Балалар мен жасөспірімдердің салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық жұмыстары

Проблемалық оқу оқушыны ізденуге, оның ойы мен қиялын дамытуға, қорытынды жасауға, оны дәлелдей алуға, өзінше тың пікір айта білуге, сол арқылы өз беттерінше білім алу жолдарына үйретеді.                        

Проблемалық оқыту барлық тақырыпқа сай келе бермейді. Сондықтан барлық сабаққа қолдануға болмайды [62].

Қорытындылай келе, оқушыларды оқытуда оқудың қамтамасыз етудегі пәнаралық байланыстардың бірнеше тиімді жақтарын көрдік. Мұғалімдерге пәнаралық негізінде оқыту барысында пайдаланылатын оқушылардың валеологиялық білімін қалыптастыруды қамтамасыз ететін шығармашылық пәнаралық тапсырмалар, логикалық есептер, жаттығулар, дидактикалық іскерлік ойындар, тестік тапсырмалар жинағы түзілген әдістемелік құралдар қажеттілік тудыруда. Келесі параграфымызда біз осы, валеологиялық білімді жетілдірудің әдіс-тәсілдерін талқыламақпыз.

                                

                                                                                                                                   

2.2. Валеологиялық білім беруді  жетілдірудің тиімді  жолдары  мен әдістері

    Жаңа технологиялардың өріс алуына орай оқыту үрдісінде «интерактивті оқыту», «интерактивті әдістер» деген терминдермен жиі кездесеміз. Интерактивті әдістер мұғалімнің оқытуды қандай шеберлікпен ұйымдастырғандығынан көрінеді. «Интерактивті әдістер» және «интерактивті оқыту» терминдерінің ортақ түбірі – интер ағылшын тілінің «inter» (между, меж) аралық; «act» (действовать, действие) әрекет ету деген сөздерінен енген. «Интерактивті әдістер» тіркесін оқушылардыі өзара әрекет етуіне жағдай жасайтын әдістер, ал «интерактивті оқытуды» өзара әрекеттесуге негізделіп, құрылған оқыту деп түсінуге болады. Интерактивті әдістердің мәні - әрбір оқушының оқушылармен өзара белсенді байланыста болып, мұғаліммен бірлесіп отырып, компьютермен жұмыс жасап, оқу-танымдық нәтижеге жетуі.

     Бұл әдістер оқыту барысында  тәрбиеленушілерді тұлға ретінде  қалыптасуға бірден-бір әсер етеді. Мұғалім мен оқушылар бірлесіп  оқи отырып, субьект – субьект  ретінде болады. Мұғалімнің ролі  көьінесе оқу үрдісін ұйымдастырушы, топ басшысы, оқушылардың ынта-ықыласын  белсенді етуші қалпында көрінеді. Интерактивті оқыту әдістері  оқушылардың өз өмір тәжірибесіне, біліміне сүйенулеріне негізделген. Сондықтан да олар сабақта  ынтымақтастық педагогикасының  жүзеге асуынан, бірлесіп әрекет  етуге сабаққа жайлы да жағымды  психологиялық жағдай жасайды. Яғни, педагогикалық үрдісі демократизациялауға  жол ашады. Оқыту нәтижесі бір-бірімен  байланыс бірлігінен көрініп, оқушылар  оқу нәтижесіне бір-бірінің жауаптылығын  сезінеді. Осылайша әр сабақта  демократиялық шын мәнінде орын  алады [63].

     Сабақта интерактивті әдістерді  пайдалауда мынадай шарттар орын  алулары тиіс:

     Мақсатты нақты белгілеу. Мұғалім  оқушылардың топпен жасалатын  жұмыстарының мәнін, ережесін түсініп, топпен жұмыс жасауға дайын  екендіктеріне толық сенімді  болуы керек;

     Мұғалім оқытуды ұжымның өздерінің  тән  ерекшеліктерімен есептесіп, олардың бірлесіп жұмыс жасауға  дайындық деңгейіне сай ұйымдастыру  қажет.

     Мұғалім бұл әдістің мақсаты  мен міндеттерінің маңызды көңіл  аударарлық ролін естен шығармай, әдісті қандай мақсатта таңдағанын  көз алдына анық елестете білуі  керек;

     Мұғалім  пайдаланатын әдістерінің  нәтижесін болжай отырып, біртіндеп  кезең-кезең бойынша қолданылуын  алдын ала көре білуге тиіс.

     Интерактивті әдістерді қолдануда  мұғалім кейбір ережелерді естен  шығармауы абзал:

     Бірінші ереже: Жұмысқа сынып  мүшелерін толық қатыстыру. Өйткені  бұл әдістің негізгі мәні де  оқушыларды түгел танымға жұмылдыру.

     Екінші ереже: Оқушылрдың осы  әдіспен жұмыс жасауын психологиялық  жағынан дайындау. Қатысушылар өздерін  еркін сезіну үшін түрлі жаттығулар  жасатып, сабақтағ қандай да болсын  жиі мадақтап, қолпаштап отырғаны  дұрыс.

     Үшінші ереже: Оқушылардың саны  көп болмай, жоғары сыныпта 30 адамнан  аспағаны дұрыс. Өйткені әрбір  қатысушы өз пікірін, көзқарасын  білдіріп, дәлелдеп беруге мүмкіндік  жасалу қажет.

     Төртінші ереже: Жұмыс жасайтын (сабақ  өтетін бөлемнің) орынның талапқа  сай болуы. Яғни, оқушылар топ, жұп  құру үшін орындарын ауыстырғанда  еркін жүріп тұруға жағдай  жасалуы қарастырылады. Қатысушылар  бірін-бірі таңдау, тақта, компьютер, көрнекілікпен жұмыс жасау үшін  еркін, ыңғайлы қозғала алатындай  жағдайды алдын ала қарастыру.

     Бесінші ереже: Оқушыларда проблема  шешу барысында топқа бөлуге  мұқият қарау. Алғашқы кезеңде  қатысушылардың өз ерктерінше  бөлінуге жол беру.

     Оқушыларды дамытудың маңызды  факторы олардың білімі мен  дағдыларының дәрежесі ғана емес, сонымен бірге адамның маңыздлы  психикалық қызметтерін, ақыл-ой  қызметінің тәсілдерін қалыптастыруға  мүмкіндік беретін бүкіл оқу-үрдісін  жолға қою, мұғалім қолданатын  оқыту әдістері мен құралдарының  жүйесі болып табылады [64].

     Мұғалімдер  өз оқушыларының сан  алуан мотивтерін мұқият зерттейді  және үздіксіз білім алуға, өз  өзін тәрбилеуге деген тұрақты  мотивтерді қалыптастыруға жетеледі. Интерактивті әдістер оқу мотивтерінің  ішінде таныдық ынталарды тәрбиелеуде  маңызды орын алады. Танымдық  белсенділік оқудың жеңілірек, еркінірек, ыждағатпен зор нәтижелі болып  өтетінін көрсетеді. Танымдық ынта  танымдық қажеттілікке ауысады. Танымдық қажеттіліктіің қалыптасуы  жоғары ұйымдастырылған оқыту  барысында, яғни интерактивті оқыту  арқылы мүмкін болады.

     Оқушылар кез-келген ғылымның  басты идеяларын түбегейлі игеру, идеаларды дұрыс түсіну үшін  фактілердің қажетті жиынтығы  болуын, сондай-ақ нақтылы ғылымның  қандай да болсын мәселелері  бойынша жаңа фактілерді, тұжырымдарды, ой қорытындыларды тауып алудың  әдіс-тәсілдерін, олардың ортақ әрекеттерін  бірте-бірте игереді.

Ағартушы ғалым А.Байтұрсынұлы "мұғалім әдісті көп білуге тырысу керек, оларды өзіне сүйеніш, қолғабыс нәрсе есебінде қолдану керек ", - деп атап кеткендей, оқушыны дамыта оқытуда жаңа технологиямен жұмыс істей отырып, оқушының білім-біліктілігін, дағдысын, шығармашылықпен жұмыс істеу қабілетін дамыту қажет.  Әрине, оқушыларға білім берудің басты әдісі- оқыту әдістері.Оқушылардың білім, білік дағдыларын қалыптастыратын, дамытатын әдістің түрлеріне тоқталамыз.

          Оқыту әдісі дидактиканың негізгі  бір құрамды бөлігі. Жалпы әдіс  деген сөз грек тілінен аударғанда  «метод» деген ұғымды білдіреді.Оқыту  әдістері туралы  туралы әрбір  автор өз анықтамасын береді. Қысқаша психологиялық-педагогикалық  сөздік «әдіс» - мақсатқа қол жеткізетін  жол, тәсіл, белгілі жолмен тәртіпке  салынған іс-әрекет» - деген анықтама  береді. Оқыту әдісі - мектеп оқушыларына  білім беру, танымдық қабілетін  дамытып, көзқарастарын қалыптастыратын  және оларды өмір сүруге дайындайтын  білім, іскерлік және дағды беру.  Оқыту әдістері оқушыларға жаңадан  білім беріп, бұрын алғандарын  бекітуді қамтамасыз етеді, соның  нәтижесінде олар мұғалімнің  басшылығымен ғылым негіздерін  қалайды [65].

Бақылау дегеніміз оқушылардың түсінік пен ұғымдарды, іскерлік пен дағдыны дұрыс қалыптастыру мақсатында тірі және өлі табиғат обьектілерін тікелей қабылдауы деп ұғынуымыз керек. Бақылау, біріншіден, қоршаған болмыстан нақтылы және бейнелі түсініктер мен ұғымдар қалыптастыруға, соның негізінде төменгі сынып оқушыларының логикалық ойлау әрекетін, ауызша және жазбаша сөзін дамытуға мүмкіндік береді. Екіншіден, ол материалистік дүниетанымының қалыптасуына себепкер болып, табиғи құбылыстардың үздіксіз өзгеруі мен дамуына, табиғатта болып жатқан құбылыстардың өзара байланысы мен заңдылығына дүниенің материалдығына және табиғаттың біртұтастығына балалардың көзін жеткізеді.

            Бақылау дұрыс ұйымдастырылса, еңбек  сүйгіштік, мұқияттылық, тәртіптілік, ұжым алдында жауапкершілікті  сезіну, құрал-жабдықтарды, мектеп мүлкін  құнттап ұстау тәрізді қажетті  сапаларды тәрбиелеуге жәрдемдесіп, мақсатқа жетуде ерік пен табандылықты  тәрбиелеуге, оқушыларда жүйелі  жұмыс істей білудің қалыптасуына  себепкер болады, инициатива мен  өздігінен жұмыс істеу сапасын  дамытады.

       Проблемалық  оқытуда көзделетін мақсат-оқушыларға  білім даяр түрде берілмей, мұғалімнің  өзі баяндап бермей олардың  алдына жұмбақ түріндегі міндет  қойып, оны оқушылардың өздері  шешуін басқару. Проблемалық принцип  оқушылардың ойлауына және көбінесе  қиялына негізделеді, яғни ойлау  проблемалық сұрақтан немесе  міндеттен басталады.

Педагогика мен білім беру тарихында оқу барысында оқушыларды белсенді етудің сан-алуан әдістері мен формалары бар. Төмендегі сызбада 6  проблемалық-лекция мен семинар сабақтардың, оқушының өзіндік жұмысты қалай ұйымдастыратыны берілген.

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

              Сызба   6       Оқушылардың өз бетінше жұмыс жасауы

 

Интерактивті оқытудың негізгі әдістері

   Оқытудың  әдеттегі әдістері ( мысалы: дәріс,оқу, рефераттар жазу ) мінез-құлқындағы  қауіпсіздік дағдыларын қалыптастырмайды.Әлемдік  тәжірибе көрсеткендей, оқытудың  тиімді әдістерінің бірі тренинг (ағылш. «to train»,жаттықтыру ). Егер оқыту  интерактивті жүргізілсе,яғни ақпарат  ала отырып түсініксіз сәттерді  талқылауға,сұрақ қоюға мүмкіндік  алса, берілген ақпаратты тез  меңгереді және алған білімдерін  бекіте отырып, мінез-құлқы дағдылары  қалыптасады [1.2].

 Тренинг  жүргізуге қойылатын талаптар:

• оқушылар бір-біріне бетпе-бет отыратындай етіп, айналдыра орындықтар қоюға мүмкіндігі бар кең бөлмеге жайғасады. (бұл жағдайда еркін пікір алмасуға, жаттығулар мен серігу кезеңдерін жүргізуге ыңғайлы болады, бір-біріне сенімділік артып, қызығушылық танытады,ынталы болады.);
• тренингке қатысушылар саны 20-25 адамнан аспауы керек (бұл сенім атмосферасын туғызатын және барлық қатысушылардың назарын тұрақты аударуға мүмкіндік беретін  қатысушылар саны);
• бүкіл тренинг  бойында достық көзқарастағы сенімді ахуалды жасау әрі қолдау;
• тренингке қатысушыларды марапаттап отыру және барлығының  оған қатысуын қадағалау;
• оқытушы-жаттықтырушы  өз пікірін ұсынбай-ақ қатысушыларды сабақтың мақсатын  орындауға жетелеуі тиіс;
• оқытушы-жаттықтырушы  әрбір жаттығудың уақыт шеңберін сақтауы керек;
• тренинг бірінші сабағында «танысу» жаттығуы өткізіледі және «келісім» (топтық жұмыс ережесі) қабылданады;
• теориялық жадығат пен интерактивті жаттығулардың, серігудің арасында сабақтастық болуы керек;
• кез-келген тренинг сабақ басталарда сол сабақтың мақсаты мен міндеттері айтылады,ал соңында қорытындыланады;
• кез-келген тренинг қандай мақсат қойылса да, әрдайым танысу мен жұмыс ережесін  жасаудан басталады.

 

Танысу

         Танысу кез-келген тренингтің  бірінші сабағының қажетті бөлімі  болып табылады. Қатысушылар бір-бірін  танитын болса да танысу сәті  жүргізіледі.Танысу топты жинақтауға, қатысушыларды оқыту процесіне  тартуға, қарым-қатынас дағдыларын  дамытуға мүмкіндік береді.Егер  қатысушылар оқыту процесінің  ары қарай жалғасуына қызығушылық  танытса, онда танысу сәтінің  мақсаты орындалған деп есептеуге  болады.

Танысу ойындары

«Кесек қар» ойыны. Барлық қатысушылар өз кезегімен есімдерін атап шығады.Әрбір келесі отырған адам өз есімінен бұрын алдыңғы қатысушының есімін қайталайды.

«Екі шындық, бір өтірік» ойыны. Оқушыларға өзі туралы екі ақиқат және бір шындыққа жанаспайтын пайымдаулар айту ұсынылады.

«Тренинг шеңбері» бойынша көршісін таныстыру. Бұл жаттығу жұптасып өткізіледі. Бір минут өзара әңгімелескеннен кейін әрқайсысы көршісінің аты-жөнімен,шұғылданатын сүйікті ісімен таныстырады.

«Келісім» (топтың жұмыс ережесін) қабылдау [66].

            Оқушылар сабақтың басынан бастап  өзінің оқуына жауапкершілігін  сезіну үшін және жадығатты  меңгеру тиімділігін арттыру  үшін келісім,яғни тренинг сабағындағы  мінез-құлық ережесін қабылдау  ұсынылады. Келісім мәтіні алдын  ала тақтаға немесе қағазға  жазылады.Қағазда болса көрінетін  орынға ілінеді.Келісімінің әрбір  тармағы оқылады және бірлесіп  талқылағаннан кейін қабылданады. Оқушылар ұсынған жаңа тармақтар  қабылдануы да мүмкін. Дауыс бергеннен  кейін  барлық қатысушылар келісімінің  тармақтарының  орындалуына жауапкершілікте  болатынын топқа түсіндіру қажет. Келісімнің қабылдануы әрбір  қатысушы өз сезімдері мен  көзқарастарын  білдіруге, сын мен  мысқыл нысаны болудан қаймықпауға,әрбір  артық әрекеті сабақта талқыланып,топтан  тысқары  шықпайтынына сенімді  болуына  ықпал етеді.Келісім  тренинг толық аяқталғанша ілулі  тұрады [67].

Келісім үлгісі:

• бәріміз де өз оқуымызға жауаптымыз;
• бір-бәрімізді тыңдаймыз,сөз бөлмейміз;
• «көтерген қол» ережесімен кезекпен сөйлейміз;
• тек істің мәні бойынша айтамыз;
• өз пікірімізбен бөлісеміз;
• мағынасыз сұрақтар қойылмайды;
• басқалардың сезімін бағалаймыз
• құпиялықты сақтаймыз;
• уақыт шектеуін сақтаймыз.