История государств и права зарубежных стран

1)  олар жаңа Конституция  қабылданатынын, әлде 1875 жылы конституциялық  заңдардың күшіне қалдырылғанын  қалағандығы жөнінде.

2)  Құрылтай жиналысымен  қабылданған коституцияның жобасы  соңғы ретінде қалыптастырылдыма?  Әлде кейінгі референдуммен бекітілуге тиісті ме?

Референдум барысында  сайлаушылардың 96,4% жаңа Конституцияның қабылдануын қалады, 63,3% - конституцияның кейінгі бекітілу халық дауыс  берушілікпен жүзеге асыруы қажеттілігі  жөнінде ниет білдірді. Құрылтай жиналысқа сайлауларға сәйкес дауыстардың көбісін комунистік партия, екінші социалистік, үшінші МПР (1944 жылда қалған халық республикалық қозғалыс) жинады.

Конституцияның жаңа жобасын 1946 жылы қазандағы реформада  бекітілді. Преамбула 1989 жылы декларациямен  хартияланған адам мен азаматтық құқықтары бекітілді. Сонымен қатар қосымша саяси құқықтар танылды. Конституция Парламенттік Республиканы құруды қарастырды. Парламент 2 палатадан тұрды: ұлттық жиналыспен Республиканың кеңесінен.

Республиканың Президенті парламентті 7 жылға сайлады және қайтарып бір мерзімде сайлануға құқылы болды. тікелей мемлекетті басқаруды министрлердің кеңесі жүзеге асырылды.

Жалпы 1946 жылғы Конституция XIX ғасырдың республикалық конституциялардың  дәстүрлерін сақтады, бірақта ол үшін демократиялық қозғалыстың өсуіне себепші болған арнайы белгілер тән:

1.     Парламенттің 2 палаталы жүйесі сақталды, бірақ  жоғарғы палатаның құқықтарының  шектелуімен (Республиканың кеңесі);

2.     заңдарды  қабылдау құқығы да бір палатада;

3.     парламенттен  тәулсіз және күшті президенттік үкімет қарастырылмады;

4.     Үкіметпен  ұлттық режим енгізілді.

Конституциялық реформалар

1848 жылы республиканың  кеңесіне сайлаулардың мажоритарлы  жүйесі енгізілді, кейін ұлттық  жиналысқа арналған сайлаулар  үшін де 1951 жылғы 8 мамырдың заңына сәйкес партия немесе партиялардың жиыны сайлауышылардың 50% астам дауыс алса, бұл округте барлық мандаттар алған (егер бұл жүйе бірде бір партияға қажетті дауыс салып).

Республикасының кеңесінің  мәртебесі өзгертірілді. 1954 жылы 7 желтоқмандағы заң мен 2 палата заң шығарушылық салада теңестірілді.

Бесінші республика.

Төртінші республиканы конституциялық режимінің түсуінің тікелеі себебі болып Алжирдегі  оқиғалар қарастырылды. 1958 жылы сәуір-мамырда  онда ұлтты - босатшылық қозғалыстардың күшейуін талап ететін күштер қарқында түрде белсендірілді. Олардың тарабында бірнеше колониялдың әскерлер болды. "Француздық Алжир" атты ашық әскери әркеттер басталады.

Жаңа конституциясының жобасы дайындалды. Оның негізін сол  уақыттағы француз мемлекетіне қатысты де Голльдің идеялары құрады. 1958 жылы Коституция 5-ші республикалық туын білдірді.

Конституцияға сай Президентте  атқарушы биліктің басқарушысы ретінде  кең өкілеттіліктер берілді (Премьер -мингистірді сайлау, заң шығарушылық  бастама, т.б.). үкіметтегі екінші тұлға министірдің кеңесін басқарған Премьер-министр болды. Республикалық парламентті 2 палатаға бөлінді: ұлттық жиналыс пен Сенатқа Коституциялық кеңес Конституцияны негізінде құрылған жаңа органы ретінде қарастырылды.

Осылайша 1958 жылы Коституция Францияда күшті Президентті Республиканы құрды. Бесінші республиканың режимі 1969 жылдан кейінде сақталды.

Соғыстағы сәтсіздік  және Ресей революциясы Германияда революциялық ахуал тудырды. 1918 жылы қарашада Килде әскери теңізшілер көтеріліс  жасады. Германияның ірі қалалары – Гамбург, Лейпциг, Мюнхен, Бремен көтерілісшілерге қосылды. Билікге жұмысшылар Кеңесі және солдат депуттары ие болды. 1918 жылы 9 қарашада Берлинде Революция жеңді.

Император Кайзер Вильгельм  Голландияға зытты, Германия империясы құлады.

1919 жылғы Конституция  (Веймар) Германия мемлекетін Президент  басқаруындағы буржуйлық демократиялық  республикаға айналдырды.

Парламент екі палатадан  тұрады: рейхстаг (төменгі палата) және рейсрат (империялық кеңес). Германия Президент  билігі монархиялық сипатта.

1929 жылы әлемдік экономикалық  дағдарыс етек жаяды, бұл Германияның  ішкі саяси жағдайын шиеленістіре  түсті. 1930 жылғы сайлауда Коммунистк  партия 4,5 млн. дауысқа ие болды.  Жаңа жұмыскер революциясынан  қорыққан ірі өндіріс иелері  және қаражат мамандары Адольф Гитлердің фашистік партиясынан үміт күте бастады.

1932 жылы шілдеде ұлтшылдар  13 млн. дауыс, ал қарашада 11 млн.  дауыс жинады. 1933 жылы Гитлер сол  кездегі канцлер Ф. фон Папенмен  ортақ келісімге келе отырып, 1933 жылы 30 қарашада оны рейхканцлер (империялық канцлер) лауазымына шақырды.

Германияда фашистік диктатура құруға себеп болған жағдайлар:

1.     ірі өндіріс  иегерлері мен қаражат мамандары  дағдарыстан шығудың бірден-бір  жолы диктатура деп санады;

2.     уақ буржуйлар  мен шаруалар ұлтшылдардың жарық болашағы туралы уәдесіне сенім артты;

3.     Германия  еңбекшілер класы бытыранқы, әлсіреген  болды, коммунистер фашизммен  жеке күресе алмады;

4.     елде өте  күшті экономикалық дағдарыс  етек жайғандықтан одан шығудың  жолында қатаң жетекші басқарма қажет болды.

Фашистер өз басқаруын  буржулық-демократиялық бостандықты  жоюдан бастады. 1933 жылы ақпанда сөз, баспа, шеру бостандығына тыйым салған «Герман халқы мен мемлекетті қорғау» декреті қабылданды. Осы  айда полицияға шексіз өкілеттілік берген «Герман халқын қорғау» декреті қабылданды. 1933 жылы 23 наурызда рейхстагтағы коммунист-депутаттар мандаттарынан айрылды және тұтқындалды. Компартия және оның бұқаралық құралдары жабылды және тыйым салынды. Басқа да партиялар қызметін тоқтатты. Кәсіподақтар таратылды, бірақ мәжбүрлеу арқылы мүшелікке енгізетін кәсіподақ ашылды.

Мемлекетте бір партиялық  әскери саяси жүйе орнықты. Үкімет партия бақылауында болды. Партияның штурмалық  отряды (СА), қорғау отряды (СС) және фашист Германияның қарулы күшін құрайтын әскери ұйымдар (вермахт) болған.

1933 жылы 24 наурызда қабылданған  заң парламенттен тыс империя  үкіметі актілер қабылдауға мүмкіндік  берді. 1934 жылы тамызда президент  лауазымы қысқарды. Үкімет басшысы  фюрерғұмырлық тағайындалады. 

«Жаңа үшінші Рейх»-ты құру үшін ұлтшылдар тек жаулап алу керек еді. 1939 жылы 1 қыркүйекте Германия Польшаға шабуыл жасады, осылай екінші дүниежүзілік соғыс басталды. 1945 жылы КСРО және одақтас елдер АҚШ, Ұлыбритания фашистік Германияны күйретті.

Германия 4 оккупация  аймағына бөлінген. 1945 жылы жазда (17 шілдеден 2 тамыз) Берлиннің маңында Потсдамда одақтас елдердің басшыларының конференциясы өткізілді. Қатыс ушылар: КСРО (И.В. Сталин), АҚШ (Г.Трумен) және Британия (У. Черчилль, К.Этли). Мынадай шешім қабылдады: Герман армиясы мен флотын жою, әскери қылмыскерлерді сотқа беру, демократиялық институттарды қайта жаңғырту.

1949 жылы  батыс үш  аймақ қосылып Германия Федеративтік  Республикасын құрды және оккупация  басқармасы жаңа Бонн Конституциясын  қабылдады. 

 

№ 14 дәріс (2  сағат)

Тақырып: Континенталды Еуропа елдерінің мемлекет және құқық тарихы

Дәрістің  мазмұны

1. Ресейдің мемлекеті 
2. Ресейдің құқығының дамуы

1/ Революцияның алғы  шарттары: 1/ бірінші дүниежүзілік  соғыста Ресей солдаттарының  өжеттілігіне қарамастан, басқару  аппаратының бейқамдануына байланысты позицияны жоғалту. 2/ Барлық ел азаматтардың соғысқа алуына байланысты егін салынбай, жиналынбай, ашаршылық пайда болды. 3/ Социал демократтар елдегі экономикалық, әскери жағдайдың нашарлауын жалпы саяси қайраткерлер өз пайдасына асырады, үгіт-насихат жұмыстарын жүргізді. 4/ буржуазия 1905 жылғы революциядан сабақ алып, ендігі жене декларативті уәделерге көнбейді. 1917 ж. 25 ақпанда қозғаушы күштер буржуазиямен пролетариат саяси сипатына байланысты буржуазиялық демократиялық революция болды. Революцияның жеңіске жетудің нәтижесінде уақытша үкімет құрылды, оның басында Керенский болды. Уақытша үкімет билікке қол жүргізгенінен кейін революцияның бастапқы идеясының бір бөлігінен бас тартады. Бұған келіспеген РСДРПБ-ы басқарған жұмысшылар Кеңестер құрайды. Сөйтіп, 1917 ж. ақпаны мен қазан айының арасында қос үкімет болды: 1/ кеңес және 2/ уақытша. Ресейдегі Февраль революциясынан кейін екі билікті жүйе буржуазия диктатурасы мен революциялық - демократиялық диктатура орнатты. Жоғарғы билік органы екі сызықтық жүйемен жүрді. Бірінші - буржуазия сызығы заңшығару және атқару билігінің уақытша буржуазиялық үкіметтің қолында болды. Екінші сызығы  - еңбекші топтардың Құрылтай жиналысы жолымен демократиялық революцияны бекітеді. Уақытша Үкімет ешкімнің алдында жауапты болмады, бірақ 1917 жылдың мамыр айына дейін Уақытша комитеттің бақылауында болды.

Оған қойылатын талаптар: саяси аграрлық, діни іс бойынша  толық амнистия жүргізу,  соз бостандығы, жиналыс, әскерге міндеттілік, өзін-өзі  басқару органдарын демократиялық сайлау, жергілікті өзін-өзі басқару органдарына бағыну. Министрлер, социалистерә эсерлер, меньшевиктер, халық социалистері Кеңес съезді жұмысшыларының алдында жауапты болады. Буржуазия сызығы Уақытша үкімет билігін ұйымдастырумен байланысты. Уақытша үкімет заң шығару және атқарушы орган өкілеттігіне ие болады. Үкімет халықаралық, жер, мемлекеттік құрылым, саяси бостандықтарды қамтамасыз ету мәселелерін шешті: Қос үкімет саяси дағдарыс негізінде дамыды: революцияны жұмыскерлер және солдаттар жүзеге асырады, ал үкіметте революцияға қарсы буржуазиялықтар болды.

3 наурызда Уақытша  үкімет соғысты жалғастыруға  ұмтылды. Ол аграрлық мәселелерді  шешпеді, бірақ крестьяндардың  жер бөлу, жұмыс күні енгізілмеді.  Патшалық негізде буржуазиялық мемлекеттілік пайда болды. Буржуазиялық мемлекеттің құрылуы келесідей негізде қалыптасты: 1/ патша аппаратының жаңа мемлекеттік құрылымға иемденуі. 2/ жаңа буржуазиялық органдардың құрылуы. 3/ бұрыңғы аппараттық жойылып, өзгеруі. /өзін-өзі органдардың құрамының өзгеруі, полиция, губернатор қызметінің өзгеруі/. Мемлекеттік билік органдары жүйесінде ерекше орынды Уақытша үкімет алады. Батыста буржуазиялық революция демократиялық жоғарғы билік органдары - парламент және үкімет алдында жауапты органдарды құрады. Ресейдегі Ақпан революциясының басты қозғаушы күші буржуазия емес, жұмысшы топ болды. Уақытша үкімет өкілді партиялардан қалыптасады. Демократиялық жиналыс Бүкіл ресейлік демократиялық кеңестің жұмысын бекітеді. Ішкі істер министрлігінің 14 орталық ұйымынан 4 ұйым ғана қалды, жер басшысы лауазымынан алды, печать ісін басқару басқармасы жойылып, нәтижесінде милиция ісі жөніндегі департамент бас Басқармаға ауыстырылды.

Аграрлық заң дайындау үшін басты, губерниялық, уездік, болыстық жер комитеті құрылды. Заңдық жиналыс жоғарғы және жергілікті басқару және өзін-өзі басқару, автономия, әлеуметтік заңдылық мәселелерін шешті.

1861 ж. Александр ІІ  патшаның қол қоюымен Ресейде  крепостнойлық жүйе жойылып шаруаларға  бас бостандығы берілді. Сөйтіп  Ресей жартылай құл иеленуші мемлекеттен жаңа сипаттағы феодалдық мемлекетке айналуға аяқ басты. Бұл реформаны жасаудың алғы шарттары болған: а/ Ресейдегі шаруалар көтерілісінің жаппай бұқаралық сипатқа ие болды. б/ Ресейде революциялық идеологияның пайда болуына байланысты реформаны дайындау барысында дворяндардың және олардың ұйымдастыру пікірін есепке алынды. Дворяндар, помещиктер бұл реформаны өткізбеуге тырысты, бірақ үкімет реформалауды бастады. Реформаның І кезеңі Ресейдің территориясы құнарлығына байланысты 3 категорияға бөлінді: 1/ қара топты емес жерлер олар 9 бөлікке берілді. 2/ құнарлы жерлер 8 бөлікке берілді. 3/ далалық жерлер шөлейт жерлер 12 бөлікке берілді.

Ақпан революциясына  дейін жер және қала думасы жоғарғы  мүліктік ценз негізінде тағайындалды.

Қос билік кезеңі өндірістік және территориялық органдардың Кеңесті құру, ұйымдастыру процесімен жүзеге асырылды.

Кеңестік органдар жүйесі: облыстық, губерниялық, уездік, аудандық деп бөлінеді. Губерниялық және облыстық Кеңестер жоғарғы және төменгі кеңес  органдарымен қалыптасады ҮІ съезде большевиктер партиясы қарулы көтеріліспен сипатталып, большевизация көтерілісі одан әрі жалғасты. 1917 жылғы Ақпан біржуазиялық-демократиялық революция әлеуметтік және ұлттық топтарды, қоғамдағы қайшылықтардан жоюға бет алды. Революцияның жағына армия мен милиция бөлігі ауыса бастады. Үкіметтік комиссар революцияға қарсы уездерде милициямен араластыру құқығына ие болды. Уақытша үкімет бұрынғы заңының әрекет етуін сақтап қалды. Милиция ісін Бас басқарма жүзеге асырды 1917 ж. үкімет өзінің комиссарларына милицияда офицерлік құрамды таңдап алуды көрсетті. Қос билік аяқталғаннан кейін әскери-революциялық соттар құрылды, олар офицерлерден және заңның әрекет етуіне байланыссыз өлім жазасын қолдану құқығы барлар. Әскери соттар құрылды, оған офицер солдат, әскерде тәртіптік соттар құру мәселесі қарастырылды, солдаттар мұндай сотты сайлаудан баст тартты.

Мемлекеттік биліктің жоғарғы органдары: 1/ Кеңестің бүкілресейлік съезі. 2/ бүкілресейлік  орталық атқару комитеттері. 3/ халық  комиссарлар кеңесі. Съездер барлық мемлекеттік билікті қолдарына алуға құқығы болды. ІІ съезден бастап қарастырды. Бүкіл республикалық кеңестің ІІІ съезі 1918 жылдың 10 қаңтарында ашылды. Онда, 1/  еңбекші және қаналушы халықтың құқықтары туралы декларация қабылдады. 2/ Ресей федеративті мекемелері туралы резолюция /заң/ қабылдады. 3/ жерді социализм туралы заң қабылдады және бұрынғы құрылтайшы жиынды таратады.

Ресей советтік республиканың  шаруа және жұмысшы үкіметі құрылды. 1918 жылдың 14-16 наурызда Төтенше 4 съезі  онда Брест бейбіт келісімі қарастырады. 1918 ж. 4 июльде алғашқы совет конституциясы қабылдады. Мемлекеттік билік орталық атқару комитетінің қолында болды. Орталық атқару комитетінің атқаратын органы болады. Жергілікті басқару органдары - кеңестің қолында сонымен қатар олардың атқару комитеті құрылады, бұл жүйе 90 жылға дейін келді. Жергілікті өкілдер: салық салу, буржуазиялық өкілдік контребуция алу құқығына ие. Әскери революциялық комитеттер құрылды. Үкімет жанынан әртүрлі сипаттағы көмекші және салалық органдар әрекет етті.

Сенат жоғарғы сот  органы, сонымен бірге министрліктер /сыртқы істер, ішкі істер, әскери, теңіз, сауда, өнеркәсіп, қаржы, әділет, жер  иелену, мемлекеттік бақылау/ және ерекше жаңа министрліктер: еңбек, өндірістік, почта және телеграф, қоғамдық тану т.б. құрылды. Экономикалық қатынастарды реттеу үшін Бас экономикалық комитет және Экономикалық кеңес құрылды. Ол қаржы және өнеркәсіп, қорғаныс және отын мәселелерімен айналысты. 1917 ж. заң жобасын, заңды түрде шарт жасау үшін Үкімет жағынан "Заңдық жиналыс" органы пайда болды. Заңдық жиналыста әйелдердің мемлекеттік лауазым құқығына ие болу туралы, шаруалар қозғалысын, жер мәселесі бойынша қақтығыстар, аграрлық мәселелерді шешті.