Балалар мен жасөспірімдердің салауатты өмір сүру салтын қалыптастырудың әлеуметтік-педагогикалық жұмыстары

«иә» жауабы 20%, «жоқ» жауабы 55%,   2007-2008 оқу жылындағы жүргізілген сауалнама сұрағының көрсеткіші «иә» жауабы 85%, «жоқ» жауабы 15%. Бұл сауалнама нәтижесінен студенттердің валеология пәнінен қаншалықты білімді қажет ететіні көрінеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ СТУДЕНТТЕРДІҢ САЛАУАТТЫ ӨМІР САЛТЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ВАЛЕОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ

 

2.1 Валеология пәнін оқытуда  пәнаралық  байланыстарды пайдалану жолдары

     Егемен еліміздің жаңару кезеңінде, қоғамымыздың ілгерілеу процесінде  адам факторының алатын орны  ерекшк. Кез келген елдің болашағы  жастарға әлемнің дамыған елдерімен  тең дәрежеде білім беру болып  табылады. Жастардың ақыл-ойын барынша  дамыту, дүнижүзілік ғылым мен  техниканы, өндірістік технологияларды  меңгеру үшін ғылыми негізде  білім беру жүйесін неғұрлым  тиімді құру білім берудің  негізгі міндеті.Осы тұрғыдан  қарастырғанда, пәндік білімдер  мен іскерліктердің оқушылардың  қабілетін дамытуға негіз бола  алады.

       Пәнаралық байланыстың қазіргі  оқыту-тәрбиелеу, білім беру жүйесінде  оқушылардың дүниетанымын тереңдете  отырып, оқытудың тиімділігін арттыруға  көмектсуі ғылыми педагогикалық  дәлелдеме ретінде танылады. Оқушылардың  әр түрлі пәндер бойынша білім-біліктерді  қабылдауы, түсініп-білуі, олардың жалпы  ақыл-ойына серпін тудырып, танымдық  іс-әрекеттеріне шығармашылық сипат  беріп, барлық алынған білімдерін  жүйелейді. Пәнаралық байланыс арқылы  оқытудың дамытушылық, білім және  тәрбие берушілік қызметі обьективті  түрде кеңейіп, дамып отырады. Пәнаралық  байланыстық мәні мен маңыздылығына, оның ең қажетті педагогикалық  іс-әрекеттің бірі екендігін айта  келе мынадай тұжырым жасауға  болады: пәнаралық байланыс мектептерде, оқу орындарында жан-жақты тәрбие  беруді комплексті түрде жүзеге  асыра отырып, педагогикалық іс-әрекеттің, еңбектің ғылыми негізде тиімді  ұйымдастырылуына көмектеседі [47].

    Пәнаралық  байланыс педагогика ғылымында  философиялық психологиялық, дидактикалық  және әдіснамалық жағынан құрастырылатын  күрделі комплексті сала.

    Валеология  тарихында пәнаралық байланыс  ертеден  зерттелініп келе жатқан  педагогика ғылымының негізгі  мәселелерінің  бірі болып саналады.

    Валеологиялық  ой – пікірдің дамуында және  колледж  тәжірибесінде пәнаралық  байланыс проблемасы көптеген  прогресшіл педагогтарды толғандырады.

    Ұлы  педагогтар Я.А Коменский (1592-1670), И.Г.Песталоции (1746-1827), К.Д.Ушинский (1824-1870), Л.Н. Толстой (1828-1910) бұл мәселемен  арнайы шұғылданған [48].

    Сонымен  бірге шығыстың ұлы ойшылдары  Әл-Фарабидің (870-968) Ибн-Синаның (930-1037) және  Жүсіп Баласағұнидің  тағы басқалардың  мұраларында,ал бертін келе қазақтың  ағартушыларымен педагагтары Ш.Уалиханов  (1835-1865), А. Құнанбаев (1845-1904), Ы.Алтынсарин (1841-1868) еңбектерінде  пәнаралық идеяларына  мән бергенін көреміз.

    Сонымен  қатар қазақ халқының ортамызға  қайта оралған ірі зиялылары  Жүсіпбек Аймауытов (1889-1931), Мағжан  Жұмабев  (1893-1938).Атап айтқанда  оқулықтың барлығы да ғылымдар  жүйесі,олардың байланысы тереңнен  ашылған. 

  Белгілі  педагогтардың М.Н.Скаткин, М.А.Данилов, И.Д.Зверев, И.И.Петрова, А.А.Бейсенбаева  және  басқа ғалымдардың пәнаралық  байланыстарды теориялық тұрғыдан  анықтауы, оны жүзеге асырудың  дидактикалық, әдістемелік негіздерін  қалауына себеп болды.

Валеология бөлімдері  (жалпы валеоогия,дене тәрбиесі адамның тазалығы гигиена) жайлы толығымен көрсетілген [49].

     Пәнаралық  байланысты жүзеге асыру жолдары

 Пәнаралық байланыстарды әр жақтылы міндетті оқу-тәрбие процесі арқылы жүзеге асырылады.Ол оқушы мен мұғалімнің оқу-таным іс-әрекетінің бір бөлігі болып саналады.

    Оқушыларға  барлық пәннен білім беретін  мұғалімдеріміз  өздерінің мамандығын,оның  ғылыми жүйесі мен бағытын  ана тілі арқылы үйретеміз.

    Пәнаралық  байлныста  күнделікті сабақ  өткізуде пайдалану  валеология  пәнінің мұғалімі теориялық білімін  күнделік барысында толықтырып  отырылуы тиіс.

    Валеология  пәнін оқытуда пәнаралық байланыстарды  қолдану

Валеология пәнін оқытуда пәнаралық байланыс бірнеше қызмет атқарады.

Бірінші методология қызметі.Осы қызмет оқушылардың тазалыққа, дене шынықтыруға оның біртұтастығы мен дамуына диалектикалық-материалистік көз қарасын қалыптастыруға үлкен септігін тигізеді.

Екінші оқушының білімдік ой санасын қалыптастырып,оның бір жүйелігін, тереңдігін,алғырлығын дамытады.Бұл ретте пәнаралық байланыс аралық байланыстарды игеруге  мүмкіндік туғызады,валеологиялық түсініктерді дамыту құралы есебінде пайдаланылады.

Үшінші тәрбиелік қызметі. Пәнаралық байланыс білім берудегі политехникалық бағытты іске асыруға көмек көрсетеді.

Төртінші қызметі. Осы қызмет материалдардың мазмұнын,әдісі мен ұйымдастыру формаларын арттыруға көмектеседі [50].

       Оқыту процесі үшін «пәнаралық  байланыс», «пәнаралық іскерлік»  ұғымдарының мәні мен мағынасын  дұрыс түсіну қажеттігі туындайды. А.А.Бейсенбаева пәнаралық байланыс  – ол білімнің мазмұнына ғана  қатысты емес, оның ықпалы оқыту  процесінің барлық құрамды бөліктерімен  байланысты, пәнаралық іскерлік  оқушының бір пәннен меңгерген  білім іскерлігін, дағдыларын екінші  жақын пәндерді меңгеруде пайдалана  білу қабілеттілігін атап көрсетеді. Төмендегі кестеде ғалым А.Бейсенбаеваның  жүргізген  пәнаралық зерттеу  жұмыстарының нәтижелерін мысалға  алуды жөн көрдік.

 

 

 

 

 

 

Сурет 9     А.Бейсенбаеваның зерттеу бойынша пәнаралық  байланыста

                         сабақ өту диаграммасы көрсетілген

 

 

 

Қ/с	Айқындау нәтижелері	Оқытушылар саны
1	Сабақты пәнаралық байланыста үнемі жоспарлап өтетіндер	30%
2	Сабақты пәнаралық байланыста өтуді анда-санда ғана жоспарлайтындар	35%
3	Сабақты пәнаралық байланыста өтуді мүлде ескермейтіндер	20%
4	Жауап бермегендер	15%

 

  Кесте 9        А.Бейсенбаеваның зерттеуі бойынша пәнаралық

                             Байланыста сабақ өті

      Қазіргі таңда пәнаралық байланысты жүзеге асырудың мынадай жолдары белгілі: әңгімелесу, топсеруенге шығу, тәжірибелік жұмыстар, техникалық құралдарды пайдалану, танымдық есептер құрастыру және оны шешу, сөзжұмбақтар, ребустар, практикалық жұмыстар жүргізу және т.б. [51]

     Пәнаралық  байланыстың  әр  жақтылы  міндеті  оқу – тәрбие  процесі  арқылы  жүзеге  асырылады.  Ол  оқушы  мен  мұғалімнің   оқу – таным  іс - әрекетінің  бір  бөлігі  болып  саналады. Төменде пәнаралық байланыстардың пәндерде сабақ оқытудағы іс-әрекеттер арқылы жүзеге асырудың жолдарын мысалға келтіреміз [52].  

Жалпы алғанда, оқушыларға  барлық  пәннен  білім  беретін мұғалімдеріміз  өздерінің  мамандығын,   оның  ғылыми  жүйесі  мен  бағытын   ана  тілі  арқылы  үйретеді. 

Мысалы,  мұғалім  тілден  сан  есімді  өткен  болса,   математикадан,  тарихтан  да, биологиядан да, ауыл шаруашылық ғылымдарынан да,  мәдениет  пен  әдебиет  салаларынан  да  және  т.б.  ғылым  салаларынан  да   мысалдар  алып,  сан  есімді   түсіндіреді,   және  сол  арқылы  оқушылардың   өздеріне  тәрбие  беріп  отырады.

Сонымен  қатар    мектептегі  тәжірибелі  мұғалімдер  кез-келген пәндерді  оқыту  жұмыстарын  табиғат   құбылыстарымен, ұлттық ұғымдармен ұдайы  байланыстырып  отыруы қажет [53].

Табиғат  құбылыстары  мен  тілді  оқыту   жұмыстарын  практика  жүзінде  ұштастыра   жүргізіп  отырудың  алуан  түрлі   тәсіл  амалдары  бар.   Оқытушылар  ең  алдымен   сол  тәсіл – амалдарды  және   оны  практикада  қолдана  білудің   жолдарын  меңгереді.   Мысалы,  оқытушы  белгілі  бір   тілдік  тақырыптарды  өткенде,  оқушылардың  табиғат  құбылыстарына  байланысты   сөз  байлықтарын  молықтырып  дүние  тануын  күшейту  мақсатында   табиғат  байлықтарын  суреттеп  көркем  жазылған  шығармалар  мен  өлеңдерден  үзінділер  алады.   Соның  ішінен  өтілген  тақырыпқа  байланысты  тіл  ғылымының  заңдылықтарын  түсіндіреді  немесе   сол  текстің  ішінен  өздеріне   грамматикалық  белгілерді  таптырады. 

Табиғат  құбылыстарын  суреттейтін  көркем   әдебиеттен  алынған  текстерді   алдымен  оқушылардың  өздеріне  оқытады.   Одан  кейін  оқушылардың  ұққанын   әңгімелетіп  айтқызады  немесе   өздеріне  мазмұндатып  жазғызады. 

Сонымен  ғылымдардың  дәлелдеуінше:  тіл – қоғамды  біліп, дамытудың  құралы.   Ендеше  тіл – адамның  ақыл – ойының  көрінісі,   әдет – ғұрпының  байлығы,  өнер – білім   қазынасын  меңгерудің  құралы.

Біз  бұл  жоғарыда  келтірілген  мысалдар  арқылы   кез-келген пәнді  оқытуда  бірнеше  ғылымдар   саласымен  байланыстырудың   педагогикалық  әдістемелік  мол мүмкіндіктері  бар   екенін  тәжірибе  арқылы   көріп  отырамыз.

Оқыту процесінде  пәнаралық  байланысына   ерекше  мән  беріліп,   пәнаралық  байланыс  сабақтардың,   факультативтердің,  экскурсиялар  мен  сыныптан  тыс   жұмыстардың  және  әр  түрлі   еңбек  әрекеттерінің  өзара   байланыстылығы  негізінде  жүзеге   асырылып  келеді.

Оқыту процесінде  біртіндеп  қолданылып  келе  жатқан  пәнаралық  байланыс  негізінде   ұйымдастырылған,  сыныптан  тыс  жұмыстарға  тоқталамыз.

Пәнаралық  байланыс  мақсатында  тұтас  бір   сабақ  немесе  сабақ  құрылымының   бір  кезеңінде  фрагмент,   жеке  үзінділер,   кино – телекөріністер  түрінде  өткізілуіне  болады [54].

Пәнаралық  сабақтың бір түрі: панорамалық сабақ.  «Панорама»  - грек  сөзінен  алынған  өнердің   түрі  деген  мағынаны  білдіреді.   Дәлірек  айтқанда,  барлық  көлемді,  үлкен  аумақты  қамтитын  оқиғалардың   бейнелеу  суреті  деген  мағнада  «панорама»  сөзіне  анықтама  беруге  болады.   Не  себептен  мектеп  тәжірибесінде  панорамалық   сабақ  деген  аталып  тұр?  Панорама  деген  сөздің  теле – радиодағы  «Бүгінгі  күн  панорамасы».  «Апталық  панорама»,  «Халықаралық  панорама»  тағы  сол  сияқты  хабарлардың  мазмұнынан  айқын  көруге  болады.   Осыдан  панорамалық  сабақты  өткізуді  қарастырғанда  бұл  сөздің  мағынасы   біршама  түсінікті  бола  бастайды.

Сонымен  панорамалық  сабақ  мектеп   тәжірибесінде  мұғалім  сабақтың  тақырыбы   және  оның  мазмұнын  бірнеше  күрделі   мәселелерді  қамтитын  жағдайда  пәннің   өзіне  жақын  пәндермен  логикалық   байланысы  айқын  көрінетін  жағдайда,   кіріспе,  немесе  тарау  соңында   қайталау  сабақтарында  материалдың   аумақтағы  көлемін  қамту,   тұтастығын  көрсету  мақсатында   қолданылады.   Панорамалық  сабақты  өткізуде  бірнеше   әдістемелік  талаптар  ескеріледі:  сабақтың  тақырыбы,  мақсаты,  пәндердің  өзара  байланысы,   жоспары  т.б.  белгіленеді.  Алдын – ала  ірі – ірі  блоктар  бойынша  құрылған   тапсырмалар  сынып  оқушыларының  таңдауларына   беріледі [55].

Мысалға,  «Валеология»  пәнінен  «Дені саудың-жаны сау»  деген  тақырып  бойынша  панорамалық   сабақтың  өткізілуіне тоқталамыз. 

Бұл  сабақта  мұғалім   пәнаралық  негізде  оқушыда   тұтас  білімнің  қалыптасуын  көздейді  және  пәнаралық   байланысты  ашатын  жаңа   түсініктер,  ұғымдар,  құбылыстар  бойынша  оқушылардың   өздігінен  іс - әрекетін  ұйымдастыру  арқылы   олардың  диалектикалық  ойлауын  тереңдетеді.   Мұғалім  жаңа  материалды  өту  барысында   әңгімелесу,  фронталды  сұрау,   текстпен  жұмыс  істеген  кезінде   олардың  бұдан  бұрын  табиғаттанудан  өткен   «Көкжиек»  тақырыбынан  алған  білімдерін  есіне  түсіреді.

Оқушылар  екі  пән  материалының  негізінде   әр  түрлі  шығармашылық  жұмыстарды   өз  қабілеттеріне  қарай  топ  болып,   немесе  дербес  орындаған.  Мәселен,  оқушылардың   бір  тобы  бұрыннан  жүргізіп  жүрген  байқау  күнделіктеріндегі  «көкжиек»  туралы  мәліметтерді  бір   топ – табиғат  құбылыстары – «Күн  батарда»,  «Таң  атарда»,  «Жаңбыр»,  «Найзағай»,  т.б.  жалғастырған.

Бұл  сабақтың  ерекшелігі – мұғалім  пәнаралық  байланыстағы   сөздіктерді  ажырата  білуге  және  сол  арқылы  автор   С. Сейфулиннің   табиғат  құбылыстарын  бейнелеудегі   сөз  байлығына  оқушылардың   назарын  аударады.   Осыған  байланысты  оқушыларға   үйге  әртүрлі  тапсырмалар  береді.