Ұйымдағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың тәртібі

1) төлеуге шоттар және  вексельдер;

2) алынған аванстар;

3) салықтар бойынша  қарыз;

4) төлеуге дивидендтер;

5) негізгі   шаруашылық  серіктестік және     еншілес   серіктерстердің арасындағы  ішкі топты операциялар бойынша  қарыздар;

6)  ақционерлік  қоғамның жоғарғы түлғаларға  қарыз;

7)  басқа да  кредиторлық қарыз.

"Төлеуге  шоттар жөне вексельдер" тарауын кезінде аудиторға оның қалдықтарын 671-ші шотпен салыстыру керек, ол жабдықтаушы және мердігерлермен есеп туралы мәліметтерді талдап қортуға арналған.

а) алынған ТМҚ  және айталымнан тыс активтер, орындалған жүмыстар және пайдаланған қызметтер, ТМҚ-ды жөндеу немесе әкелу, апару бойынша шығындарды қоса;

б)  алынған  ТМҚ  және   айналымнан  тыс   активтер,   жұмыстар  және қызметтер, мердігер және жабдықтардан есепті қүжаттар түспеген;

в) қабылдау кезінде  табылған артық ТМҚ және айналымнан тыс активтер;

г)  тасымалдау бойынша алынған қызметтер.

Осы шот бойынша  есептеуді тексеруу 2 негізгі бағыт  бойынша жүзеге асырылады:

-  алынған   метариалдық   қүндылықтар,   орындалған   жүмыстар   және  көрсетілген қызметтер үшін төлем  дүрыстығын талдау;

- жабдықшылардан алынған ТМҚ-ды кірістеудің толықтылығын талдау;

- жабдықтаушы  және мердігелермен есептесуді  тексерудің бағдарламасын (жоспарын) құра отырып, аудитор мынаны анықтау  керек: ішкі аудиттің осы бағыттағы  жүргізілген жүмысқа қаншалықты  сүйене алады, есептің және    ішкі бақылаудың жағдайын анықтау. Ол үшін есеп жағдайын және жабдықтаушымен есептесу бойынша операцияларғаа ішкі бақылауды үйымдастыру қандай деңгейде екенін анықтауға болатын мәліметтер бойыншаа   кәсіпорындарға тест жүргізу қажет.абдықтаушы және мердігілермен есептесуді тексеру үшін қайта санау, сөйкестілікті, бақылауды, қүжаттық тексеруді пайдалануға болады. 12 кестеде жабдықтаушы және мердігелерімен есептесу аудитінің бағдарламасы көрсетілген.

 

 

 

12-кесте

Жабдықтаушыы  және мердігелерімен есептесудің аудиторлық

тексеру бағдарламасы

 

Мазмүны	Ақпарат көзі	Тексеру тәсілі
1	2	3
ТМҚ бар екендігін  рас-тайтын құжаттардың бар болуы	Келісім шарттар, хаттар, шот-фактуралар   және кі-ріс  құжаттары	Бақылау растау
Тауардың сапасы және саны бойынша берілетін арыздың уақыт-тылығын тексеру	Алынған   ТМҚ   сапасы және саны-ның айырмашылығы ту-ралы акт	қайта санау
Жабдықтаушымен  ҚҚС жою дұрыстығын тек-серу	Шот-фактура, ҚҚС  бойынша нұсқау	бақылау
Жабдықтаушының мәлі-меттерін  есеп регистріне                                                                                                                                                                                                   сәйкесті апару	Шот-фактура, бухгалтер-лік  есептің регистрлері	растау
Кредиторлық қарыздың нақтылығын тексеру	Бухесеп   регистрі,  жаб-                                                                                                                                                                                                                            дықтаушының сауалына жауаптар	сұраптау, тексеріс, сәйкестілік
Материалды  жауапты тұлғамен       материалды құндылықтарды кіріс-теудің толықтылығын тексеру	Шоттар, кіріс  актілері, накладнойлар, қойма есебінің мәліметтері	тексеріс
Корреспонденттік  шоттың дұрыс құры-луын тексеру	Бухгалтерлік есеп ре-гистрі, шоттар төлем тапсырмасы	тексеріс

 

Тауарды шикізаттарымен материалдарды сатып алу, электроэнергияны, жылуды алу, жабдықтаудан жүмыс және қызмет келісім-шарттар, заказдар, заявкалар  негізінде жүзеге асырылады ТМҚ- ды кірістеу кезінде жабдықтаушы қүжатында қорлардың саны жөне сапасы бойынша айырмашылықтар табылуы мүмкін. Ондай жағдайда табылган жетіспеушілік тур акт құрылады.

Жетіспеген  ТМҚ сомасына кәсіпорын жабдықтаушығы  арыз береді оған мыналар тіркелуі керек:

- жабдықтаушының  қүжатында көрсетілген мәліметтермен ТМҚ-ң жолдама қүжаттары және салыстыру ведомосінің көшірмесі:

-   жүк салмағын тексеру  тур бағытты станцияның түбір  тегі;

-   табылған  ТМҚ-ң жетіспеушілігі тур акт;

-  жетіспеушілікті  түғызған себептерді растайтын  басқа да қүжаттар;  Қанағаттанбаған арызға жабдықтаушыдан немесе пароход шаруашылығынан талап ету керек.

Аудитор мерзімінен өткен арызды көресту жағдайлары жоқ па соны анықтау керек.

Талапты анықтамаға тіркелген қүжаттар көшірмесінің негізінде, аудмтор жабдықтаушыға   көрсетілген   арыздарды      дәлелді   ма,   соны   анықтайды.Жабдықтаушы  және  мердігелермен  есептесу қолма-қолсыз  жолмен жүзеге асырылады. Есеп нысаны анықталады.

Ақшасыз есептесудің  негізгі формалары: акцепті; аккредитивті; төлем-талап бойынша, чектермен; жоспарлы төлем тәртіпте төлем-талаптарымен; сонымен қатар вексельдермен.

Жабдықтаушы және мердігелермен есептесуді тексере  отырып аудитор жүргізілген операциялардың қүжатты негізділігін анықтау керек  және олардың толтыру дүрыстығын, барлық ақтайтын қүжаттардың бар болуына көңір аудару керек, ал жеке жағдайда - үйымда қарама қарсы тексеріс жүргізу керек, керек жағдайда бенктерден қүжаттардың көшірмесін сүрау.

Кредиторлық қарыздың нақтылығын тексеру аудит процедурасының маңыздылығының бірі болып табылады.

Жабдықтаушы және мердігерлермен есептесу бойынша операцияларды  тексере отырып аудитор бухгалтерлік проводкалардың дүрыс қүрылуын тексеру  қажет. Өндірістік көсіпорыннан басқа  көптеген үйымдар коммерциялық қызметпен  де айналысады.

Сатуға арналған ТМҚ-ды кірістей отырып 22 бөлімнің 222 шотының орнына қателісіп 20 бөлімнің 201-208 шоттарын көрсетеді.

Аудитор жабдықтаушы  және рердігермен есептесуді тексеріп, оларға тиісті қорытынды жасау керек. Ол негізделген және мынадай қүжаттармен  дәлелденуі керек; шот-фактуралар, накладнойлар, чектер, төлеу қүжаттары, инветаризациялық басылымдар, ведомостар, сличительные (салыстырмалы) қорытындысында аудитор корреспонденттік шотының дүрыс қүрылуын текесеру керек.

Кредиторлық қарыз  аудитінің маңызды элементінің бірі бюджетпен есеп айырысуды тексеру болып табылады.

Бюджетпен есеп айырысу аудитін жүргізу кезінде  тексеріске жататын жалпы сүрақтар мыналар:

-    салық  салу базасын анықтаудың толықтылығы  және дүрыстылығы;

- салық ставкаларын  қолданудың дүрыстығы және басқа да төлемдердің;

-  өндірістік  шегерімдердің зандылығы және  негізділігі және салық төлеу  кезінде жеңілдіктерді қоддану;

-     бюджетке төлем төлеудің толықтылығы  және уақыттылығы;

-   есептеу  және төлем төлеу бойынша бухгалтерлік  проводкаларды қүрудың дүрыстығы;

-    салық   инспекциясына   барлық  төлемдердің   түрі   бойынша   есептілік  нысандарын берудің уақыттылығы  жөне қүру дүрыстығы;

-     бюджетпен   есеп   айырысу   аналитикалық  және   синтетикалық   есепті жүргізудәі дүрыстығы;

-  аналитикалық және синтетикалық есеп мәліметтерінің үйым балансының және бас кітап жазуларымен сәйкестігі.

Аудитор ең алдымен  салық салу ставкасын қолдану  және салық салу базасының дүрыстығын тексеру қажет. Жылдық жиынтық табыс  дегеніміз завды және жеке түлғалардың әр түрлі көздерден алған табыстары жатады.

Оған барлық табыс түрлері жатады. Олар мыналар:

1) еңбек төлемі  түрінде алынатын табыс;

2) кәсіпкерлік  қызметтен түскен табыс;

3) жеке түлғалардың  мүліктік табысы.

Аудиторға мынаны есте сақтау қажет: жылдық жиынтық табыс көлемі түзетуге жатады. Түзетуге жатпайтындар:

1) жеке түлғалармен  алынған дивиденттер;

2) жеке түлғалармен  алынған пайыздар;

3) заңды және  жеке түлғалармен алынған онды  курстық айырма және олардың  кәсіпкерлік қызметімен байланысты;

4) бағалы қағадарды  сатудан қүнның өсуі.

Заңды және жеке түлғаның жылдық жиынтық табысынан  оны алумен байланысты барлық шығындар шегерімді, сонымен қатар еңбекті  төлеу бойынша шығындар. Өкілетті әкімшілік шығындар ҚР өкіметі белгілеген шекті нормада шегеріледі.

Кәсіпкерлік қызметпен  байланыссыз шегерімдер шығындар бойынша  жүргізілмейді, сонымен қатар жеке түлғалардың шығындары.

Шегерімге пайыз  сомасы шегінде несие үшін паыздар  жатады. Салық төлеуші кәсіпкерлік  қызметтен алынған жылдық жиынтық  табысқа қосылған табыстар, жүмыстар мен қызметтер, өткізілген өніммен байланысты күдікті қарыздар бйоынша шегерімге қүқылы.

Сақтандыру  қызметі мен айналысатын заңды  түлға ҚР заң белгілеген нормаларға сәйкес сақтандыру резервтік қорға  аудару сома. Шегеріміне қүқылы, ондай қүқыққа заңға сәйкес озінің қызметін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушы да иелі.

Салық төлеуші  кез-келген салық жылында басқа  амортизация нормаларын қолдануға  қүқылы. Егер тозудың нәтижесінде  объектінің қүны 40 айық есептік көрсеткіштен төмен болса, онда оның құны ағымдағы шығындар ретінде бағаланады жөне шегерімге жатады. Егер топтың баланс қүны салық жылының соңында 100 айлық есептік көрсеткіштен төмен соманы қүраса, онда топтың баланстық қүны шегерімге жатады.

Егер топтың негізгі қүралдары өткізілген немесе жойылған болса онда ол да салық жылының соңында шегерімге жатады. ҚР-ң өкіметі мен белгіленген нормалар бойынша жүзеге асырылған қайта бағалау есебімен топтың баланстық қүны салық салу жылының аяғында келесі тәртіпте анықталады, бірақ одан кем емес.

1) Келесі салық  жылында есептелген амортизация  сомасына төмендеген келесі жылының  алғына топтың шегерімдермен  қоса

2)  Салық жылында  топтарға қосылған, сатып алу  бағасы бойынша негізгі қүралдардың  қүны

3)  Салық жылының  ішінде өткізу бағасы бойынша  топтың негізгі қүраддарын өткізу кезінде алынған сомасы

Салық жылының  ішінде топтан негізгі қүралдары  өткізу кезінде алынған сома жылдың алғында топтың баланстық қүнынан  доғары болса.

Шегерімге сонымен  қатар аомртизациялық аударымдар түрінде  материалды емес активтерге шығындар да жатады.

Жылдық жиынтық  табыстан шегерімге жататындар:

1) төлеген салықтар  мыналар шегерімге табыстан жатпайды: жылдық жиынтық табыс, жеке  табыс салығы,

2)  бюджетке   жатқызатыннан   басқа   айыппүл   және   пенияны   қоса түрақсыздар;

3) ҚР заңымен  белгіленген нормативті шығындарыға  сәйес мемлекеттік әлеуметтік  сфераны қамтамасыз етуге заңды  түлғалармен жүмсалған шығындар,

4) Қазақстандық  кадрларды дайындауға және аймақтың  әлеуметтік дамуына жер қайнауын  пайдалануымен жүмсалған шығындар;

5) Жылдық жиынтық  табысты алу үшін кәсіпкерлік  қызметте 3 жылдай пайдаланған қүрылысты  өткізу кезінде туатын зиян  бағалы қағазды өткізу кезінде  туатын шығындар шегерімге жатпайды.

Сонымен қатар  шегерімге өткізу кезінде туатын шығындар жатпайды:  1) қозғалмайтын мүлік;

2) бағалы қағаздар,

3) шет валютасы

4) бағалы тастар  және бағалы металдар.

Кәсіпкерлік қызметтен  келетін шығындар болашақ кезеңнің жылдық жиынтық табыс есебінен қарызды  қайтару үшін 5 жыл мерзімге апарылады. 7 жыл мерзімге жер қойнауын пайдалану келесім бойынша жүзеге асырылатын қызметпен байланысты қалыптасатын шығындар апарылады.

Жеке түлға  шегерімге қүқылы:

а) салық жылының  ішінде, әрбір табыс алынған айға 1 айлық есепті көрсеткіш көлемінде;

б)  салық  жылы ішінде әрбір семья мүшесіне әрбір табыс алынған айға 1 айлық есептік көрсеткіш көлемінде.

Салығы ставкалары келесі көлемде белгіленген:

а)   б пунктінде  көрсетілгеннен басқа занды түлғалар үшін

б) өзінің қызметін арнайы экономикалық зонада жүзеге — 30% асыратын занды түлға үшін - 20%.

в)  Жер өндірістің негізгі қүралы болып табылатын  заңды түлғалар үшін -10%.

10% көлемді ставка  мынадай жағдайларда қодданады:  егер занды түлға барлық салық  салу объектісінен 50% көлемде жерді  ьіклей пайдаланумен байланысты  табыс алса. Сонымен қатар занды түлғалар жеке есеп жүргізуі керек.

Аудитор табыс  салынған төлеу кезінде қодданатын жеңілдіктердің заңдылығын және негізділігін анықтау керек.

Жеке табыс  салығы бойынша салық салута жеке түлғалардың келесі төлемдері және табыс түрлері жатпайды:

1)  ҚР азаматы  болып табылмайтын, дипломатиялық  немесе консульдік жүмысшыны  жаддаудан түскен ресми табыс,

2)  Шет мемлекетте  мемлекеттік қызмет бабымен жүрген  жүмысшыдан түскен ресми табыс,

3)  Бір жеке  түлғадан, басқа жеке түлғаға  мүраға берген мүліктің қүны,

4)  Мемлекеттік  зейнетақылар, стипендия және жәрдемақы,

5)  Балаларға  алименттер

6)  Жергілікті   бюджет   және   республикалық   қаражат   есебі   мен көрсетілетін  бір уақытты төлемдер және  материалдық көмек.

Аудитор ерекше көңілді бюджетке төлемдердің толықтылығына және уақыттылығына бөлу керек, төлем түрлері бойынша салық инспекциясына есптіліктің дүрыс қүрылуына және уақытылы берілуіне аса көңіл бөлу керек.

ҚР-ң мемлекеттік  комитеті келіміс-шартына байланысты, инвестиция бойынша салық төлеушілерге мыналар белгіленеді: негізгі ставкадан 100% дейін табыс салығы ставкасының төмендеген келісім шарт қорытындысынан кейін 5 жыл мерзімге.

Келесі кезеңге 5 жылға дейін — негізгі ставкадан  кем дегенде 50% шегінде табыс салығының  төмендеген ставкасы. Табыс ставкасы бойынша көрсетілетін жеңілдіктер көлемі және нақты мерзімдері әрбір салық төлеуші бойынша келісім-шартта белгіленеді.