Стратегическое управление

 

Кестеден көріп отырғанымыздай 2012  жылы 2011 жылмен салыстырғанда барлық жер көлемі 127 гектарға немесе 0,4 пайызға артқан. Шаруашылықта ауыл шаруашылығы жерлерінің ішінде ең көп үлесті егістік жері алады. 2012 жылы 25109 га немесе үлес салмағы 82,32 %,  ал  2011 жылмен 2012 жылы егістік алқабының көлемі өзгерген жок.   Бұған себеп кәсіпорынның ішінен фермерлік шаруашылық құрылуынан болып отыр. Қалған бөлігін шабындықпен жайылым құрап отыр.  2010 жылы шабындық 2600 гектар болса, ал 2012 және 2011 жылмен  салыстырғанда 42 гектарға өскен немесе 1,2 пайызға өскен. Жайылым жерлері 2010 және 2011 жылдары өзгеріссіз 2665 га жерді құрап, 2012 жылы  2750 га-ға өсіп, жалпы жер көлемінің 0,4 пайызын құрады.

 

 

1.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-құқықтық формасы мен атқаратын қызметтері

 

Кәсіпорынның  ұйымдастырушылық-құқықтық формасы - жауапкершілігі шектеулі серіктестік болып табылады. Жарғылық капиталы құрылтай құжат нақтылы өлшемдердiң еншiсiнде бөлiнген қоғамның құрылған бiрнеше тұлғаларымен; қоғамның қатысушылары жауапкершілігі шектелген және оның мiндеттемелерi бойынша жауап бермейдi және ол енгiзiлген үлестердiң салымдары шектерiндегi қоғам қызметіне қатысты шығындарды тәуекел ете алып жүредi. Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің жарғылық капиталы оның қатысушыларының үлес салымдарынан құралады. Осы ұйымдастыру – құқықтық форма кіші және орташа кәсiпорындардың арасында кеңінен таралған.

Серіктестік ірі бизнестің субъектісі болып  табылады, яғни кәсіпкерлік қызметпен  айналысуға құқылы, жұмыскерлерінің  орташа жылдық саны 250 адам, бір жылғы  активтерінің жалпы құны айлық есеп көрсеткішінің үш жүз жиырма бес  мың еседен артық болады.

Ұйым  құрылымының (немесе ұйымдық құрылым) жағдайлары қатарға байланысты алады  және өз қызметшiсiне ұйымның қатынасының  шағылысуы сияқты қарауы керек. Ұйымның құрылымның өзi кәсiпорынның iсiндегi адамдардың қосқандығын дәреже, түрлер және жұмыс тобы және басқару командалардың құрастыруының қағидалары, коммуникацияның желiлерiнiң құрастыруды ерекшелiгiн анықтайды.

Ең алдымен, құрылым болғандықтан - бұл жүйе жасаушы өзара байланысты буындардың жиынтығы, онда жүйе буындардың арасындағы байланыс жiктелудiң келесi түрлерi танып  бiлуге мүмкiндiк бере алды:

• сызықты - буындар бiр-бiрiмен дәйектi түрде байланған;
• сақиналай - буындар сонымен бiрге бiр-бiрiмен дәйектi түрде байланған, бiрақ соңғы буынның шығуы кiру бiрiншi бiр уақытта болып табылады;
• “доңғалақ - сақиналық (өстер орында) орталықта айырмашылыққа барлық өңге сабақтас буында болады;
• жұлдызды - доңғалақ құрылымға қарағанда (жиек ) шеттегi байланыстарды болмайды, буындар тек қана (орталық буын) орталық арқылы өзара байланған;
• көп қисынды - сақиналық құрылымға қарағанда әрбiр буын барлық өңге байланған;
• кәрез - әрбiр буын байланған немесе (немесе үш) төрт басқа және (кiру) бiр сыртқы шығуды алады, немесе екi және (кiру ) екi сыртқы шығуы болады;
• иерархиялығы - басқарудың бағыныстылықты бар болумен бейнеленедi;
• аралас - әр түрлi iшкi жүйелерде құрылымдардың аталған түрлерi болуы мүмкiн.

Жiктелудiң  бұл түрлерiнiң эксперименталдi зерттеуi әр түрлi олардың тиiмдiлiгiн көрсеттi. Шешiмдердiң тез алуы қамтамасыз ететiндiгiнен, осылай бос тұрумен  және айқын қойылған есептерге жеткiлiктi, сонымен бiрге ескiлiктi iс тапсырмалар, қатенiң рұқсат ететiн мүмкiндiктерi, жұлдызды және иерархиялық құрылымдарға көп сәйкес келедi. Шешiмнiң процессi уақыт көбiрек орналасатындығыменнен, кiдiрiссiздiк және шешiмнiң дұрыстығы  көп қисынды құрылымы маңызда  толық емес мәлiметпен күрделi мәселелерi үшiн көп жақындайды. Сызықты құрылым  бастапқы деректердiң аз көлемi бар  есептерiнiң бос тұруларын шешiмде  қанағат етерлңк нәтиже бередi. Ол өз қызметiн қатысушылардың ең үлкен  қанағаттылығының сақиналай - артықшылығы  барырақ қайда онда шешiмге творчестволық  жол керек болады мүмкiндiк туғызады. Шешiмнiң нәтижесiне ең кiшi ықпал  қатысушылардың көп қисынды және кәрез құрылымындағы бiлiктiлiкте  болады, ең үлкен - жұлдызды және иерархиялық.

Бiз ұйымдық  құрылымдарды негiзгi түрлердi жоғары қарап  шықтық, дәл қазiр өте тиiмдi олардың iшiнен талқылаймыз.

 «Новокубанское» ЖШС-нің басқару жүйесі  немесе менеджмент  қызметін ұйымдастыруы тиімді ұйымдастырылған.

 

Сурет 2 - «Новокубанское» ЖШС-нің басқару құрылымы

 

Директор

 

 

 

 

 

 

2-суреттен біз кәсіпорынның басқару құрылымын жалпылама көруімізге болады, енді оларды жеке айтып көрсетейін. Басқару құрылымы: ЖШС-ті директор басқарады. Оған бас мамандар – бас экономист, бас бухгалтер, бас агроном, менеджер және т.б. қызметкерлер мен жұмыскерлер бағынады. Директор негізгі басқарушылық қызметті атқарады, яғни шаруашылықтың қызметіне толық жауап береді.

Қызметкерлер мен жұмысшыларды жұмысқа тағайындайды, жұмыстан босатады, еңбек ақыны тағайындайды және т.б. жұмыстарды атқарады. Бас экономист  шаруашылықтың экономикалық жағдайын толық қадағалайды, бизнес жоспар жасап, бюджетті қарастырады.

 Бас бухгалтер директордың  негізгі көмекшісі. Ол бухгалтерлік  операцияларды жүзеге асырады,  салықтық құжаттарды толтырады,  еңбек ақы төлеудің есебін  жүргізеді. Бас агроном астық  дақылдары бойынша, олардың өнімділігін  арттыру, қолайсыз табиғи жағдайлардан  қорғау сияқты негізігі мәселелерді  шешеді, яғни өсімдік шаруашылығына  жауап береді.

Менеджер барлық басшылармен қатар  басшылық қызметті жүзеге асырады, өнімнің  сатылуы, түскен табыс, алынған пайда, қызметкерлер мен жұмысшылардың  жұмыс атқаруын бақылау  сияқты мәселелерді  шешеді. Яғни, менеджердің қызметі  өте зор. Аталған басшылар шаруашылықтың  негізгі жауапкершілігін толық  мойнына алады.

Нарықтық  экономика жағдайында елімізде кез  келген өндірістің әлеуметтік – экономикалық тиімділігін жоғарылатуға мүмкіндік  беретін персоналды ұйымдастырудың қазіргі кездегі түрлері мен  әдістерін тәжірибеде пайдалану  мәселелері ерекше мәнге ие болып  отыр.

Қазіргі кезде меншік түрі әр түрлі кәсіпорындарда нарықтық қатынастардың дамуы мен  кәсіпкерлікті ынталандыруға бағытталған  ұйымдық құрылымды басқару әдістері мен түрлерін қайта өзгерту көбінесе тиімсіз және қойылған мақсатарға жеткізбей  отыр. Мұның негізгі себептерінің бірі – елімізде жүргізіліп отырған  реформаларды нарықтық экономиканың күрделі  мәселелерін жоғары кәсіптік деңгейде, дәстүрлі емес жолмен шешуге қабілеті бар қажетті кадрлардың аздығы. Бұл  мәселелерді шешу үшін персонал ұйымдастыру  жұмыс істеудің тиянақты жүйесі керек Директор қатысушы немесе жалданбалы кісі болу мүмкін. Серіктестіктің директорын жалдаған кезде серіктестік онымен жеке еңбек шартын жасайды. Серіктестік атынан шартқа қатысушы қол қояды. Жеке еңбек шартқа директордың  құзыреті, құқықтары, міндеттемелері және жауапкершілігі, қолданыстағы заңдармен       көзделген кепілдері есебімен оның материалдық қамтамассыз ету және атқарған қызметінен босату заңдылыққа және осы жарғыға сәйкес анықталады.

Серіктестіктің  директоры:

- Серіктестіктің  атынан сенімхатсыз әрекет етеді;

- Серіктестік  өкілі болу құқығына сенімхаттар,соның  ішінде қайта сенім арту құқығымен  сенімхаттар береді;

- Банктерде  ағымды және басқа шоттар ашады;

- Серіктестіктің  қызметкерлеріне қатысты оларды  қызметке тағайындау туралы оларды  басқа жұмысқа ауыстыру және  жұмыстан шығару туралы бұйрықтар  шығарады,еңбекақы төлеу жүйелерін  белгілейді,лауазымдық жалақы мен  дербес үстемақылардың мөлшерін  белгілейді,сыйақы беру мәселелерін  шешеді,көтермелеу шараларын қолданады  және тәртіптік жазалар қолдайды;

- Өз құзыретіне  сай өзге де өкілеттікті жүзеге  асырады.

  Серіктестіктің директорына:

- Қатысушының  келісімісіз серіктестікпен одан  мүліктік пайда табуға бағытталған  мәмілелерер(сыйға тарту,заем,тегін  пайдалану,сатып алу-сату шарттарын  және тағы басқаларын қоса)жасауға;

- Серіктестіктің  үшінші жақпен жасаған мәмілелері  ғшін серіктестіктің өзінен де,үшінші  жақтан да комиссиялық сыйақы  алуға;

- Үшінші  жақ атынан немесе үшінші жақттардың  мүддесі үшін олардың серіктестік  пен арадағы қатынастарына әрекет  жасауға;

- Серіктестіктің  қызметімен бәсекелесетін кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыруға тыйым  салынады.

Осы бөлімнің  1-3 тармақшаларында көзделген шектеулер  серіктестік директорының зайыбына да, барлық тікелей кейінгі және ата-тегі бойынша туыстарына да қолданылады.

 Серіктестік  өз қызметіне есеп-қисап жүргізеді,  Қазақстан Республикасында қолданып  жүрген ережелерге сәйкес статистикалық  есеп жүргізеді.

Кәсiпорынның жұмысы құрайтын бөлiктерге бөлiнетiніне байланысты, әр түрлi қызметкерлермен  орындалады, бiреу үйлестiрiп күш  жұмсауы керек. Басқа адамдардың жұмыстың үйлестiруi арналған қызмет басқаруды  мәндi құрайды. Басқару жұмысы кәсiпорын  ойдағыдай жұмыс iстеу үшiн сол  үшiн айқын бөлуi керек басқарылмайтын. Кәсiпорында жетекшiлердi тағайындалуы және олардың мiндеттерi және жауапкершiлiктiң  шеңберi анықтауы керек. Деңгейге байланысты басқарулар (немесе операциялық бағдарлаушы) төменгi жағы буыны, орташа буын және жоғарғы  буынның жетекшiлерiн ерекшелейдi. Төменгi жағы буынының жетекшiлерiне үстiнде  тiкелей жұмыс болатын кiшi басшыларды жатады. Олар өндiрiстiк тапсырмалардың орындаулары ұйымдастырып тексередi, тiкелей қолдану шикiзаттар және жабдықтарда жауап бередi. Мысалы, жетекшiлер бұл ұста, машинист, жөндеушiнiң  қызметi және өйткенiлер көбiнесе төменгi жағы буынының жетекшiлерiне жатады.

Орта  буындағы басшылар кiшi басшылардың  жұмыстарын үйлестiрiп тексередi. Орта буындағы басшылардың қызметтерiнiң  мысалдарымен өндiрiстiң басшысының қызметi, декан немесе оқу орынның  филиалының директорының өнеркәсiптiк  кәсiпорында өткiзу бағдарлаушы бөлiмше  басшысы бола алады. Орта буындағы басшылар - бұл жоғарғы және төменгi жағы буындарын  жетекшiлердiң арасындағы өзiндiк  буфер. Олар жоғары буындағы басшыларды шешiм қабылдау үшiн мәлiметтердi дайындайды және төменгi жағы жетекшiлерiне нақты тапсырмаларының түрiндегi бұл шешiмдердi жеткiзедi.

Жоғарғы буын басшысы басқаруды жоғарғы  ұйымдастыру деңгейiн ұсынады. Жоғары буындағы басштарды мысалдар кәсiпкерлiкте - бұл директорлар Кеңесiнiң серiктестiктiң  президентi, төрағасы, корпорацияның  вице-Президентi тағы басқалар мұндай деңгейдiң жетекшiлерi шешiмнiң кәсiпорыны үшiн ең маңызды қабылдайды және жауапкершiлiктiң оларына алып жүредi.

2 «Новокубанское» ЖШС-нің  экономикалық қызметтері және қаржы-шаруашылық жағдайын талдау

 

2.1 «Новокубанское» ЖШС-нің шаруашылық жағдайы мен экономикалық даму деңгейін талдау

 

^{Өнімнің өзіндік құны өнеркәсіптік кәсіпорындардың  жұмысын сипаттайтын  маңызды көрсеткіш  болып табылады. Оның деңгейіне кәсіпорын  қызмет етуінің қаржылық нәтижелері, кеңейтілген  ұдайы өндіріс  қарқындары, шаруашылық жүргізетін субъекттердің  қаржылық жағдайы  тәуелді болады.}

^{Өнімнің, жұмыстардың және қызметтердің өзіндік  құнын талдау аса  маңызды мәселе болып  табылады. Оның арқасында  берілген көрсеткіштердің, оның деңгейі бойынша  жоспар орындалуының өзгеру тенденцияларын айқындауға, оның өсіміне  факторлардың ықпалын  анықтауға болады және осының негізінде  мүмкіндіктерді пайдалануы жөніндегі кәсіпорын  жұмысына баға беруге және өнімнің өзіндік  құнын төмендетудің резервтерін орнатуға болады.}

«Новокубанское» ЖШС-нің басқару әділдік, адалдық, жауапкершілік, мөлдірлілік, кәсібилік, құзыреттілік негіздерінде құрылды. Корпоративтік басқару жүйесі барлық мүдделі тұлғалардың құқықтары мен мүддесін құрметтеуді болжайды, кәсіпорын үшін критикалық тәуекелдерді уақтылы анықтауға, оларды тиімді басқаруға мүмкіндік беріп,  табысты қызметіне, соның ішінде құндылығының өсуіне, қаржы тұрақтылығы мен пайда түсуіне көмектеседі.

Кез келген аграрлық компаниялардың негізгі қоры болып егістік алқабы болып табылады. Төмендегі 2 кестеде «Новокубанское» ЖШС-нің егістік алқаптарының көлемдері көрсетілген.

 

Кесте 2- Егістік алқаптарының құрамы мен  құрылымы

Егістік алқаптары	Жылдар						Тізбекті ауытқу (+,-)
	2010		2011		2012
	га	%	га	%	га	%
Жыртынды, га	25109	100	25109	100	25109	100	-	-
Оның ішінде астық дақылдары	22100	88,02	22120	88,10	23200	92,4	20	1080