Медициналық қызметтің сапасын, есепке алатын және талдайтын ақпараттық жүйе құру

Форма қасиеттері

Name ( aтау) –формаға берілген атау. Ол  Delphi  обьектілердің  негізгі  қасиеттерінің бірі.Delphi –дің жұмыс  істеуі кезінде ол обьектіні  осы атау бойынша ажыратып  таниды . Delphi –дің  формаға автоматты түрде алғашқы рет меншіктелген атауын (Form1) өзгертіп ,басқа атау беруге болады. Форманың іс-әрекеті атауын белгілі болуы үшін атауды мазмұнға жақын етіп енгізген жөн. Мысалы, форма квадрат теңдеуді шешуге пайдаланылатын болса ,  Form1  орнына атауын енгізу .Ол үшін қасиеттер терезесінен атауын таңдап ,жаңа атауды клавиятура арқылы теріп алса болғаны.

Терілген атау  Name  жолының оң қатарына жазылып қойылады.

Caption (Тақырып, бетіне жазу) -форма  терезесінің тақырыбына енгізілген мәтін . Алғашқы кезде қасиеттер  терезесінің  Caption  қасиетіне тақырып үшін   Form1 сөзі енгізіліп қойылған  Оны “Redaktor”   не басқа  тақырыпқа  алмастыру  Name  қасиетіне   мән меншіктеу тәсілі сияқты.

Color (Түс)-форманың түсін орнату  қасиеті. Ол таңдалған кезде оң жағында тіл сызық түймесі көрінеді.Тілсызық  түймесі –қасйет мәнінің  бірнеше екенінің белгісі. Тіл сызық  белгісін шерткен кезде мәндер  терезесі ашылады.Тізімде көрінген  қалаған түсті шерткен соң форма сәикес түске бойалып қойылады.

Width (Ен), Htight (Биіктік)- пиксель өлшем бірлігімен берілген форманың ені мен биіктігін орнату қасиеттері.

Бұл мәндер форманы қолдан кеңейту не сығу кезінде де фвтоматты түрде орнатылып қойылады.

Обьект қасиетін программа  (программалық код) ішінде орнату да мүмкін. Мысалы, форма тақырыбы шрифтің өлшемін 14 ету үшін программаға Form1. FontSize:=14 меншіктеу операторын енгізуге болады.

Жалпы, бір қасиет мәнімен танысу үшін оны қасиеттер терезесінде таңдап   F1 клавишін басу арқылы сәикес анықтаманы шығару керек. Delphi-де  анықтамалар ағылшын тілінде жазылған. Ол түсініксіз болса ,экранға орыша аудармасын көрсететін  “Сократ 97 “ сияқты арнайы дайындалған программаны  пайдаланған жөн (мұндай программа компьютерде орнатылса, оны пайдалану қиын емес).

Экранда қасиеттер терезесі көрінбесе ,оны шығару үшін View-Objekt Inspektor командасын беру жеткілікті. Ол F1 клавиші басылған кезде де көрінеді 

Ескерту .Жаңа проект іске қосылған кезде алдымен  Delphi Direct  терезесі іске қосылуы мүмкін. Терезеден  Delphi  News   бумасын таңдау   жеткілікті [3].

 

 

 

 

2.2 Оқиғалар. Программалық код терезесі

 

 

Windows  -  тағы сияқты    Delphi –де программалар оқиғалар  арқылы басқарылады. Мысалы , пайдаланушы  программа құру үшін алдымен  формаға компанент орнатуы ,форманы  не формада орналастырылған компнентті тышқан арқылы шертіуі  мүмкін. Оның әр іс-әрекеті  оқиға шығарады. Яғни, оқиға-программаның жұмыс істеуі кезінде обьект жағдайының өзгеруі.

Delphi –де оқиға атау беріліп  қойылған. Мысалы,компоненттер политрасының  Button  түймесі арқылы формада орнатылған  Button1  компонентін шерту Click   оқиғасын шақырады .

 Әр обьектіге байланысты  оқиғалар жеткілікті. Мысалы, формаға  байланысты оқиғалар саны -35(3.4-сурет) . Олар қасиеттер терезесінің Events қосымша бетіне енгізілген.  Терезеде оқиға атауларының алдына  On     префиксі тіркестіріліп жазылған. Ол-атаудың оқиға екендігін білдіретін белгі.

 

3сурет-Форма оқиғалары

 

Delphi    oртасында жиі кездесетін  оқиғалар:

OnClick- тышқан түймесін бір рет  басу;

OnDblClick- тышқан түймесін екі рет басу;

OnKeyDown- клавишті басу;

OnKeyUp- басылған клавишті босату;

OnMouseDown- тышқан түймесін басу;

OnMouseUp- тышқан түймесін босату;

OnMouseMove- тышқан көрсеткішін жылжыту:

OnCreate- форманы екі рет шерту,т.б.

Delphi-де программа екі бөлімнен тұрады алғашқыда автоматты түрде projekt1 атауы берілетін проект файлы (негізгі модуль)  және unit1.pas атауы берілетін модуль. Олар жеке терезелетде орналастырылған. Модульге оқиғаларға сәикес іс-әрекеттердіорындайтын программамәтіні  енгізіледі. Программа мәтінін программалық код деп, терезені  программалық код терезесі не қысқаша редактор терезесі деп те атайды. 1.1-тақырыпта ескертілгендей, Delphi іске қосылған кезде ол форма терезесінің  астына көрінбей тұрады. Оны экранға шығару тәсілдері

-форманы жабу

-код терезесінің бір шеті  форма астында көрініп тұрса, оны шерту.Терезебелсендірілуі түрде  ашылады да, онда процедура дайындамасы  көрінеді . Оның тақырыбы нүкте  арқылы бөлінген класс және  процедура атауларынан тұрады( 3.5-сурет) т.б

 Жалпы ,формаданкод терезесінде өту және  код терезесінен  формаға өту үшін F12 клавишін басу жеткілікті. 3.5-суретте көрініп тұрғаны-к од терезесіне енгізілген процедура дайындамасы. Оқиғаға байланысты құрылатын процедура оқиғаны өңдеуіш не оқиғаны өңдеу процедурасы делінеді . Пройедура дайындамасының жазылу түрі:

Procedure<атау>(Sender:TObject);

Сипаттау бөлімі

Begin

Працедура денесі

End;

Мұндағы  Sender параметірі құрылатын процедураның қай класка тиістілігін анықтайды.

Терезенің сол бөлігіндегі –браузер терезесі. Онда код терезесінде барлық жарияаланулардың құрлымын көріп шығуға болады .

Кез келген программа програм сөзінен басталатын проект файлы  мен бір не бірнеше модульдерден тұрады да   қолдан құрылатын программа модуль ішіне енгізілелі. Проект файлы dpr модуль pas кеңейтілуі бойынша сақталады.Проект файлын негізгі модуль деп атайды. Негізгі модульдің  мазмұны проектінің жалпы сипаттамасынан тұрады.  Delphi  іске қосылған кезде оны ол автоматты түрде дайындап шығады. Негізгі модульге  ерекше жағдайлардан басқа кездерде қосымша нұсқаулар енгізудің қажеті жоқ.Негізгімодуль:

      Program    Projekt1;

      Uses

         Forms,

      Unit in ‘Unit1. pas’{Form};

    {$ R*.RES}

    begin

        Application. Initialize;

        Application.CutfteForm (TForm1,Form1);

        Application.Run;

  End.

Мұндағы,

Project1-негізгі модуль атауы. Проектіні дайындап , жаңа атау бойынша  сақтаған кезде ол соңғы атауға алмастырылып қойылды.

     Uses-Турбо Паскальдағы  сияқты, қызметші сөз. Оның соңына  программада пайдаланылатын стандартты   Forms модулі мен Delphi-дің модульге алғашқы рет меншіктелген атауы (Unit1)жазылған .Unit1-ден соң оның қайсы модульдік файлға құрылатын (in ‘Unit1.pas’)  және онымен байланысты форма атауы көрсетіледі ({Form1}).

{$R*.RES}-нұсқау. Ол компиляторға қосымшаның  қор сипаттамаларын , мысалы , шартбелгілерсақталған файлды және т.с.с. пайдалану керектігін көрсетеді.

Begin-end операторының аралығына енгізілген  соңғы бөлім –қошымшаның алғашқы  жүктелуін қамтамасыз ететін  әдістер(Delphi –де арнайы іс -әрекетті  орыдайтын процедура ,функция және командалар әдістер дәлелденді):

    Application. Initaze –қосымша обьектісін  инициядлау программаны алғашқы  рет дайындау  әдісі;

    Appliatcion. CreateForm –проект құрамына  енетін форманы дайындап, экранда  көрсету әдісі ;

Application.Run –программаны іске қосуды қамтамасыз ету әдісі.

    Delphi-де әдістің командалық  түрде жазылуы 

               <Обьект>.<әдіс>

Мысалы, Application.Initialize-Application  обьектісінің  Initializeәдісін орындау.

Кейбір жағдайда бөлімге проект сақталатын бума атын меншіктеу командасын қосып қою да мүмкін.

Жалпы, Delphi-де программаның орындалуы автоматты түрде негізгі модулбді орындаудан басталады.

Модуль-түрлі іс-әрекеттерді орындауға арналған программа бөлімі . Модуль тақырыбы Unit қызметші сөзінен басталып, соңынаәдеттегідей нүктелі үтір (;) таңбасымен аяқталатын модуль атауы жазылады.Delphi-дің модуільге алғашқы рет меншіктейтін атауы: Unit1.Жаңа проект ашылған кезде модуль дайындамасы да автоматты түрде  құралады :

     

 uses

  Windows, Messages, SysUtils, Variants, Classes, Graphics, Controls, Forms,

  Dialogs;

 

type

  TForm1 = class(TForm)

    procedure FormCreate(Sender: TObject);

  private

    { Private declarations }

  public

    { Public declarations }

  end;

 

var

  Form1: TForm1;

 

implementation

 

{$R *.dfm}

end.

 

Интерфейс (interface) бөлімі interface кілттіксөзімен басталады да, оғанкелесі бөлімдеренгізіледі : uses –Турбо Паскальда пайдаланылатын бөлім сияқты, оған стандартты модуль атаулары жазылады, бөлімге пайдаланушы дайындаған модуль атауын кірістіріп қою да мүмкін. Оданәрі Delphi дайындаған форма типі сипатталады (онда өрістер, қасиеттер компоненнттер сипатталып ,олардан соң  модульге жазылатын процедуралар мен функциялар (программа элементтері)жарияланады,т.б).

Private  (жеке, дербес) бөліміне тек  ағымдық модульге тиісті элементтер енгізілуі мүмкін (элемент- өрістер,әдістер, қасиеттер меноқиғалар); Public (көпшілік ) бөлімінің ішінде ағымдық модульге  қол жеткізуге  болатын кез келген программа не модульдің көрінетін элементтері ,обылыстары енгізіледі.Олар класқа енетін элементтердің пайдалану облыстарын ғана анықтайтын  болғандықтан, әдетте (көп жағдайда) оларбос көрінеді.

Implentation (іске асыру, орындау) бөліміндегі {$R *.DFM} – dfm кеңейтілуі бойынша жазылған  файылды пайдалану нұсқауы. Ол  модульді оған  сәйкес форманың сипаттамасымен баланыстырады ( файлға форма қасеттерінің мәндері жазылып қойылған.Ол формада  орнатылған компоненттер  қасиеттерінің  де сипаттамаларын бойында сақтайды.  Қасиеттер сәйкес    Object Incpektor терзесінде көрінеді) .одан соңғы қатарларға  программалаушы Delphi тңлңнде қажетті процедуралардың тақырыптары модульдің интерфейс бөлімінде автомвтты түрде жазып қойылады,мысалы,төбедегі тақырыптарда қөделетін арнайы информатция үшін толық модульдер құрылған. Кейде модульдің соңына  инициалдау (initialization) бөліміенгізіледі.Бөлім модуль айнымалыларын инициалдап (бастапқы мәндер беріп ), программаны дайындау үшін қажет [4].

 

 

2.3  Database Desktop утилитасы. Кесте құру

 

 

БҚ кестесі Delphi құрамына енгізілген Database Desktop (Берілгендер қоры жұмыс столы) қосымша программасы (утилитасы) арқылы құрылады:

1Tools – Database Desktop (Сенвис  - БҚ жұмыс  столы / қабықшасы) командасын беру. Қабықша программасы көрінеді (4 - сурет).

 

4сурет -  Database Desktop қосымша программасының негізгі терезесі

 

1Терезеден File-New-Table (Файл-Жаңа-Кесте) командасын беру. Create Table (Кесте құру) сұхбаттық терезесі шығады. Онда ашылатын тізімнен қажетті кесте форматын таңдау (Paradox  не dBase). Алғашқы рет Paradox7 форматы іске қосылып,  терезе өрісінде осы атау көрінеді.

 

5сурет -  Өрісті сипаттау терезесі

 

1. Paradox7 форматымен келісіп, ОК түймесін шерту (онда пайдалануға болатын өріс типтері жеткілікті). Бірінші бағанында автоматты түрде өрістің нөмірі жазылып қойылған кесте өрісі атауын сипаттау терезесі көрінеді (5 - сурет).
2. Екінші бағаннан бастап ретімен өріске берілетін атауды (Filename), өріс типін (Type), өлшемін  (Size) енгізу (өлшем өріс символдық типті болса ғана енгіледі). Өрісті кілттік ету қажет  болса, оның бесінші бағанда  (Key) көрсетілуі тиіс. Ол “*” символы арқылы белгілінеді (жалпы, кілт Delphi-де және MS Access сияқты арнайы БҚБЖ – лерінде кеңінен пайдаланылады).

Database Desktop арқылы Аты-жөні, туған  жылы, ұлты (Fam, Tjili, Ulti) құрылымды төмендегі кестені (1-кесте) құру үшін алдымен өріс атауын сипаттау терезесін 6-суреттегі сияқты толтыру керек. Өріс атауларын қазақ алфавиті шрифттерімен теруге болады, бірақ олар формада дұрыс көріне берілмейді.

 

        1 кесте

	Аты-жөні (Fam)	Туған жылы (Tjili)	Ұлты (Ulti)
	Мәдіходжаев Султан	1984	Қаз
	Оралханова Мәлика	1981	Қаз
	Қамардинұлы Ержан	1980	Қаз
	Нұрланқызы Маржан	1985	Қаз

 

Өріс атауының ортасына нүкте (.) символы енгізілмегені жөн. Өрістерді сипаттау не дайындау терезесінің бірінші бағанында автоматты түрде атаулардың реттік нөмірлері көрсетулі тұрады. Оларға көңіл бөлмеу керек. Кезекті өріске мән енгізілген соң КҚ не сәйкес курсорды басқару клавишінің басылуы тиіс. Курсор келесі өріске орналастырылып қойылады.

Үшінші бағанға өріс типінің (Type) енгізілуі тиіс. Ол үшін курсор бағанда  орналасқан соң Бос орын клавишін басу керек. Таңдалған Paradox форматында пайдаланылатын тип атаулары тізімі көрінеді. (2 – кесте). Тізімнен қажетті тип таңдалуы тиіс. Оның бір әріптен тұратын  қысқашада                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               белгілемесі курсор орналасқан орынға енгізіліп қойылады. Мысалы, Fam өрісі – символдық типті, таңдалатын тип - Alpha. Ол таңдалған кезде өріске тип белгілемесі (A) енгізіліп қойылады.