Стратегическое управление

 

       Кестеде келтірілген мәліметер бойынша, 2011 жылмен салыстырғанда 2012 жылы ауылшаруашылық жерлер көлемі 2337га-ға өскенін көруге болады. Ауылшаруашылық жерлердің үлкен үлесін 58,5 пайызды жырытынды жерлер алып отыр. Бұл шаруашылықтың негізгі бағыты өсімдік шаруашылығы екенін аңғартады. Жерді пайдалану тиімділігінің келесі 9 кестеден  қарастырайық.

 

       9 кесте – Жердің пайдаланылу тиімділігі

Көрсеткіштер	Жылдар			Тізбекті ауытқу, %
	2010 жыл	2011 жыл	2012 жыл	2011 /  2012 жж ауытқу,	2011/  2012 жж ауытқу,
Жалпы өнім құны, мың тг	158725,6	152327,0	569838,8	95,97	3 есе
Ауылшаруашылық жерлердің ауданы,га	26777,2	28455,5	30792,5	106,27	108,21
Жыртынды, га	15810	17002	18000	107,54	105,87
1га-ға жалпы өнім құны, тг: ауылшаруашылық жерлер	5927,64	5353,16	18505,77	90,31	3 есе
жыртынды	10039,57	8959,36	31657,71	89,24	3 есе

  

9-кесте  мәліметтері бойынша «Новокубанское» ЖШС  2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы ауылшаруашылық жерлердің қайтарымы жалпы өнім құнының 2,0%-ға төмендеу есебінен 9,7%-ға кеміген, ал жыртындының тиімділігі 10,8%-ға кеміген.  2012 жылмен салыстырғанда 2011 жылы ауылшаруашылық жерлердің қайтарымы жалпы өнім құнының 3 есеге арту есебінен 3 есеге өскен, ал жыртындының тиімділігі 3 есеге жоғарылаған.      

Сонымен бірге, негізгі қорлар «Новокубанское» ЖШС  және оның айналымнан тыс мүлкінің маңызды құрылымдық бөлігі болып табылады. Негізгі қорлар құндық нысанда көрініс тапқан  негізгі қорларды көрсетеді.  Негізгі қорлар -  өндірістік үрдісте өзінің заттық нысанын сақтай отыра,  бірнеше мәрте қатысатын, ал оның құны  қолдану мүмкіндігіне қарай  өнімнің құнына қосылатын еңбектің құралы болып табылады.

Негізгі қорларды пайдаланудың тиімділігін  сипаттайтын жинақтаушы көрсеткіштер жалпы өнімнің (немесе сатылған) салыстырылатын бағада  негізгі өндірістік қорларда орташа жылдық құнның қатыснасы ретінде  есептелетін қор қайтарымдылығы табылады.

Негізгі қорларды пайдаланудың экономикалық тиімділігі өндірістен алынған нәтижені оның құнымен  салыстырумен сипатталады. Оны анықтау  үшін қор қайтарымдылығы және қор  сиымдылығы сияқты көрсеткіштер қолданылады.

«Новокубанское» ЖШС  негізгі қорлармен қамтамасыз етілгендік деңгейін сипаттайтын негізгі көрсеткіштер болып еңбектің қормен жарақтандырылғандығы, негізгі өндірістік күштің пайдалану деңгейі табылады.

Еңбектің қормен жарақтандырылғандығы өнеркәсіп-өндірістік қорлардың орташа жылдық құны мен  жұмысшылардың орташа тізімдік санына қатынасы ретінде есептеледі.

 

Кесте 10 - Жалпы өнім көлемі

 

Көрсеткіш	2010 жыл	2011 жыл	2012 жыл	2010 жылмен салыстырғанда
				2011 жыл		2012 жыл
Егістік ауданы, га	22100	22120	23200	20	100,09	1100	104,98
Өнімділігі, ц/га	8,5	10,6	6,0	2,1	124,71	-2,5	70,59
Жалпы өнім, тн	18703	23501	13929	4798	125,65	-4774	74,47

 

10 кестеден біз жалпы өнім көлемі түрлі факторлар әсерінен: егіс ауданы, оның құрылымы , табиғи фактор , агротехникалық шаралар єсерінен , т. б. болуы мүмкін екенін көруімізге болады. Дегенмен  осы факторлардың көбісі нақты өнімділік денгейінен көрінеді. Осы себепті талдау үшін екі негізгі фактор - егіс ауданы мен үнімділік дењгейі алынады. Осы факторлардың әсерін жеке бағалау үшін тізбекті қойылым тәсілі қолданады.         

                                                                          

         өнімділік өзгеруінің єсері :

         ( Y₁ -Y₀ ) * П₁ = Y₁П₁ - Y₀П₁                                                                                                    

         Мұндағы Y₁, Y₀-есепті және базисті жылдардағы өнімділік, ц

               П₁-есепті жылдағы егістік ауданы, га                         

Ауданның өзгеруінің әсері:

(П₁ - П₀ ) * Y₀ = П₁Y₀ - П₀Y ₀                                                             

Мұндағы П₁, П₀- есепті және базисті жылдардағы егістік ауданы, га

                 Y₀-базисті жылдағы өнімділік, ц

 

Өндірістің негізгі маќсаты  өнім өндіріп сату нәтижесінен пайда  алу. Сату көлемінің кемуі шаруашылық өнімінің сату көлемінің өсуі оның тауарлық деңгейі мен сапасының  өсуіне байланысты болуы мүмкін. Тауарлық деңгейі дегеніміз- өндірілген астықтың қанша пайызын  сататындығымызды айтамыз. Енді шаруашылықтың астық  өндіріс бойынша тауарлық деңгейін қарастырайық. Келесі кестеден 7 кесте  астық өнімінің тауарлы деңгейін көруге болады. Кесте мәліметтері  бойынша  қарастырсақ шаруашылықта тауарлық дењгейі 2011 жылды 2010  жылмен салыстырсақ 25,65 пайызға өскен. Өнімнің тауарлық деңгейінің проценттік мөлшерде жылдан  тұрақты емес динамикасы байқалуда. Ең жақсы көрсеткіштер 2011 жылы болатын. Бұл кезде жалпы өнім, тн – 23501, өңдеуден кейінгі жалпы өнім 20276, өнімнің тауарлық деңгейі 86,3 % құрады.

 

 

 

Кесте 11– Шаруашылықтағы астық өнімінің тауарлық деңгейі

Көрсеткіш	Жалпы өнім,тн			Өндеуден кейінгі жалпы  өнім, тн			Өнімнің тауарлық деңгейі  %
	2010жыл	2011 жыл	2012 жыл	2010 жыл	2011 жыл	2012 жыл	2010 жыл	2011 жыл	2012 жыл
Астық	18703	23501	13929	16968	20276	12817	90,7	86,3	92,0

 

Әрбір кәсіпорын өндірістік қаржылық нєтижесінде пайда табуды мақсат  етеді. Пайда тауардың сату бағасы мен оның толы өзіндік құнының  арасындағы айырмашылық, яғни таза табысы. Кєсіпорынның қорытында көрсеткіші пайдадан тұтынылған өндіріс құрал  жабдығына жұмсалған шығындар мен  қызметкерлердің  еңбегіне төленген ақының орны жабылады. Пайда көлемі сатылған өнімнің өзіндік құнына, сату бағасына, басқа түрдегі түсім  мен шығынға байланысты. Ал зиян шаруашылыќќа түскен табыстан жұмсалған  шығынның артық болуы салдарынан зиян шегу. Пайда түрлі шаруашылыќ қызмет түрлерінің қаржылық нәтижесі.

Пайда элементтерінің ішінде ең күрделісі жєне негізгісі ауыл шаруашылық өнімін сатудан түскен пайда  болып табылады. Мұндай талдаудың  мәні пайданың өзгеруіне факторлардың әсерін табу. Пайдаға немесе зиянға негізінен үш фактор әсер етеді. Сатылған өнім көлемі,  1 ц астықтың өзіндік  құны, 1 ц астықтың сату бағасы. Осы  үш фактордың әсері кәсіпорынның пайдамен немесе зиянмен жұмыс істеп  тұрғанын көрсетеді. Әр кәсіпорынның негізгі  мақсаты - қоғамның қажеттілігін қанағаттандыра отырып, өзіне көп пайда табу немесе аз шығын жұмсай отырып, мол пайцда табу. Экономикалық тиімділікті сипаттайтын  негізгі көрсеткіштердің бірі- рентабельділік деңгейі. Рентабельділік деңігейі дегенімі- 1 тг жұмсап, қанша тиын пайда немесе зияналып отырғанымызды көрсетеді. Егер кәсіпорынның рентабельділік деңгейі 30 %- дан жоғары болса, онда кәсіпорынның тиімді жұмыс жасап отырғанын  көрсетеді.

 

Кесте 12 - Астық өндірісіндегі сағаттық еңбек өнімділігінің өсуі

Көрсеткіштер	2010 жыл	2011 жыл	2012 жыл	Өсім қарқыны,%
				2007/06	2008/07
1 1 га кеткен еңбек шығыны, ад.сағат	11,0	14,0	14,5	127,2	103,5
2 Өнімділік, ц	8,0	8,0	9,14	-	114,25
3. 1ад.сағ.өндір. өнім,ц	0,7	0,5	0,6	0,71	1,25

 

Кестеде көріп  отырғанымыздай астық өндірісінде 2011 жылы 2010 жылмен салыстырсақ сағаттық еңбек өнімділігі 28,5% –ке төмендеген, бұған астықтың өнімділігінің өзгеріссіз болуы әсер етіп отыр, ал 2010 жылы керісінше өнімділік жоғарлап 14,25% -ға, бір адам сағатқа өндірілген өнім 25%-ке өскен бұған қалай қол жеткенін анықтау үшін еңбек өнімділігінің индексін келесі формуламен есептейміз:

14,0 /14,5  х  9,14/8  = 0,965 х 1,142 = 1,102 не 10,2                        

 

Шаруашылықта 2010 жылы астық өнімділігінің өсуіне еңбек өнімділігі 114,25 %-ға  өскен болар еді, бірақ 1 га егістікке жұмсалатын еңбек шығыны 3,5%-ға  өсуінен еңбек өнімділігі кеміген. Жұмыс күшін пайдалану деңгейі еңбек өнімділігінің пайдаг-ланумен ғана емес, сонымен бірге жұмыс күшін өндіріс процесінде пайдалану тиімділігімен де сипатталады.

  Бұл жүйеде ең басты   тірі еңбекті пайдыланудың тиімділігі еңбек өнімділігімен ғана емес және де жалақы деңгейіне, яғни өнімдегі жалақы үлесіне де байланысты. Еңбек өнімділігінің өсу қарқыны еңбек шығыны бірлігіне жұмсалған жалақының өсу деңгейінен алда болғанда ғана экономикалық тиімділік өседі.

«Новокубанское» ЖШС-нің көптеген секторлары бар. Солардың ірісі - өсімдік шаруашылығы. Сондықтан, осы өсімдіктің шаруашылығының шығындар есебін шығару кәсіпорынның тиімді жұмыс атқаруына ықпал етеді. Төмендегі 13-кестеде көрсетілгендей, егістікке, өсімдік шаруашылығы. Толық қаматамасыздандыруға үлкен қаражат керек. Оның ішінде барлық шығындар кіреді. Ал бұл өз кезегінен өнімнің қорытынды бағасына тікелей әсер етеді.

Кесте 13 – Өсімдік шаруашлығы бойынша шығындарды талдау

 

Көрсеткіштер	2010 жыл		2011 жыл		2012 жыл
	мың тг	1 га-ға, тг	мың тг	1 га-ға, тг	мың тг	1 га-ға, тг
Өндірілген өнім көлемі, тн	18703		23501		13929
Шығындар барлығы	384642,09	15424	373236,75	14929	406800,61	17534
Оның ішінде: еңбекақы	31211,62	1252	34292,16	1372	28725,48	1238
тұқым	58187,87	2333	76808,14	3072	97611,13	4207
ЖЖМ	56123,37	2251	40327,38	1613	38609,2	1664
улы гербицидтер	21950,09	880	29776,65	1191	24380,75	1051
минералды тыңайтқыштар	3317,63	133	-	-	2756,25	119
электроэнергия	380,57	15	841,72	34	727,3	31
амортизация	111714,42	4480	122245,53	4890	133772,48	5766
сумен қамтамасыз ету	80,05	3	66,77	3	63,13	3
басқа ұйымдар қызметтері	10777,65	432	3582,06	143	599,66	26
техникалық жөндеу	41997,81	1684	24777,62	991	41702,97	1798
әуе химиялық жұмыстар	1553,3	62	373,04	15	-	-
аяқталмаған өндіріс	13452,62	539	10151,9	406	8310,39	358
егінді сақтандыру	2425,17	97	4308,11	172	3046,8	131
автокөліктер	25503,69	1023	21702,99	868	23250,15	1002
жалпы шаруашылық шығындар	3037,13	122	1796,41	72	1649,18	71
басқа да шағындар	2929,1	118	2186,29	87	1595,77	69
1 тн астықтың өзіндік  құны, тг	18277		17788		31739