Бастауышта шет тілін оқытудың психологиялық ерекшеліктері

2) берілген талаптарға сәйкес болса

а)тілдік материалдарды дұрыс  пайдаланыуы

б) сөйлеу мәдениетін қалыптастыру

в)оқыту үрдісінің дұрыс ұйымдастырылуы.

3) балалардың психологиялық дайындығын қалыптастыру.

Зерттеудің міндеттері:

• оқу әрекеті барысында бастауыш сынып оқушыларының танымдық оқу әрекеті барысында бастауыш сынып бастауыш сынып оқушыларының психологиялық тұрғыдан  дидактикалық негіздерін анықтау;
• оқу әрекеті барысында бастауыш сынып оқушыларының шет тілін оқытудың барысында психологиялық ерекшеліктерін анықтаудың моделін жасау;
• оқу әрекеті барысында бастауыш сынып оқушыларының ойын арқылы қызығушылығын артыру.

Зерттеудің жетекші  идеясы:оқу әрекеті барысында бастауыш сынып оқушыларының шет тілін оқытудың психологиялық ерекшеліктерін анықтай отырып-пәнге қызығушылығын арттыру.

Зерттеудің әдіснамалық  және теориялық негіздері:таным теориясы, педагогикалық үрдістегі тұлғаның қалыптастыру теориясы, әрекет теориясы, үздіксіз білім алу тұжырымдамасы, 12-жылдық білім беру жүйесі, психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге талдау жасау, әдістер талқылау.

Зерттеудің көздері: философтардың, психологтардың, педагогтардың еңбектері; Қазақстан Республикасының ресми материалдары (Қазақстан Республикасы «Білім турал» Заңы, Қазақстан Республикасындағы білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы; нормативтік құжаттар) Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты, жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламалары 1-4 сыныптар; ғылыми- педагогикалық мерзімді басылымдар, мектеп мұғалімдерінің озық тәжірибелері, диссертанттың педагогикалық және зерттеушілік іс-тәжірибесі.

Зерттеу әдістері:зерттеу проблемасы бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, мектептің оқу құжаттарын(мемлекеттік стандарт, бағдарламалар, оқу жоспары, оқулықтар, әдістемелік нұсқаулар), озық педагогикалық тәжірибелерді зерделеу, мемлекеттік деректік құжаттарды, заңдарды зерделеу, оқушылардың жұмысын талдау, әңгіме, сауалнама жүргізу, жүйенің мақсатқа сәйкестігін тәжірибелік эксперимент барысында тексеру, қорытындылау.

 

Зерттеу кезеңдері:

Бірінші кезең: - 2011-2012 жж. зерттеу мәселесі бойынша философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге және ғылыми еңбектерге, оқулықтарға талдау жасалды. Бүл кезеңде зерттеу жұмысының тақырыбы белгіленіп, теориялық тұрғыдан зерделенді. Теориялық зерттеулер негізінде эксперименттік материалдар дайындалды.

Екінші кезең - 2011-2012 жж. Тәжірибелік эксперимент жұмыстары жүргізілді. Оқу әрекеті барысында бастауыш сынып оқушыларының танымдық қызығушылығын қалыптастырудың моделі және дидактикалық негіздері анықталды.

Үшінші кезең – 2012-2013 жж. Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері қорытындылап, жүйеленді. Зерттеу нәтижелері математикалық есептеу әдісі бойынша өңдеуден өткізілді. Ғылыми-практикалық мәлңметтер сұрапталып, тұжырымдар жасалды. Зерттеу қорытындылары негізінде әдістемелік құралдар мен арнайы курс бағдарламасы дайындалды, диссертацияның рәсімделуі аяқталды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:

-Теориялық зерттеулер нәтижесінде психологиялық-педагогикалық принциптерін анықталып және  бастауыш сынып оқушыларына бағдарламаны жүйелендіріп, нітижелі құрылуына бағыт бағдар беру.

- Оқу әрекеті барысында шетел тілін оқытуға оқытушылардың қызығушылығын арттыру, оқу тапсырмаларын жүйелі өткізу, тапсырмаларды талдау;

- Бастауыш сынып оқушыларының шет тілін психологиялық ерекшеліктерін анықтауына моделі жасалды.

- Оқу әрекеті барысында оқушылардың психологиялық және физиологиялық ерекшеліктерін анықтауға шет тілін оқытудың әдістемесі жасалды.

- Оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында дидактикалық негіздері тәжірибелік- эксперимент арқылы тексерілді және әдіснамалық ұсыныстары берілді.

Зерттеудің нәтижелерінің  дәлелдігі мен негізділігі:теориялық және эксперименталдық зерттеулердің логикалық құрылымымен; зерттеу мазмұнының ңылыми аппаратқа сәйкестілігімен, зерттеудің мақсат- міндеттеріне сәйкес зерттеу әдістерімен таңдаумен; эксперименталдық мәліметтерді сандық және сапалық талдауда оларды өңдеудің статистикалық әдісін қолданумен; зерттеу нәтижелерінің дәлелді қорытындылауымен қамтамасыз етілді.

Зерттеу базасы:тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар Ақтөбе қаласындағы № 51 гимназиясында жүргізілді.

Диссертацияның  құрылымы. Диссертациялық жұмыскіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшадан тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі негізделеді, ғылыми аппарат: мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, болжамы және зерттеу әдістері айқындалады; теориялық және әдіснамалық негіздері анықталады; зерттеуді ұйымдастыру кезеңдері мен оның ғылыми жаңалығы, теориялық, практикалық мәні негізделеді, қорғауға ұсынылатын қағидалары баяндалады.

«Бастауыш сынып оқушыларының шетел тіліне оқытудың ғылыми-теориялық негіздері»  атты бірінші тарауда зерттеу мәселесінің әдіснамалық негіздері философиялық, педагогикалық, психологиялық тұрғыдан қарастырыладымәні мен мазмұны зерттеу жолдары қарастырылады.

«Бастауыш мектеп оқушыларына шет тілін оқытудың тәжірибелік-эксперименттік жұмысы» атты екінші тарауда оқу үдерісінен тыс уақытта студенттердің өзара коммуникативтік әрекетін ұйымдастырудың жолдарын зерттеу әдістемелік-психологиялық тұрғыдан зерделенеді.

Қорытындыда диссертациялық жұмыстың нәтижелері негізінде әзірленген тұжырымдамалар мен ұсыныстар беріледі.

Қосымшада зерттеу мазмұнына байланысты жұмыстардың үлгілері көрсетіледі.

 

 

1 Бастауыш сынып оқушыларының шетел тіліне оқытудың ғылыми-теориялық негіздері

 

1. Бастауыш сынып оқушыларының шет тілін оқытудың теориялық болжамы

 

Қазақстан Республикасы заңнамасына  сәйкес елдегі беделді тілдің бірі – халықаралық қатынастағы ағылшын  тілі болып саналады. Ағылшын тілі – XXI ғасырдың тілі. Ағылшын тілі халықаралық  қатынаста қолданылатын ортақ тіл, бүгінгі таңда алыс-жақын шетелге  шығушылар, шетелде оқушылар, білім  жетілдірушілер , қызметкерлер үшін тіл  үлкен маңызға ие болып отыр. Қазіргі  кезде мектеп оқушылары ағылшын  тілінде еркін сөйлеуді мақсат етеді, олар өзінің болашақ оқуы мен қызметіне  кажет екенін түсінеді. Ағылшын тілі дүние жүзіне кең тараған тіл. Ол Канада, Ұлыбритания, АҚШ, Австралия, Жаңа Зеландия елдерінің мемлекеттік тілі болып табылады. Канада, Ирландияда мемлекеттеріндегі қос тілдің бірі. Алты құрлыққа кең тараған бұл тілде қазір 400 млн-нан астам адам сөйлейді. Қазақстанда да XX-ғ-дың 50-жылдарынан бастап жоғары және орта оқу орындарында ағылшын тілі оқытылып, мамандар дайындалуды. Ағылшын тілі Британдық және Американдық болып екі түрге бөлінеді. Британдық ағылшын тілі өз ішінде шотландиялық, солтүстік, батыс, шығыс, оңтүстік диалектілерге жіктеледі. Ағылшын тілі біздің мемлекетіміздің халықаралық байланыстарын дамытуға мүмкіндік беретін тұлғааралық және мәдениаралық қарым-қатынастардың аса маңызды құралы болып табылады. Мемлекеттің халықаралық байланыстарының сапалық өзгерістері адамның практикалық және зияткерлік іс-әрекетінде ағылшын тілі сұранысқа ие болу қажеттілігін туғызып отыр.

ХХІ ғасыр табалдырығын білім  мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз  үлкен үміттің басты нышаны болып  табылады. Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлынғыр болмайды дегендей, жас ұрпаққа саналы, мән-мағыналы, өнегелі тәрбие мен білім беру бүгінгікүнніңталабы.

Еліміздің басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы артып отырған шақта  ағылшын тілін еркін меңгерген, келешекте білімін түрлі саладағы қарым-қатынас жағдайында пайдалана  алатын адамды мектеп қабырғасынан оқытып шығару - біздің казіргі кездегі  міндетіміз. Ағылшын тілін тереңдетіп, жан-жақты оқытуды қоғам, уақыт  қажет етіп отыр. Қазақстан Республикасының  тәуелсіз елге айналып, әлемдік өркениеттің  даму жолына түсуі, ағылшын тілін  жетік меңгертуді талап етеді. Мектебімізде биылғы жылдан бастап 1 сыныптан ағылшын  тілі оқытыла бастады. Ағылшын тілін  ерте жастан оқытудың мақсаты –  оқушылардың ағылшын тілінде  қарым-қатынас жасай алу негіздерін меңгеруі болып табылады. Ерте жастан ағылшын тілін оқыту оқушылардың  коммуникативті даму біліктілігін арттырады, оқушылардың қызығушылығын оятуға мүмкіндік береді, бірден көп тілдерде сөйлеуге мүмкіндік алады. Ал, әлемдік  тіл ретінде бейресми түрде орныққан ағылшын тілін меңгеру ұлттың бәсекеге қабілеттілігін шыңдай түседі. Қазір ағылшын тілін білу – уақыт талабы.

Ағылшын тілі — халықаралық  тіл. Ағылшын тілі Ұлыбритания, Америка  Құрама Штаттары, Жаңа Зеландия, Аустралия  және басқа елдердің ана тілі болып  есептеледі. Одан басқа көптеген мемлекеттерде  ресми тілі болып саналады.

Ағылшын тілі — БҰҰ-ның  алты тілінің бірі болып саналады. Ағылшын тілі - дүние жүзіне ең кең таралған тіл. Алты құрлыққа кең тараған бұл тілде қазір 400 млн-нан астам адам сөйлейді. Қазақстанда да 20-ғасырдың 50-жылдарынан бастап университеттерде, өзге де жоғары және орта оқу орындарында ағылшын тілі оқытылып мамандар дайындалды. Жеке пән түрінде мектеп бағдарламаларына енгізілді.

Елбасымыз өз жолдауында үш тілді меңгеру Қазақстандықтардың өздері үшін міндетті шарт екендігін және 2020 жылға қарай ағылшын тілін меңгерген халықтың үлесі кем дегенде 20 пайызды құрауы қажет екендігін атап өтті.

Қазіргі кезде мектептерде  ағылшын тілін меңгеруге аса  көп көңіл бөлінген. Барлық мектептерде  дерлік ағылшын тілі бастауыш сыныптардан  бастап оқытыла бастады. Мектеп оқушылары  ағылшын тілінде еркін сөйлеуді мақсат етеді, себебі олар өзінің болашақ  оқуы мен қызметіне шетел тілінің  кажет екендігінін жақсы түсінеді.

Қазіргі таңда ағылшын  тілі мұғалімдерінің басты мәселесі оқушылардың шет тілін оқуға  деген қызығушылығын дамыту. XXI ғасыр  жаңа технологиялар ғасыры. Сондықтан  қазіргі күні шетел тілін түрлі  жаңа технологияларды қолдана отырып оқушы қызығушылығын арттыруға  және шет тілін жылдам әрі тиімді үйреніп алуға болады.

Сондықтан мұғалім оқушыны  ынталандыру, пәнге деген қызығушылығын  арттыру мақсатында сабақты төмендегідей жолдармен өткізуіне болады:

-Сабақта тақырыпқа байланысты  схемаларды, кестелерді, суреттерді  кең көлемде қолдану; 

-Интерактивті тақтаны  қолдану арқылы тақырыпқа қатысты  слайд-шоу, бейнетаспаларды көрсету; 

-Сабақты ойын түрінде  өткізу;

-Сабақта техникалық құралдарды  тиімді қолдану; 

Пәнге деген қызығушылықты  арттыруда ең көп қолданылатын тиімді тәсіл сабақты ойын түрінде өткізу болып табылады. Сабақты ойын түрінде өткізу оқушылардың грамматиканы, лексиканы тез меңгеруге, сөйлеу және есту қабілеттерін дамытуға көмектеседі. Сонымен қатар ойынды сүйіспеншілікпен мұғалімдер де, оқушылар да ойнайды. Себебі ойын балалар үшін еліктіргіш сабақ болып табылады. Ойын кезінде жақсы оқитын оқушылар да, нашар оқитын оқушылар да тең. Сол себепті ойын кезіндегі теңдік сезімі, оқушының тапсырманың қолынан келетінін сезінуі, еркін атмосфера әрбір оқушыға өз бойындағы ұялшақтық сезімін жеңуге, өз ойын еркін білдіруге, топта бірлесе жұмыс істеуге көмектеседі. Ойындар келесідей маңызды әдістемелік тапсырмалардың орындалуына мүмкіндік туғызады:

1.Балалардың сөйлеу арқылы араласуына психологиялық дайындығын жасауға;

2. Балалардың тіл материалын  көп қайталауына табиғи қажеттілікті  қамтамасыз етуге; 

3. Сөйлеудің жалпы алғанда  күтпеген жағдайға дайындығы  болып табылатын оқушылардың  қажетті сөйлеу үлгісін таңдап  алуға жаттықтырады.

Белгілі ғалым М.Ф. Стронин  өзінің “Ағылшын тілі сабағында қолданылатын «жаттықтырушы ойындар» кітабында ойындарды келесідей категорияларға бөлді:

• лексикалық ойындар,
• грамматикалық ойындар,
• фонетикалық ойындар,
• орфографиялық ойындар
• шығармашылық ойындар. [13]

Сонымен қатар сабақта  электронды кітаптарды пайдаланудың да маңызы өте зор. Себебі ол оқушының танымдық көзқарасын қалыптастыруға, ізденісін ұлғайтуға, шығармашылық қабілетін арттыруға, өзіндік жұмыстарды тез орындауға көмектеседі.

Оқу процесінде жаңа технологияларды  қолдану аса маңызды. Өзімізге белгілі  жаңа технологияларды қолдануға  көп үлес қосып жүрген зерттеуші  ғалымдар қатарына У.С.Полат, Е.Н.Дмитреева, С.В.Новиков, Т.А. Помелова жатады.[14;15;16;17] Шыныменен жаңа технологияларды оқыту үрдісінде қолдану үлкен рөлге ие болып, барлық сфераларда қолданылуда. Интернет-технологиялар ақпаратты іздеуге, халықаралық ғылыми жобаларды әзірлеуге,ғылыми зерттеулер жүргізуге үлкен мүмкіндіктер туғызады.

Сондықтан ағылшын тілі сабағында  оқушының оқу-танымдық көзқарастарын  дамыту үшін, ең алдымен ағылшын  тіліне деген қызығушылығын артырудың  жолдарын іздестіруіміз керек. Сондықтан, тіл үйренушілердің тілге қызығушылығын арттыру ең біріншіден ұстаздарға байланысты.

Қорыта айтқанда, шетел  тілін меңгеру өте маңызды. Ол оқушылардың ой-өрістерін кеңейтеді, халықаралық достыққа, мәдениетке тәрбиелейді. Оқушының жеке тұлға ретінде дамуына  жағдай жасауға бағыт алып отырған  бүгінгі білім беру жүйесінде  әлемдік стандарттар талабының  негізгі компоненттерінің бірі деп  танылған көптілдік оқытуға көңіл  бөлу бүгінгі заман тапсырысы  болып табылады. Шетел тілінің  мұғалімі оқытудың жаңа технологиясын  жан-жақты меңгеріп, соңғы жарық  көрген ғылыми әдістемелік әдебиеттердегі тәжірибелі ұстаздардың оқыту әдістерін  оқып үйреніп, оларды өз жұмысында орынды қолдана білуі керек. Елбасымыз  Н.А.Назарбаев айтқандай “Еліміздің ертеңі бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың  қолында”.[18]Сондықтан біз-ұстаздар ХХІ ғасырдың біздің алдымызға қойып отырған барлық талаптарына сай болып, үздіксіз білімімізді көтеріп отыруымыз қажет.Ағылшын тілі — халықаралық тіл. Ағылшын тілі Ұлыбритания, Америка Құрама Штаттары, Жаңа Зеландия, Аустралия және басқа елдердің ана тілі болып есептеледі. Одан басқа көптеген мемлекеттерде ресми тілі болып саналады.