттік өлшем жеке тұлғаның оқу әрекетінде ізденімпаздығын, өзінің танымдық әрекетіне рефлексивтік бағалауының болуы және өзінің білімі мен білік, дағдысы жаңа жағдайда ұтымды пайдалана білуі.

Зерттеу нәтижесі батауыш сынып оқушылараның 3 деңгейіншетел тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік берді.

Жоғары деңгей:оқушының жұмысқа деген қызығушылығы тұрақты, оқу тапсырамаларын орындауда қызметінде белсенді ынталы, ізденімпаздықпен жұмыс істеуге үнемі ұмтылады.Оқу тапсырмалары өз бетінше орындай алады, қызығып, құлшыныспен талдайды, мақсатын еркін анықтай алады.Мұғалімге үнемі сұрақ қоя біледі.Өз әрекетін қортындылай біледі, бағалай алады.

Орташа деңгей: оқушының оқу тапсырмаларын орындауға қызығушылығы тұрқсыз.Жұмыста тек жаңалық әдіс тәсілдердің ерекшелігі және тапсырманы орындауға көрнекі құралдар ғана қызықтырады.Оқу тапсырмаларын орындауға қатынасады, бірақ мұғалімнен үлгіні және тапсырманы орындалу жордарына нұсқау беруді қажетсінеді.Мұғаліммен материалдан тыс сұрақтарды талқыламайды.Өз әрекетін қорытындылауға қиналады, нәтижелерін бағалауда өз пікірін білдіруге асықпайды.

Төмен деңгей:оқу тапырмаларын орындауға қызығушылығын, жалпы білімі, дағдысы төмен.Жаңка білімді іздеуге деген ынтасы жоқ, берілген тапсырманы селсоқ орындайды оның мақсатын түсінбейді оқу тапсырмаларын тек мұғалімнің оқушылардың көмегімен ғана орындайды.Өз бетінше танымдық қызмет жасауға ұмтылысы жоқ.

Егер, кез-келген жаттығу  немесе есеп орындау барысы осындай  кезеңдермен жүргізілсе, әрбір сұрақ  талданса, онда оқушылардың оқу тапсырмаларын  орындауға ынтасын, танымдық қызығушылығын  қалыптастыруға болар еді.

Бастауыш сынып оқушыларының шетел тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауда қалыптастыруың оқу әрекеті барысында оқушылардың оқу тапсырмалдары арқылы іс-әрекетіндегі белсенділігі туындаған проблемаларды өз бетінше шешудегі ұмтылысы, танымдық қызығушылығы талдауды түсінуі, қызығушылығы, мақсатты айқындай білуі болып табылады.

Оқушылардың шет тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауға арналған зерттеулердің нәтижелері бастауыш сынып оқушыларының психологиялық ерекшеліктерінің көрсеткіштері ретінде төмендегіге сай келеді.

• Оқу әрекетіндегі белсенділігі қызығушылығы;
• Өз бетіше әрекет жасауға ұмтылысы, ынтасы;
• Орындалатын тапсырманы талдай білуі;
• Оқу тапсырмасының мақсатын анықтай алуы;
• Тапсырманы орындауға жағымды көзқарасы;
• Нәтижені көздеген тұлғаның бағыттылығы;

Біздің зерттеуімізде  бұл жеңгейлер оқу әрекетіне  қатысушылардың оқу тапсырмаларын  орындау нәтижесі ретінде танылды.

Зерттеу жұмысының тәжірбиелік-эксперименті 3кезеңнен тұрады.

Бірінші кезең-оқушылар оқу тапсырмаларын орындауға көзқарасын, ынтасын, қызығушылығын анықтауға мүмкіндік береді.

 

 

Бірінші тарау  бойынша қорытынды

 

Кіші мектеп жасындағы  оқушылардың шетел тілін оқытуда психологиялық ерекшеліктерін анықтауының теориялық – әдіснамалық негізі қарастырылды.

Теориялық негізі:Балаларға шетел тiлдерiне үйретудiң мәселесiмен мектепке дейiнгi және кiшi мектеп жасындағы балаларға мұндай ғалымдар зерттеулер жұргізді: Е.О.Алексеев, Н.Д.Гальскова, О.А.Денисенко, Е.А.Ленская, А.А.Леонтьев, Е.И.Негневицкая, Н.А.Яценко, Г.В.Яцковскаясы тағыбасқалары.[2;3;4;5;6;7;8;9] Олар үйрету, ұстау, таңдаудың мақсаттарын шешiлген мәселенi болған iс негiзiнде еңбек олардың лексикалық және мектеп жасына дейiнгi балалар үшiн грамматикалық материал дайындады. Мектеп жасына дейiнгi балалары үшiн әлеуметтiк мәдениет құрамдас бөлiгiн таңдауы туралы сұрақ болмау iс жүзiнде шешiлген. Мектеп жасына дейiнгi балалардың шетел тiлiн үйретудiң тәсiлдерге  арналған жұмыстарсоңғы кезде пайда болды. Оларда сөздiң дамуын әдiстемелiк ықпалдасумен байланған сұрақтарды зерттейдi және (Н.А.Яценко ) шетел тiлiне үйрету, сонымен бiрге балалардың  шетел тiлiне қарқынды үйретудi әдiстеменiң сұрақтарына мектепке дейiнгi қаралып және (Т.П.Блудов ) ағылшын тiлiне мектепке дейiнгi жастың балаларына үйретудің жолдарын көрсетіп (И.С.Гарамов) кiшi мектеп оқушыларына  шартты белгiлердiң пайдалануы, пайдалану синтетикалық және аналитикалық көрнекiлiктерді қолдану әдістерін беріп отыр.[10;11;12] Кәзіргі таңда балаларды шетел тiлдерiне үйретудiң әдістемелік материалдар жинақталып отыр. Психологияда және педагогикада балаларды психологиялық, педагогикалық, психолингвистикалық, физиологиялық ерекшелiктері мектепке дейiнгi  және кiшi мектеп балаларына арналған зерттеулер әліде жүргізіліп жатыр. Дегенмен балаларды шет тiлiне үйретудiң мәселесiне мектепке дейiнгi және кіші мектеп оқушыларына  арналған қазiргi уақытта диссертациялық зерттеулер әлі де  бiрлiк талап немесе жүйелі түрде жүмыс жасалып жатқан жоқ. Елімізді дамыту тұрғысында білім беру жүйесінде бірталай іс-шаралар жүзеге асуда. Оның мақсаты – елдің біліктілігін арттыру, сол арқылы елді дамыту. Білім беру жүйесінде ақпараттық және инновациялық технологияларды көтеру шаралары іске асуда.

Ғалымдардың берген анықтамалын  талдай отырып, бастауышта шетел тілін  оқытудың маңыздылығын, кездесетін қиыншылықтарымен, оқыту процесінің айырмашылығымен, балалардың жас ерекшелік психологиясының айырмашылықтары ашылып көрсетілді.

Әдістемелік негізі: Бастауыш мектепте 3-сыныбына арналған ағылшын тіліне арналған оқулығындағы тапсырмаларға талдау 3-сыныбына арналған ағылшын тіліне арналған оқулығындағы тапсырмаларға талдау 3-сыныбына арналған ағылшын тіліне арналған оқулығындағы тапсырмаларға талдау жасалынып, шет тілін бастауышта оқытудың тиімділігі мен психологиялық ерекшеліктері анықталды.

Ғалым В.А. Сухомлинскийдің  еңбектеріне Ғалым В.А. Сухомлинскийдің  еңбектеріне Ғалым В.А. Сухомлинскийдің  еңбектеріне талдау негізінде шет  тілі сабағын жоспарлау кезінде  баланың жас ерекшелік психологиясын  ескере отырып дидактикалық ойындарды  тиімді қолдану жолдары қарастырылды. Демек, мектептің әрбір сатысында  оқу әрекетінің ерекшеліктерін ескере отырып, оны меңгерту, ұйымдастыру және өз бетінше орындау жолдарын зерттеу қажеттілігі туындайды. Осы орайда кіші мектеп жасындағы оқушыларды шет тілін оқыту үрдісінде психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып. Осы орайда кіші мектеп жасындағы оқушыларды шет тілін оқыту үрдісінде психологиялық ерекшеліктерін ескере отырып оқытудың жүзеге асырудың маңыздылығына көз жеткізілді.

      Бастауышта  шет тілін оқытудың психологиялық  ерекшеліктерін ескере отырып  жүзеге асырудың жолдары мен  тәсілдері диссертацияның келесі  бөлімінде қарастырылады.

 

 

2. Бастауыш мектеп оқушыларына шет тілін оқытудың тәжірибелік – эксперименттік жұмысы

 

1. Бастауыш мектеп оқушыларына шет тілін оқытудың тәжірибелік-эксперименттінің мазмұны

 

Оқушыларға әлемдік деңгейде білім, тәрбие беру – қазіргі заман талабы. Бұл заңды да, өйткені біздің қоғам  өмірінде адамгершілік бастамаларының ролі барған сайын артып, моральдық  факторлардың ықпал аясы кеңейе түсуде.  
Адамгершілікке тәрбиелеудің маңызды педагогикалық міндеттері – оқушылардың белсенді өмірлік позициясын, қоғамдық борышқа саналы көзқарасын, сөз бен істің бірлігін сақтап, адамгершілік нормаларынан ауытқушылыққа жол бермеуді қалыптастыру.

Бала мектеп табалдырығын алғаш  рет аттағанда бәрін білсем, үйренсем деп үміттенеді. Нақтылы ойлауға  шамасы жетпесе де, азамат болсам деп  қиялдайды.  
Бастауыш сынып – қиын да күрделі. Оқушылар жас, оның үстіне ой-өрісі тар, тіл байлығы кем. Сабақтан бұрын ойнағанды жақсы көреді. Жылауы да, жұбануы да оңай. Ұрсуды, кеюді көтермейді. Олармен тіл табыса білу үшін үлкендер өз жасын шегеріп, былайша айтқанда, «баламен бала болуға» тура келеді.  
Солармен бірдей күй кешесің, бірге ойнайсың, бірге күлесің, қысқасы, бар тілеуің солармен бірге болуға тиіс. Онсыз білім берем деу құмға сіңген сумен тең.  
Сабақ басталды дейік. Алдыңда көздері жәудіреп бір топ бала отыр. Олар саған бір жағы сынай, бір жағы үрке қарайды. Мұғалім қалай қарым-қатынас жасайтыны, мінезі қандай екені, мектеп тұрмысының көптеген ерекшеліктері оларға әлі тылсым, жұмбақ.

Сезімтал ұстаз оқушылармен  алғашқы таныстық үстінде – ақ көп нәрсені аңғара алады. Шәкірттерінің  ой-өрісі ауқымын да бірден ажыратады.  
Баланың бәрі бірдей емес, кейбіреуі зейінді, зерек, айтқанды лезде ұғып ала қояды. Ал кейбіреуінің аңғарымпаздығы әлі нашар, ұққанын жеткізіп айта алмайды. Ондай оқушылармен көбірек жеке жұмыс жүргізуге тура келеді. Ол үшін олардың мінез-құлықтарын, психологиясын алдын ала жете зерттеп, біліп алу қажет, мұның сабақ процесінде көп жәрдемі тиеді. Бұл бізге бұрынан белгілі нәрсе «Мың рет айтып түсіндіргеннен, бір рет көзбен көрген абзал» деген ұлағатты сөз бар. Бұл жастағы балалар көп сөзділікті ұнатпайды, ауызша айтқанға сене бермейді. Не нәрсе болса да, көзбен көргені мақұл. Сонда оқушыларда ол бейне, зат немесе сурет жайында түсінік пайда болады, оның құрылысы, жалпы көрінісі, қандай іске пайдаланатындығы санасында мәңгі сәулеленеді, қызығушылығы артады.

      Біздің тәжірибелік-эксперимент жұмыстары Ақтөбе қаласындағы №51гимназияда 3 – сынып оқушылары арасында сауалнама жүргізілді. Оқушының оқу тапсырмаларына қатынасы бақыланды, оқулық пен оқу бағдарламаларының құрылымы талданды.

Мектептерде шет тілін оқыту ҚР Білім және Ғылым министрлігінде бекітілген құжаттар мен бағдарлама негізінде жүргізіледі. Балалармен ағылшын тілін тереңдетіп оқытумен қоса педагогикалық-психологиялық бағыттағы бақылау жұмыстары жүргізілуде. Бұрынғы жоспар бойынша осы оқу жылында да «Макмиллан» әдістемелік орталығына оқулықтарға алдын ала тапсырыс беріліп, әр сыныпта жиналыс өткізіліп, барлық оқушы ата-аналардың көмегі арқылы оқулықтармен қамтамасыз етілді. Яғни, Way Anead 1, 2, 3, 4 деңгейлік оқулықтары, жұмыс кітаптары және грамматикалық қосымшасы. Бюджеттік тапсырыспен берілген дидактикалық материалдар, СD, бейне және аудио таспалар қабылданды.

Осы зерттеулер мен бақылауларға қарап оқушылардың ағылшын тіліне деген қызығушылығының артқанын көреміз. Ерте жастан ағылшын тілін  үйретудің тиімділігін оқушылардың тілге деген құштарлығынан, жаңа сөздерді жаттау қабілеттерінің ересек оқушыларға қарағанда жылдам жаттауынан және де оқулықтан, жұмыс дәптерінен тапсырма орындағанда тиянақты, ұқыпты орындауларынан байқауға болады.

Оқушылардың ағылшын тілін  үйренудегі тағы бір жақсы жағы 2, 3, 4 сыныптарда сөз қорының едәуір ұлғаюын байқауға болады.

Сонымен қатар « Ағылшын  тілін 2 – сыныптан бастап оқыту  » экспериментін жалғастыруды жүзеге асыру жолында әр түрлі мекеме , орталықтармен тығыз байланыста жұмыс істеп жатырмыз. Атап айтар  болсақ , Білім беру жүйесінің басшы  және ғылыми педагогикалық кадрлардың біліктілігін арттыратын республикалық  институты (ББЖБЖҒПКБАРИ) , Алматы қаласы білім беру жүйесі мамандарының біліктілігін көтеру және қайта даярлау институты (АҚББЖМБКЖҚДИ) , Педагогикалық зерттеулер орталығы , Макмиллан әдістемелік орталығы , Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті және « Ағылшын тілін 2 – сыныптан бастап оқыту » экспериментін бірге бастап келе жатқан №125 орта мектебі.

Қорыта келе  «Ағылшын тілін 2 – сыныптан бастап оқыту  » экспериментінің қазіргі заман  талабына сай жүргізу , мектепті технологиялық  ақпараттандыру құралдарымен қамтамасыз етуді негізге ала отырып төмендегі  өтініштерімізді ұсынамыз:

1.Оқушылардың ағылшын  тілін толық меңгеруіне ықпал  тигізетін мультимедиялық кабинет  ашу.

2. Мүмкіншілік болса эксперимент  алаңындағы мектептерде шетелдік  оқытушылармен өзара тәжірибе  алмасу жұмыстарын жүргізу. 

 

Оқу әрекеті барысында барлығы 62 оқушы қатысты, олардың ішінде эксперимент тобында 31 оқушы, бақылау  тобында 31 оқушы белгіленді.

Зерттеу жұмысымыздың тәжірибелік-эксперименті 3 кезеңнен түрады. Олар: анықтаушы, қалыптастырушы, бақылау.

Бірінші кезең – оқушылардың  оқу тапсырмаларын орындауға  көзқарасын, ынтасын, шет тілін оқыту  барысында психологиялық ерекшеліктерін анықтауға мүмкіндік берді. Оқушылар арасында тест, әңгіме және диалог түрінде өткізілді. Кіші мектеп жасындағы оқушылардың оқу тапсырмаларын орындау ынтасын анықтау материалдарын әзірлеу.

Екінші кезең – қалыптастырушы эксперимент барысында біздің әдістеменің  бастапқы нұсқасы сынақтан өтті, және қажетті түзетулерден өтті, неғұрлым тиімді тапсырмалар іріктелді, әдебиеттерді теориялық талдау мен анықтаушы эксперименттің барысында алынған қорытындылар мен ұсыныстарды тәжірибе жүзінде тексеру жүзеге асырылды. Қалыптастырушы эксперимент біздің негізгі болжамдарымызды және алдын ала жасалған қорытындыларды растады.

Үшінші кезең – бақылау кезең, алынған нәтижелерге талдау жасау  және салыстыру, ұсыныстар беру.

Бірінші кезеңде оқушылардың деңгейін анықтау барысында 3 «ә» және 3 «а» сынып аралығында тест жүргізілді. Зерттеу жұмысын ұйымдастыру кезеңде нақты ұстанымдарға негізделе отырып өткізілді:

• Жеке тұлғалық ұстаным, оқушыны өз іс- әрекетінің субъектісі ретінде тану, оның пікірімен санасу құрметтеу.
• Дербестілік ұстанымын, ізгілікті  қарым-қатынас негізінде өзара түсінушілік, оқушының бойындағы өзіндік ұмтылысы, іс-әрекетті және басқа да тұлғалық сапаларын айқындауға, өзін-өзі көрсете білуге ұмтылысы мен қызығушылығын тудыру.
• Ізгіліктілік ұстанымы, өзара байланыс орнату, қателерді түзету барысында зерттеу нәтижелерін пайдалану.

Әдістеме № 1

Тапсырма түрі: тест.

Мақсаты: оқу тапсырмаларын орындауға  ықыласын, көзқарасын, бүгінгі күнге  дейін алынған білім деңгейін анықтау.