Ұйымдағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың тәртібі

2.     Мемлекеттік бюджет есебінен  қамтылатын үйымдар;

3.  Меншігінде  бір автокөлік қүралы бар Үлы Отан Соғысының ардагері;

4.  Меншігінде 1 автокөлік қүралы бар Кеңес  Одағының батыры, социалисті еңбегерлері,  Ардақты ана атағын алған;

5.     Пайдаланууу мерзімі 7 жылдан  асқан көлік қүралдары.

Салықтың көлемі салық төлеушімен еркін анықталады. Занды түлғалар көлік қүраддарына салық бойынша декларацияны есепті жылдың 31 желтоқсандағ келесі кезеңнің 31 өші наурызынан кешіктірелмей тапсырылады. Есептелген салық бюджет алдындағы міндет болып табылады. Егер осы салық бойынша төлемді бюджетке төлемесе жауапқа тартылады. Уақытында төленбеген салық сомасы 1,5 ставка мөлшерінде пеня ретінде төленеді.

Бюджетпен есеп айырысудың дүрыстығын тексергеннен кейін  аудитор бухгалтерлік есеп шөтындағы  операциялардың дүрыстығын тексеру  керек.

Бухгалтерлік  баланста ағымдағы міндеттеменің келесі бөлімі "Дивиденттер бойынша есеп айырысу". Осы бөлім бойынша жылдың басындағы жөне алғындағы қалдықтардың дүрыстығын тексеру үшін 621-ші, 622-ші шоттарының қаддықтарын 62 бөліммен салыстыру керек.

Мұндай шот  акционерлерге дивидент толеу бойынша үйымның қарыздары туралы ақпарат үшін арналған. Мүндай ақпарат номері 9-шы Журнал ордерде бар.

Аудиторға дивиденттерді  төлеу және есептеу бойынша бухгалтерлік жазулардың дүрыстығын тексеру қажет. Аудиторға дивидентті төлеу негізділігін және дүрыстығын тексеру керек.

Аудитор бағалы қағаздардың шығуы кезеңінде  айтылаты және акция немесе сертификаттың  артқы жағында көрсетілетін дивиденттердің төлеу тәртібімен танысу керек.

Бухгалтерлік  баланста көрсетілген кредиторлық  қарыздың келесі бөлімі "Ақционерлік қоғамның қызмет адамына қарыз" болып табылады. Берілген бөлімнің берілгендері ойынша жылдың басындағы және алғындағы қалдықтардыы Бас кітаптың және номері 9 Журнал ордердің 682-ші шоты бойынша қалдықтармен салыстыру керек.

Аудиторға әсіресе "Басқа да кредиторлык қарыз" бөліміне көңіл аудару керек. Баланстың осы бөлімі бойынша жылдың басындағы жәе алғындаағы қаддықтардың дүрыстығын анықтау үшін қаддық сомаларын Бас кітаптағы және Журнал ордерге 681, 683, 684, 687-ші бөлімнің шоттарымен салыстыру керек.

Кредиторлық қарыздардың  ең маңызды бөлімі баланста көрсетілген  еңбекті төлеу бойынша өзінің персоналына кәсіпорынның қарызы болып  табылады.

Осы қарыздың негізгі  аудиті болып еңбек есебінің қызметін және еңбек ақыны тексеру болып  табылады, сонымен қатар еңбек төлемі бойыншаа есепті жүргізудің дүрыстығын тексеру үйымның еңбекті төлеу бойынша қарызы 681-ші шотпен жүргізіледі. Еңбекақы төлемін аудиторлық тексеру кезінде аудитор еңбек төлемінің ішкі бақылау жағдайын тексеру керек, оны бағалап және аудит процедурасының бағдарламасын қүру керек.

Содан кейін  аудиторға алғашқы қүжаттардың  дүрыстығын, олардың толтыру дүрыстығын, еңбек ақыны төлеу және есептеу  бойыншаа нормативті қүжаттарының талабы мен сәйкестілігін зерттеу керек. Осы процедураны тексеру кезінде аудитор қызмет түлғалардың қолының бар болуын, барлық реквизиттердің дүрыс толтырылуын және қүжатта түзетулердің жоқ екенін анықтайды.Алғашқы қүжаттарды зерттеу кезінде аудитор жүсмыс уақыты және наряд есебінің табелін тексеруге аса көңіл бөлу керек. Ол үшін нарядтарды, олаардың беру күні бойынша талдау жасау керек; нарядтағы жүмысшылардың фамилияларын және жүмыс уақыт есебі табелі жеке қүрам есеьінің берілгендерімен салыстыру керек. Сонымен қатар мынаны тексеру керек: алғашқы төленген алғашқы қүжаттар бойынша соманың қайтаанып есептелген жағдайларды.

Жұмысшылардың жеке қүрам есебін кадр бөлім жүргізеді. Жүмысқа қабылдаған әрбір адамға жеке карточка тортырылады және оған табель нөмірі беріледі. Әрбір жүмысшыға  есеп шот ашылады. Онда жүмысшының анықтама ақпарат және есептелген және үсталған сомалар тур. Ақпараттар жазылады.

Аудиттың маңызды  процдурасының бірі еңбекақы төлемін  есептеуді тексеру болып табылады. Оларға:

- төлемнің тарифті  ставка және оклад бойынша  дүрыстығы;

- сыйақы есептеудің  негізділігі және дүрыстығы.

- түнгі уақыттағы  жүмыс үшін, ауыр және зиян  жағдайлардағы жүмыс, демалыстағы  жүмыстар, мейрам күндері үшін  төлемнің дүрыстығы жатқызылады.

Тексеру қорытындысында аудитор мынаны белгілеу (анықтау) керек:

- уақытында  алынбаған еңбекақы депонентті сомаға уақытында апарыдды ма;

-   депоненттелмеген  сома төленеді ме;

-   бірігу  бойынша төлем бүрыстығы;

-  жүмыс істемеген  уақыт үшін төлемді есептеудің  дүрыстығы; 

-   еңбек  төлеу қорына шығарудың дүрыс  апарылуы;

-   жеке  төлемдерді өнімнің өзіндік қүнына дүрыс апару;

- еңбек төлеу  қоры бойынша бухгалтерлік проводкаларды  құрудың дұрыстығы;

- аналитикалық  және синтетикалық есепті жүргізудің  дүрыстығы.  Еңбек төлемі бойынша есептеудіі тексере отырып аудитор әлеуметтік сақтандыру жөне қажет ету бойынша есептеулерді тексеру керек.

Әлеуметтік  сақтандыру және қажет ету бойынша  есептеулерді тексерудің негізгі міндеті  болып төлем сомаларын дүрыс  есептеу, осы операциялардыңңң бухгелтерлік есепте дүрыс көрсетілуі.

Жоғарғыдан  шыға отырып аудиторға мынаны тексеру қажет:

- сақтандыру  жарналарын есептеу үшін еңбек  төлем қорын анықтаудың дүрыстығы;

- сақтандару  жарналардын тарифтарын дүрыс  қолдану; 

- жарналарды  толық және уақытылы аудару;

- пособия, зейнет  ақы т.б. есептеудің негізділігі  және дүрыстылығы;  -  - жарналарды   есептеу   және   аудару   бойынша   бухалтерлік   есепте операциялардың дүрыстығы;

- сақтандыру  жарналардың  түрі  бойынша   есептіліктің  нысандарын уақытында  қүруды және дүрыстығын тексеру.

Кредиттық қарызды  тексеру бойынша жүмысты аяқтай отырып аудитор оның дүрыстығына тағы да көзі жетуі керек. Ол үшін келісім шарттарды оқу керек, жүмысшылапмен сөйлесу керек.

Арықарай аудитор "Ағымдағы міндеттеме" бөліміндегі "Төлем есептелген шығындар" келімшесін тексеру керек.

Резервті құру үшін міндетті шарт болып, мынау табылады: олардың қалыптасу тәртібі және мөлшері: кәсіорынның есеп саясаты бойынла бүйырығында көрсетілуі.

Аудиторға негізгі  қүралдарды жөндеу және пайдаланылытан және қүрылатын резервтің дүрыстығына  аса көңіл білдіру керек.

Уақытында жасалған жөндеу қәсіпорынның жүмыс жылдамдығын, тоқтап қалуларды қысқартуды, негізгі  қүраддарының қызмет ету ерзімін  өсіруді қамтамасыз етеді.

 

 

 

 

                 3.3 Ұйымның міндеттемелерін экономикалық  талдау

Ағымдағы міндеттемелерге ағымдағы пассивтер, яғни өтелуге жатқызылған міндеттемелер мен қарыздар: қысқа мерзімді қарыздар, кредиторлық борыштар және басқа пассивтер кіреді. Төлем құралдарының ағымдағы міндеттемелерден асуы кәсіпорындарының төлеуге қабілетті екенін білдіреді. Ең өтімді және тез өтетін акгвитердің сомасы жыл басында 119194 мың тг құраған, ал жылдың алғында 118869 мың тг құраған, ал тез төленуге тиісті жөне қызқа мерзімді мшдеттер жылдың басында 459636 жылдың аяғында 538524 мың тг құраған.

Ағымдағы өтімділік  коэффициенті ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерге қатынасымен анықталады. Ағымдағы өтімділік коэффициенті кәсіпорынның шаруашылық қызметін жүргізу және ағымдағы міндеттемелерді уақытында жабу үшін айналым қаражаттарымен жалпы қамтамасыз етілуін сипаттайды.

Жылдың басы

 

Ағымдағы активтер               439147

Ктл =  ---------------------------------- = ------------- = 0,955

          Ағымдағы міндеттемелер         459636

 

Жылдың аяғы

            492717

Ктл = -------------- = 0,914

            538524

 

 

Ұйымның төлем  қабілеттілігін талдау үшін ақша қаражаттарын ағымдағы міндеттемеге бөлеміз. Төлем  қабілеттілік дегеніміз қаржылық міндеттемелерді  уақытылы өтеу үшін ақша қаражаттарына  болуын білдіреді.

Жыддың басы

Ақша қаражаттары                  174069                                                                                                                                                                                                                                                                                                            К_төл.қаб. =  ---------------------------------- = ------------- = 0,378

        Ағымдағы міндеттемелер         459636                                                                                                                                                                                         

 

 

Жылдың аяғы

                          191031

К_төл.қаб.=  ------------- = 0,354

                     538524 

                                                                                                                                                                                                                                       

Бұл ұйымның  төлем қабілеттілік коэффициенті төмен, яғни ұйымның үлкен қарызы бар екенін көрсетеді.

 

2004-2005 жж аралығындағы  негізгі экономикалық көрсеткіштерді  салыстыру

Көрсеткіштер	2004ж	2005ж	Ауытқуы
	Негізі	Негізі	мың.тг	%
ТАБЫСТАР	149814	148851	-963	99,4
1. Негізгі қызмет	149698	148396	-1302	99,1
2. Негізгі емес  қызмет	116	455	339	3,92
ШЫҒЫСТАР	111689	146905	35216	131,5
1. Негізгі қызмет	111532	146269	34737	131,1
Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар	157	0	-157
2. Негізгі емес  қызмет	0	636	636	100
Қаржылық қорытынды	38125	1946	-36179	5

 

           Қоғамның негізгі мақсаты таза табыс пен шығыстардың және бюджеттік табыстың берілген жоспар бойына дұрыс орындалуын қарастырады.

           2004-2005жж табыстар, шығыстар және  қаржылық қорытындының негізгі  кұйі мынадай: табыс бойынша  2004 жылы 149814 мың тг-ні құраған, ал 2005 жылы 148851 мың тг құраған, яғни 963 мың тг немесе 0,6% -ға кеміді, ал шығыс бойынша 2004 жылы 111689 мың тг, 2005 жылы 146905 мың тг –ні құраған, яғни 35216 мың тг немесе 31.5% өсіп отыр. Қаржылық қорытынды бойынша 2004 жылы 38125 мың тг құрады, ал 2005 жылы-1946 мың тг, яғни 36179 мың тг немесе 94.9% төмендеген.

            Яғни бұл көрсеткіштер бойынша  ұйым қызметінің жақсарғанын  көреміз. 

ҚОРЫТЫНДЫ

         

          Бухгалтерлік есеп мәліметтері  басқару жүйесінің  негізі  болып табылады. «Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы» заңының талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін еспке алу жүйесін,  бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.

Кәсіпорындар  өзінің қызметі барсында меншікті капиталмен қатар       қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады. Міндеттеме – бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы.

Кез-келген ұйымның  қызметін көрсетуі мен шаруашылық операцияны жүргізу барысында біршама міндеттемелері пайда болады. Міндеттеме дегеніміз ұйымның пайда табу және қызметін одан әрі дамыту мақсатындағы алған ұзақ және қысқа мерзімді қарыздары. Ұйымның қысқа мерзімді қарыздары бухгалтерлік есепте ағымдағы міндеттеме деп аталады.

Кез келген өндіріспен айналысатын субъекті сол өнімді өндіру үшін қажетті шикізаттар мен  материалдар үшін жабдықтаушыларының алдында міндетті болса, саудамен айналысатын  шаруашылық субъектісі сол сататын  тауарын жеткізіп беруші, яғни жабдықтаушы субъектінің алдында міндетті болуы мүмкін.Тіпті саудамен де, өндіріспен де айналыспайтын субъектілердің өзі қарамағында жұмыс істейтін жұмысшы қызметкерлерге олардың істеген еңбегі үшін, сондай-ақ бюджетке түрлі салықтар үшін қарыз немесе оның алдында міндеттемесі болуы мүмкін. Қазіргі таңда қаржының  жетіспеушілігінен банктер, банктен тыс мекемелерден, шетелдерден қарыз, несие алып өздерінің жұмыстарын жандандырып жатқан, сондай-ақ міндеттмелерін шектен тыс көбейтіп алып, оны қайтаруға мүмкіншілігі болмай жабылып, аукционға салынып, сатылып жатқан субъектілер көптеп кездеседі. Осы айтылғандар туралы толық түсінік беретін қаржылық есептің ең негізгілерінің бірі болып саналатын тақырыптарының бірі- міндеттемелер есебі. Міндеттемелер есебі қаржы-шаруашылық қызметі бас шоттар кестесінің алтыншы міндеттемелер деп аталатын бөлім шоттарында есептелініп жүргізіледі. Бұл бөлімде 60-«Қарыздар», 61-«Алдағы кезеңдердің табыстры», 62-«Қатысушылардың дивиденттері мен табыстары бойынша есеп айырысу», 63-«Бюджетпен есеп айырысу», 64-«Еншілес (тәуелді) ұйымдарға кредиторлық берешек», 65-«Кепілдіктер мен шартты міндеттемелер», 66-«Алынған аванстар», 67-«Берушілермен және мердігерлермен есеп айырысу», 68-«Басқа да кредиторлық берешектер және есеп айырысу» -деп аталатын бас шоттарының тиісті бөлімшн шоттары орналасқан.