Автор работы: Пользователь скрыл имя, 22 Мая 2013 в 14:01, дипломная работа
Қазіргі мыңжылдықтың басынан бастап әлемде орын алған ғаламдық оқиғалар сондай-ақ, қызығушылықты күшейту үшін серпін берді. Өмір деңгейі және сапасы мәселелері кенет қазіргі заманғы мемлекет үшін барынша маңызды мәселелердің бірі болды. Әлемдік дағдарыс нәтижесінде халықтың негізгі көпшілігінің өмір деңгейі мен сапасының төмендеуі жалпы бірқатар араб елдерінің басқарушы режимдері тақтан тайған оқиғаларға алып келді. Өңірдегі жағдайдың одан әрі тұрақсыздануы өмір сапасының одан әрі құлдырауына әкеп соқты.
ҚРСА 2013 жылы өмір сапасын
анықтау мақсатында статистикалық
бақылау бойынша нысанын
Осылайша, халықтың өмір сапасын кешенді бағалауған арналған барлық сипатталған жоғарыда ұсынылатын көрсеткіштер және индикаторлар төмендеі кестеде келтірілген.
1.3 Халықтың өмір сапасын бағалаудың озық халықаралық тәжірибесі
Өмір сапасын бағалаудың
халықаралық статистикасы салыстырмалы
түрде таяу уақыттан бастап дами бастады.
1960 жылы БҰҰ жұмыс тобы халықаралық
ауқымда өмірдің сапалық
Халықаралық статистикалық тәжірибеде алғашқылардың бірі болып кешенді индексті БҰҰ Әлеуметтік Дамуды Зарттеу Институты ұсынды (1970 жылы). Бұл индекс «әлеуметтік даму индексі» деген атауға ие болды және16 маңызды (9 әлеуметтік және 7 экономикалық) өзара тәуелді көрсеткіштерді қамтыды. Зерттеу авторлары 500 доллардан аспайтын жан басы табысы деңгейлерінде экономикалықтан асты деген қорытындыға келді.
Одан әрі британ экономисі М.Д. Моррис мынадай үш көрсеткішті ескеретін өмір сапасының нақты даму индексін әзірледі: [1]
Жиынтық индекс 1 баллдан (нашар нұсқасы) 100 (үздік нұсқасы) баллға дейін шәкіл бойынша бағаланатын қалдырылатын орта арифметикалық шама ретінде есептелді.
Бүгінде БҰҰ халықаралық статистикадағы өмір сапасы көрсеткіштері жүйесінің қолданыстағы нұсқасы 1978 жылы әзірленді және 11 негізгі көрсеткіштер топтарын қамтиды: [37]
Аталған көрсеткіштер топтарынан басқа БҰҰ статистикалық комиссиясы өмір сүру деңгейін бағалау үшін қажетті, бірақ БҰҰ сарапшыларының пікірі бойынша оның тікелей сипаттамалары болып табылмайтын бірқатар ақпараттық көрсеткіштерді қамтитын жалпы бөлімді бөліп көрсетті. Мұнда ұлттық табыс, халықтың жан басына жалпы ішкі өнім (ЖІӨ); әлеуметтік қызмет көрсету көлемі және түрлері; халықтың жеке тұтыну шығындары, олардың құрылымы және өсудің орташа жылдық коэффициенті, халықтың тығыздығы, халыққа көлік қызметін көрсету; байланыс құралдары, баспасөз жұмысы және т.б. енгізілген.
1987 ж. Халықтың дағдарыс
проблемалары бойынша
1990 ж. БҰҰДБ елдердің
әлеуметтік-экономикалық
Өмір сапасын және деңгейін бағалау кезінде сондай-ақ, сараптамалық бағалар пайдаланылуы мүмкін. Мысалы, «Демографиялық дағдарыс жөніндегі комитет» американдық коммерциялық емес ұйымы 1989 ж. ресми статистика деректері, сауалнамалық сұраулар және сараптамалық бағалар нәтижелерін негізінде әлемнің 100 ірі қалаларында өмір сапасын зерттеуді өткізді. Көрсеткіш мынадай жеке көрсеткіштермен 10-балдық шәкіл бойынша бағаланды: тамақтану құны (тамақтануға арналған отбасылық шығындар үлесі), тұрғын үй шарттары (бір бөлмеге тұрғындар саны), тұрғын үй сапасы (су құбыры және электр қуаты бар үйлер мен пәтерлер үлесі), байланыс (100 тұрғындарға телефондар саны), білім (мектепте оқитын балалар үлесі), денсаулық сақтау (1000 тірі туғандарға балалар өлім-жітімі), қоғамдық қауіпсіздік (100 мың тұрғындарға жылына кісі өлтіру саны), тыныштың (сыртқы шу деңгейі), көше қозғалысы (қарбалас уақытындағы орташа жылдамдық), ауаның тазалығы. [40]
Сондай-ақ, АҚШ-та кедейлік индексі
көмегімен өмір сапасы және деңгейінің
интегралдық көрсеткішін
Бүгінде әртүрлі позициялардағы өмір сапасын бағалайтын бірқатар халықаралық әдістемелер бар, төменді өмір сапасын сипаттайтын жалпы қабылданған халықаралық әдістемелердің кейбірі толық қарастырылған.
Ұсынылған әдістемелер әлемде жүргізілген мынадай себептер бойынша осындай зерттеулер қатарынан таңдап алынды:
1. Интернетте келтірілетін деңгейі бойынша.
Google.com іздеушісіндегі сұрау бойынша 1 орынды АДИ (301 000 000 көздер), 2 орынды – International Living (58 700 000 көздер),3 орынды – Пан-еуропалық өмір сапасын зерттеу (38 000 000 іздестіру нәтижелері), 4 орынды – Economist Intelligence Unit зерттеуі (7 040 000), 5 орын - Мерсер 4 860 000 алды және соңғы орын Канада халқының денсаулығын нығайту орталығына - 3 300 000 көздер тиесілі болды.
Өмір сапасы зерттеу саласындағы Әлемдегі барынша беделдісі Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламасының аясында есептелетін Адамның даму индексі болып табылады.
Өмірдің сапалық көрсеткіштерін
айтарлықтай белгілі тұрақты
зерттеулерді «International Living» және «The
Economist» журналдары жүзеге асырады. Олардың
АДИ-дан негізгі ерекшелігі бұл
әдістемелердің өмірдің сапалық
сипаттамаларын субъективтік қабылдауға
барынша назар
1.1 Жиналған тәжірибе және
өмір сапасын өлшеу
Канаданың денсаулықты нығайту орталығының тәжірибесі өмір сапасы зерттеулер саласындағы бірінші жүру себебінен жұмыста қаралды. Орталықтың тәжірибесі сондай-ақ, ұйымның халықтың жеке санаттарын зерттеуден халықаралық кешенді зерттеуге дейін жеткенімен қызықты.
1.2 . Шектелген аумақтағы даму айырмашылықтары.
Еуропалық зерттеу мысалы көбінесе онда салыстырмалы шектелген аумақта орналасқан, бірақ бұл ретте дамудағы елеулі айырмашылықтары бар елдердің шектелген санының қарастырылуымен тартымды. Бұл тәжірибе ең алдымен, жағдайдың сондай-ақ, бірыңғай аумақта елеулі өңірлік сәйкессіздікке ие Қазақстанмен ұқсастығымен қызықты.
1.3 Материалдың қол жетімділігі.
«International Living» халықаралық
журналы және БҰҰДБ олардың
белгілі бір объективтілік
Адамның даму индексі (HumanDevelopmentIndex) әлемнің елдеріндегі және өңірлеріндегі адам материалының даму дәрежесін сипаттайды. Индексті Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) жасады және БҰҰ адамның дамуы туралы баяндамаларының арнайы сериясы шеңберінде пайдаланылады. [37, 39]
АДИ-ды жыл сайын Біріккен Ұлттар Ұйымы Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) өзінің жұмысында талдамалық әзірлемелермен қатар ұлттық институттар және халықаралық ұйымдардың статистикалық деректерін пайдаланатын тәуелсіз халықаралық сарапшылар тобымен бірлесіп есептейді. Индекс БҰҰ адамның дамуы туралы баяндамаларының арнайы сериясында жарияланады.
Әлем елдерінің экономикалық және әлеуметтік прогресін бағалаумен бірінші баяндама адамның даму ұғымын былайша қалыптастырды: «Адамның дамуы таңдау спектрін кеңейту процесі. Таңдаудың барынша маңызды элементтері – ұзақ және аман-сау өмір сүру, білім алу және лайықты өмір сүру деңгейіне ие болу. Таңдаудың қосымша элементтері саяси еркіндікті, кепілдендірілген адам құқықтарын және өзін-өзі сыйлауды қамтиды». Бұл көзқарастар жүйесі адамның өмір сапасын арттыруға, барлық салаларды оның мүмкіндіктерін кеңейтуге және жетілдіруге бағдарларанған. Адамның даму тұжырымдамасы жалпы ұлттық өнім көрсеткішіне негізделген, адамды тек қана экономикалық дамудың қозғаушы күші ретінде қарастырған және экономикалық өсуді қоғамдық прогрестің басты мақсаты деп жариялаған экономикалық дамудың «классикалық» деп аталатын теориясын ауыстырды.
Экономикалық өсу мен
тиісінше табыстардың өсуі арасындағы
тікелей байланыстың жоқтығын дәлелдеу
ретінде АДИ экономикалық өсу
және денсаулық және білім деңгейлеріндегі
өзгерістер арасындағы әлсіз корреляцияны
келтіреді. 70-жылдардан бастап қазіргі
уақытқа дейін әртүрлі
4-сурет. Экономикалық
өсу және денсаулық және білім
деңгейлеріндегі өзгерістер
2010 жылғы адамның дамуы
туралы баяндамада «адамның
АДИ-дың бұл анықтамасы тұрғысында төрт парадигмалардан тұрады және үш көрсеткіштермен өлшенеді.
Адамның әлеуетінің дамуы
парадигмаларына мыналар