Бейнелеу өнерінің түрлерімен таныстыру. Батик техникасын жетк меңгеру

Көптеген оқушылар мұғалімнің алдын ала жасаған ескертпелеріне қарамастан суретті қағаз бетінің  өлшеміне сай қылмай кіші етіп бейнелеуге бейім тұрады. Мұндай жағдайда мұғалім  бейнені қағаз бетіне қалай дұрыс  орналастыруға болатындығын балаларға  ескертіп, суретті қағаз бетіне дұрыс  орналастыру, қағазды салынатын  заттың формасына байланысты ұзындығынан  немесе биіктігінен  орналастыру  керектігін көрсетеді.

Жіберілген қателіктер дер  кезінде көрсетілуі тиіс. Жеке балалармен жұмыс үлгермеушілікті болдырмау  жолындағы ерекше маңызды жұмыс. Педагог әр уақытта оқушылардың  құрамының бәрі бірдей талант емес екендігін ескеруі тиіс. Олардың  ішінде кішкене де болса қабілеттілері  де, кішкене де болса дамығандары  болады, кейбір оқушылар не істеу керектігін бірден түсінсе, кейбіреулері қосымша, жеке түсіндіруді қажет етді. Оқу  материалын оқушылар бірқалыпты түсінуі  үшін, үлгермеушілерге көп көңіл  бөлуді қажет етеді, олардың жұмысын  барлық уақытта бақылап, олардың  сергектік сезімін туғызып, өздерінің  қабілетіне деген сенімділікті арттырады.

Сонымен қатар мұғалім  өз оқушыларының жаман және әлсіз  жұмыстарына жайбарахат қарауға  болмайды. Педагог оқушылардан суретті  асықпай салуын, бейненің сапасына нұсқан келтірмеуін талап етеді.

Әдетте, кіші жастағы балалар  суретті тез салады. Мұғалім суретті  қалай салу керектігін түсіндіріп  болысымен оқушылар салған суреттерін көрсетуге асығып жатады. Мұндай орындаудағы  жылдамдық, балалардың өз әрекеттерін  талдауға әдеттенбегендігін, жұмыс  тек қана бірінші көрген әсермен  жүйесіз салынғандығын көрсетеді. Бұл жерде мұғалімнің бейне құрылымын  салудың әдістемелік бірізділігіне  мұқият көңіл аударуын қажет етеді. Әдетте балалар бейнені жеңіл, әзер көрінетін сызықтармен салудың  орнына, өшіргішпен өшіріп жөндеуге қиындық  туғызатын, айқын  және өте қара сызықтармен  белгілейді. Олар  алғашқы  кезде  қалам мен қағазға әзер дегенде  үйреніп, қаламды қағазға бар  күшімен батыра сурет салып, бейнедегі  қатені жөндеуге болатын мүмкіндіктен өзінен-өзі айырылып қалады.

Кейбір оқушылардың бейнелеу іс-әрекетінің нәтижесін күні бұрын  көруге болмайтындықтан жоғары сынып  оқушыларымен жұмыс жүргізуде түрлі  әдістерді, пайдаланып жеке дара ерекшеліктерді ескеріп іс-әрекет етуді талап  етеді.

4. Жұмыстың қорытындысын  шығару және сабақты аяқтау. Жұмыстың  соңына қарай мұғалім оқушылардың  жақсы орындалған және әлсіз  шыққан жұмыстарын таңдап алып, бүкіл сыныпқа көрсетеді, ондағы  жетістіктер мен кемшіліктерге  түсініктеме береді. Оқушының жұмысындағы  кемшіліктерді көрсету барысында  оқушының жеке тұлғасына сыйластық  пен ілтипаттық көрсетіп, педагогикалық  оралым көрсетіледі.

Сабақ соңында мұғалім  тексеріп баға қою үшін барлық жұмыстарды жинап алады. Кезекші суы бар  шелекті шығарып, егер акварель бояумен  жұмыс істеген болса, парталар сүртіліп тазаланады.

Сабақты дұрыс ұйымдастырып, өткізу үшін, алдын ала сабақтың жоспар-конспектісі жасалады. Жоспар-конспектіні  жасау үшін белгілі форма мен  құрылым басшылыққа алынады. Жоспар-конспектіде  мына мәліметтер көрініс табу қажет: 1) сабақтың түрі; 2) сабақтың тақырыбы; 3) сабақтың мақсаты; 4) сабақтың жабдықтары; а) мұғалім үшін, б) оқушылар үшін; 5) сынып тақтасын қолдану; 6) жоспар және сабақ барысы: а) ұйымдастыру бөлімі, б) жаңа материалды түсіндіру, в) оқушылардың  өзіндік жұмыстары,

г)  сабақты аяқтау және үйге тапсырма; 7) қолданылған әдебиеттер тізімі.

Енді осы құрылымды  және оны сабақтың жоспар конспектісін жасауда қолдануын қарастырамыз.

Сабақтың түрі. Ең алдымен  конспектте сабақтың бейнелеу өнері  қандай іс әрекетіне байланысты екендігі анықталып, нұсқаға қарап сурет  салу, (сурет немесе кескіндеме), сәндік, тақырыптық сурет салу немесе өнер туралы әңгіме сабақтарының бірі көрсетіледі. Егер сабақ нұсқаға қарап вазаның  суретін салу болса, ол жағдайда сабақ  бірнеше сағатқа жоспарланады, бірақ  мектептегі бейнелеу өнері пәнінің  сабақтары шектеулі болғандықтан олар екі сағаттан артпауға тиіс.

Сабақтың тақырыбы. Бұл  жерде біз оқу жұмысының мазмұнын көрсетеміз. Мысалы, нұсқаға қарап  сурет салу бойынша – «Гипс  вазаның суреті», кескіндеме бойынша  – «Тұрмыс заттарынан құралған натюрморт», сәндік сурет бойынша  «Шеңбер  ішіне өрнектер салу»,  тақырыптық сурет салу бойынша «Күзгі егін жинау», өнер туралы әңгіме бойынша – «Бейнелеу  өнерінің түрлері мен жанрлары»  атты тақырыптар  алынады.

Сабақтың мақсаты. Сабақтың түрі мен тақырыбы көрсетілген соң  оқу бағдарламасына сай оның  білімдік және тәрбиелік міндеттері ашып көрсетіледі. Енді жоғарыда көрсетілген  мысалдарға сүйене отырып, конспект жазу туралы жалғастырамыз.

«Гипс вазаның суретін  салу», «Тұрмыс заттарынан құралған натюрморт» тақырыбтары бойынша  сабақтардың мақсаты – күрделі  формалы затты бейнелеуді үйрету, форманың конструктивтік құрылым ерекшеліктерін түсінуге, кеңістік пен образды ойлауын  дамытуға, сурет пен кескіндеменің  бейнелеу мүмкіндіктерін қолдануға  үйрету болып табылады.

«Шеңбер бойына өрнектер құрастыру» тақырыбы бойынша біз оқушылардың  шығармашылық қабілеті мен көркемдік  талғамын дамыту, халық шығармашылығының үлгілері мен композициясының элементарлық заңдылықтарымен таныстыру, сәндік қолданбалы өнеріне балаларды баулу, өнердің адам өміріндегі рөлін көрсету  мақсаттары қойылады.

«Күзгі егін жинау» тақырыбы бойынша сабақ мақсаты – қоршаған ортаның әсемдігін балаларға  көре білуге үйрету, туған табиғатқа  деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу, шынайы өнердің әдістерінің  мүмкіндіктерін түсінуге, олардың композиция мен  түстану саласындағы танымдарын кеңейту болып табылады(33-14).

«Бейнелеу өнерінің түрлері  мен жанрлары»  тақырыбы бойынша  сабақтың  мақсаты – бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрларының  әр түрлілігі мен байлығын оқушыларға ашып көрсету, олардың даңықты шығармаларымен таныстыру, өнерді сүюге және түсінуге үйрету, мектеп оқушыларының эстетикалық  мәдениетін көтеру.

4. Сабақтың жабдықтары. Жоғарыдағы  сабақтар үшін қандай жабдықтар  қажеттігіне тоқталайық. Мұғалім  үшін: «Гипс вазаның суретін салу»  тақырыбы бойынша үш гипс ваза, үш нұсқа қоятын стол, фонға  арналған үш мата; сурет салудың  әдістемелік бірізділігін көрсететін  таблица. Конспектіде сонымен  қатар нұсқаларды сыныпқа орналастыруды  көрсететін схеманы көрсетуге  болады. Кескіндеме сабағы бойынша  осыған ұқсас, үй қолданысындағы  заттардың  үш комплектісі,  фонға арналған үш дана жарық  түсті мата және натюрморт  салудың бірізділігін  көрсететін  таблица қажеттілігі көрсетіледі.  «Шеңбер ішіне өрнектер салу»  тақырыбы бойынша халық ою-өрнектерінің  үлгілері бейнеленген таблица,  сәндік қол өнердің бұйымдары,  кептірілген гүлдер мен жапырақтар  жапсырылған планшет, композицияның  схема мен бор орналасқан тақта.  Бейнелеу өнері туралы әңгіме  сабақта проекциялық аппарат,  диопозетивтер немесе слайда, экран,  указка, видео магнитафон, мультимедия  жүйесі. Сонымен қатар сәндік  қолданбалы өнер үлгілері, картиналар,  графикалық шығармалар мен мүсіндер  алынады.

Оқушылар үшін сабаққа  қажетті құрал-жабдықтар: альбом немесе қалың қағаздар, қалам, өшіргіш, акварель  бояулар, су құятын банка, қылқалам, дәптер, қаламсап қажеттігі көрсетіледі.

5. Сынып тақтасын пайдалану.  Сынып тақтасы сабақтың жабдықтарының  біріне жатады. Біздің жұмысымыздың  ерекшеліктеріне байланысты оны  қолдану өзіндік пайдалану әдістері  қолданылады. Сондықтан сынып  тақтасын ұтымды пайдалану, дидактикалық  материалдарды композициялық жағынан  жазықтық бетіне дұрыс орналастыру  жағы ойластырылады.

Тақта кейде репродукциялармен, бейнені салудың  әдістемелік  бірізділігін көрсететін таблицалармен, толып қалған жағдайда, тақтаға сурет  салуға тура келеді.Кейбір жағдайда тақтаға  ілінгендерді алып қоюға болатын  болса, кейде мұны істеуге болмайды. Бұл жағдайда мұғалімге күні бұрын  тақтаның қайсы жеріне бормен сурет  салу үшін орын қалу керектігін, қайсы  жерге таблицалар ілу қажеттігін ойластырған орынды.

Егер мұғалім тақтаға  түгелдей сурет салуды жоспарлаған  болса, онда тақта композициясын  қай жерге сурет салынатындығын, қайсы жерге қосалқы суреттер салынатындығын, негізгі суреттің өлшемі қандай болатындығын, қосалқы суреттің өлшемдері қандай болатындығын, бұлардың бәрі алыстан қалай көрінетіндігін ойластырған жөн: Перспективадағы  шеңбердің бейнесін салудың заңдылығын түсіндіру, суреттегі форманың конструкциялық бейнесін, жарық пен көлеңке арқылы зат көлемін бейнелеу ережелерін түсіндіру барысында тақтаға  салатынын түсіндіру суретіне ерекше мән беріледі.

Жас мұғалімдер әдетте суретті  тақтаға кіші өлшеммен салып, олар соңғы  партадан қарағанда ажыратуға қиын, зат құрылымын салудағы қосымша  сызықтар көрінбейтін болып, бұл  жағдай мұғалімнің түсіндіру сөзінің  көрнекі бейнемен  бекітілмеуіне алып келеді

Бұл іс-әрекетті сабақтың конспектісін жасау барысында ойластырып, сынып  тақтасын үнемді пайдаланудың эскизін  күнілгері дайындалуы тиіс.

Шеберлікпен және ұтымды түрде  тақтаға салған мұғалімнің суреті, оқушылардың өнерге деген қызығушылығын  тудырып, ынтасын арттырады.

Тақтаға салынатын сурет  өлшемі алдын ала нүктелер арқылы белгіленіп, сабақ уақытында осы  белгіленген өлшемдер қатынасы бойынша  сурет салу бейне көрініс беруді жеңілдетеді. Кейде ось сызықтарын жеңіл сызықтармен белгілеп, кейін  түсіндіру кезінде осы сызықтарды бағдарға ұстай отырып суретті тақтаға  тез арада орындауға  жәрдемін тигізеді.

Тақтаны дайындау әсіресе  сенімді де бейнелі суреттер қажет  ететін, композициялық құрылым схемасын көрсететін, композициялық варианттар байлығы қажет болатын композициямен  байланысты сабақтарда ерекше мұқият дайындықты қажет етеді.

Жалпы білім беретін мектептерде  балалар әлі өз бетінше шығармашылық  жұмысқа дайын емес кезде мұғалімге  сабақтың әрбір кезеңін мұқият ойластыруды  қажет етеді, бұл кезде сынып  тақтасы мұғалімге қажеттігіне  шек келтіруге болмайды.

6. Сабақтың жоспары мен  барысы. Бейнелеу өнері сабақтарын  дұрыс ұйымдастырып және өткізу  үшін, конспектіде сабақ мазмұнын  ашып көрсетіледі. Мазмұнында  сабақта қандай материал көрініс  табады, ол қандай бірізділікпен  баяндалады, оқу уақыты қалай  бөлінетіндігі туралы мәліметтер  беріледі. Сабақ конспектісінде  біз мынадай формада жазу жазуымызға  болады:

Сабақ жоспары: 1) Ұйымдастыру  бөлімі 2-3 минут; 2) Жаңа білімді хабарлау - 8-10 минут; 3) Оқушылардың практикалық  жұмысы – 25-30 минут; 4) Үй тапсырмасын  хабарлау; 5) Сабақты аяқтау – 2-3 минут.

Мұнан соң мұғалім сабақты  кейбір терминдер мен ұғымдарға  түсінік беріп, оқу материалдарын  берудің бірізділігін, көрнекті құралдарды пайдалану тәсілдерін ашып көрсетеді(31-25).

Бұл жерде бейне құрылымын  салу әдістерін баяндауда ерекше мұқият болу керек. Себебі, мұғалім  үшін қарапайым болып көрінетін  нәрсе, оқушылар үшін мейлінше күрделі  болатындығы жиі кездеседі. Сондықтан  сабақ конспектісінде сыныппен жұмыс  әдістері мүмкіндігінше толық ашып көрсетіледі.

Егер мұғалім белгілі  өнер қайраткерінің  айтқан сөзін  қолдану қажет болса, конспектіде  оны тырнақшаға алып жазып, сөз қай  кітаптан алынғандығы, қай жерден, қандай баспадан қай жылы, қанша бет екендігі  туралы мәліметтер беріледі. Мысалы үшін, гипс вазаның суретін салу барысында  нұсқаға қарап, сурет салудағы ережелерді естеріне қайта түсіру керек болады делік. Өткен сабақта бұл мәселеге мұғалім тарапынан көп көңіл  аударылды, енді бұл сабақта мұғалім  суретші педагог П.П.Чистяковтың  сөзін айтқысы келді. Ондай жағдайда мұғалім конспектіге суретшінің «Әр уақытта нұсқаны суретпен салыстырып отыр, оның портретпен ұқсастығын тап. Жұмысқа кірісер бұрын, ең алдымен, қандай міндетті шешу керектігін ойлан. Бәрінен бұрын фигураны қағаз  бетіне орналастырып ал, онан соң құрылысын  салуға кіріс. Зат құрылысын салу деген – фигураны дұрыс қойып, пропорцияларды дұрыс ала білу» (П.П.Чистяков. Письма. Записные книжки. Естеліктер. М, Искусство, 1953 г. с. 365)  деген сөзін жазып қояды.

Сыныпта мұғалім Чистяковтың  сөзі туралы қысқаша айтып, онан соң  сурет салу туралы айтқан пікірі келтіріледі. Сонымен  қатар конспектіде негізгілер мен оқушылардың тарапынан қойылуы  мүмкін сұрақтар тізімі берілуі мүмкін.

3.8 Сабақ жоспары 

Сабақ тақырыбы:Матаны көркемдеп өңдеу

Сабақтың  мақсаты: Матаны көркемдеп өңдеудің түрлерімен және орындау техналогиясымен таныстыру.

Білімділігі: матаны көркемдепа өңдеудің  даму тарихымен танысу; әртүрлі бояғыштардың түрлерімен, резервті қолданумен  таныстыру; қолданатын құрал жабдықтармен таныстыру: 

Дамытушылығы: жұмысты ұқыпты орындауға қалыптастыру; өзбетінші жұмыс істеуге дағдыландыру құрастыру жәнге кеңістікті жвзықтық бетіне орналастыруды  дамыту.

Тәрбиелілігі:  еңібек сүйгіштікке тәрбиелеу; еңбек мәдениетін қалыптасыруға дағдыландыру:

Оқыту тәсілі: теориялық материалды түсіндіру, көрнекілік құралдарын көрсету, кіріспе және жұмыс барысын түсіндіру, тәжірибелік жұмыс,  мұғалім тарапынан бақылау, оқушының өзін бақылауы,.

Пән аралық байланыс: бейнелеу өнері, химия, физика, т.б