Ұйымдағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың тәртібі

Амортизациялауға  жататын негізгі құралдар өздеріне тиесілі шектеулер мөлшерлемесімен  есептеленеді. Амортизацияның мүлік түрі бойынша шектелген мөлшерлемесі "Негізгі құралдардың есебі" тарауында келтіріледі.

Салық төлеуші  өз еркі бойынша басқа да шектеу мөлшерлемесін қолдануына құқылы, бірақ  ол қойылған (белгіленген) шектен жоғары болмауы керек. Өндірістік мақсат үшін өз күшімен салынған құрылыстардың шығыстары және өндірістік мақсатта үш жылдан кем емес пайдаланатын технологиялық құрал-жабдықтардың құны; салық төлеушінің еркі бойынша амортизациялау мерзімінің кез-келген сәтінде қалған амортизацияның шегінде шегеріс жасай алады.

Ғимараттар, қондырғылар, құрылыстар объектілері бойынша  амортизациялық аударымдар жеке анықталады.

2 – кесте

Салықтық кезеңнің соңына топ ішіндегілері бойынша  баланстың құны анықталуы:

Салықтық кезең-нің  басына топ ішіндегілердің  баланстық құны (өткен салық ке-зеңнің соңындағы топ ішіндегілер-інің баланстық құны, амортизациялық  аударым сомасы- ның азайғаны, жөндеу жұмыста-ры жүргізілгендері және есептен  шық-кандары ескеріліп, жасалған түзету-лер)

Салықтық кезеңде  келіп түскен тіркел-ген активтер мынадай құны бойынша: алынған құны - бас-тапқы құнынан алуға байланысты шығыс-тар, өндіру, салу, монтаждау және ор-нату шығындары кіреді; жарлық капиталына салым ретінде алын-ған – құны бойынша, азаматтық заңға сәй-кес анықталады, тегіналынған  – бас-тапқы құны бойын-ша алыс-беріс актісі бойынша анықтала-ды, бірақ нарықтық құнынан жоғары бол-мауы тиіс.

Салықтық кезеңде  есептен шыққан тіркелген активтер мынадай құны бойынша са-ту және қаржылық лизингке берген кезде – сату құны бойынша; Жарлықкапиталына  салым ретінде берген кезде – бас-тапқы құны бойынша, азаматтық заңға сәйкес анықталады; Есептен шығарған, жо-ғалтқан, бүлінген кезінде (егерде сақтандыру қоры бар болса)-құны төленген сақтандыру сомасынан алы-нады, яғни сақтандыру келісім-шартына, сақтанды-ру ұйымдарының төленген сомасы бойынша анықтала-ды; Есептен шығарған, жо-ғалтқан, бүлінген кезінде (егерде сақтандыру қоры жоқ болса)-баланстық құ-ны бойынша; Тегін берген кезде-баланс-тық құны бойынша

                                        

Жарлық капиталға салым  ретінде алынған, тегін алынған, сатып алынған кезде, олар келіп  түскен негізгі құралдардың баланстық  құнын өсіреді. Ал есептен шыққан кезде, олар сол баланстық құнын төмендетеді.

Қаржылық лизингіге  берілген (қаржылық лизингі бойынша  тіркелген активтердің лизингі  алушының ішкі тобы бойынша баланстық  қүны есептелінеді.

Қаржылық лизингіге  берместен бұрын тіркелген актив  баланстық құнында көрсетілген болса, онда оны берген кезде лизингі беруші өз балансынан азайта алады.

Жөндетуге жұмсалатын шығыстар бойынша шегерімдер. Шегерім  әрбір ішкі топқа кіретін негізгі  құралдарды жөндеуге жұмсалатын шығыстар бойынша әрбір ішкі топқа қатысты рұқсат етіледі. Әрбір ішкі топ бойынша негізгі құралдарды жөндетуге жұмсалатын шығыстар сомасы ішкі топтың салық жылының айғындағы құндық балансының 15 пайызының шегінде шегеріледі. Аталған шектен асатын сома ішкі топтың баланстық құнын  арттырады. Егер  ол Республикалық немесе жергілікті бюджеттерден алынған субсидиялардың есебін жургізілген жөндеу болса, онда олардың баланстық құны арттырылмайды және шығыстар шегерімге де жатпайды.

Салық салынатын  табысты анықтаған кезде жылдық жиынтық табыстан келесі шығыстар шегеруге жатпайды:

-    жыддық  жиынтық табысты байланысты емес  шығыстар;

-     күрделі сипаттағы шығыстар, яғни  тіркелген активтерді салуға  және сатып алуға кеткен шығыстар;

-      мемлекеттік бюджетке төленетін  айыппұлдар мен өсімдер;

-   жылдық жиынтық табысты алумен байланысты болса да, бірақ Салық Кодексінің   белгіленген   нормасынан   артық   болса,   онда   ол   шегерімге жатқызылмайды;

- Қазақстан   Республикасының   заң   актісімен   белгіленген,   нормадан жоғары, төлеуге (төленуге) жататын міндетті бюджет төлемдерінің   басқа да сомасы;

-  кәсіпкерлік   қызметте  пайдаланбайтын,   құрылыс   объектілерін  салу, пайдалану және  күтіп-ұстау шығыстары;

- тегін берілген  мүліктердің, жұмыстардың, қызметтердің  құны.  Кәсіпкерлік қызметтен тартқан зияндар (егер шегерім түзетілген жылдық   жиынтық табыстан асып кетсе), сондай-ақ салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметінде пайдаланған ғимараттардан, қондырғылардан тартқан зияны салық төлеушінің келешектегі табысының есебінен өтеу үшін үш жылға дейін төлеу мерзімі кейінге қалдырылады.

Бағалы қағаздар сатқан кезде шеккен зиянды олардың  құнын өсірудің есебінен өтеледі, бұл  шара мүмкін болмаған жағдайда оның өтелу  мерзімі үш жылға дейін кейінге  қалдырылуы мүмкін.

Корпоративтік табыс салығын есептеген кезде 851-шоты дебеттеліп, 631-шоты кредиттеледі. Бүл салық жылдың соңында бір рет есептелінеді.

Корпоративтік табыс салығын бюджетке төлеген  кезде оның ішінде аванстық төлемін  қоса алғанда 631-шоты дебеттеліп, 441-шоты кредиттеледі.

851-шотының дебеті бойынша және 632-шотының кредиті бойынша кейінге қалдырылған салықтын пайда болғанын немесе ағымдағы кезеңде уақытша айырмасының жойылғанын, болашақта бюджетке төленуге жататындығын көрсетеді. Жыл соңында табыс салығы бойынша жұмсалған шығыс сомасына 571-шоты дебеттеліп, және 851-шоты кредиттеледі.

Ұзақ мерзімді активтерді қайта бағалаған кезде  ол корпоративтік табыс салығын  әсер етпейді, бірақ қайта бағалаудың нәтижесінде салық салынатын  және бухгалтерлік табыстың арасында айырма болуы мүмкін. Бұндай орын алған айырма салық есебінде көрініс таппайды, ол тек бухгалтерлік есепте ғана көрсетілуі мүмкін. Ондай айырма тұрақты да, уақытша да болуы мүмкін. Бухгалтерлік есепте де, салық есебінде де амортизацияны есептеу үшін әртүрлі тәсілдер пайдаланады: уақытша айырманы, ал қайта бағалаудың нәтижесіндегі құндық өсімі — түрақты ауырманы туғызады.

Айырманың бұндай типі қабылданған  есеп әдістемесіне тәуелді болып  келеді. Осындай айрыманың болуына  қарап, ондай айырма бухгалтерлік есепте 632 шотына жатқызылады, бірақ ол салықтық төлемде көрініс таппайды.

Резидент  емес заңды түлғалардың таза табысынан 15 % мөлшерлемесінде салық ұсталынады. Олардың таза табысы салық салынатын табыс пен корпоративтік салық сомасының айырмасынан шығады.

Резидент еместердің Қазақстан Республикасының көзіне алатын табыс түрлерінің қатарына мыналар жатады:

-   өнімді, жұмысты, қызметті сатқаннан алынған  табыстар;

- басқару, қаржылық, аудиторлық, маркетингтік т.б. көрсеткен  қызметтерінен алынған табысы;

- мүліктердің  құнына жеңілдік жасаудың арқасында алынған табыстары;

-    талап  ету құқына жеңілдік жасаудың  арқасында алынған табыстары;

-  айыппұл  және өсімдерден түскен табысы, бұл айыппұлдар мен өсімдер  өз міндеттемесін тиісті орындамаған  резиденттерге де, резидент еместерге  де салынады;

-   дивиденд  түрінде алынған  табыстары   және  үлестік  қатысудан   алған табыстары;

-    роялти  нысанында алынған табыстар;

-    жалға  беруден алған табыстар;

- халықаралық  тасымалдау процесінде транспорттық  қызмет көрсетуден алған табысы;

-     резиденттердің төленген ұтыстары;

-      тегін алынған мүліктерден түсетін  табыстары;

-      басқа да  қызметтерден түсетін табыстары.

Қазақстанда қызмет ететін резидент еместердің алатын табысынан  мына төмендегі мөлшерлемеде табыс  салық ұсынылады;

-  дивиденттерден   және   қатыстық   үлестерден   алатын   табысынан   және сыйақысынан - 15 %;

- тәуекелділікті  сақтандыру  келісім-шарты  бойынша  төленетін   сақтандыру пайдасынан - 10 %;

-  қайта сақтандыру  шартары бойынша төленетін сақтандыру  төлемінен - 5 %;

-  халықаралық  байланыста тасымалдау қызметін  көрсеткен табысынан - 5 %;

-  осы Кодекстің  178 бабы бойынша алынатын табысынан  - 20 % (1 — ші мен 4— ші бабын  қоспағанда) салықтар ұсталады.

Мыналар кірмейді:

- Қазақстан   Республикасының   аймағында   сыртқы   сауда   операциялары бойынша тауарларды жекізумен байланысты төлемдер;

-  банк-резиденттердің  корреспонденттік     шоттарын  жүргізу және  ашумен байланысты  көрсеткен қызметінен алынатын  табыстар;

-  бағалы  қағаздарды  сату кезінде  олардың  құнының  өсімінен  алынатын табыстар;

-   мемлекеттік  бағалы қағаздармен жасалған  операцияялардан түскен табыстар;

-  шикі мүнай  өнімдерінің сапасы бойынша төленетін  төлемдер (Қазақстан Республикасының  тыс жерлерінде);

- сатып алушы-резиденттердің  төлеген бағалы қағаздардағы қарыздар бойынша есептелген марапаттау сомасы.

Резидент емес заңды түлғалардың табысына салынатын  салықтың тәртібі Қазақстан Республикасындағы  тұрақты ұйымдардың қызметі арқылы жүзеге асады. Резидент емес заңды түлғалардың  табысына тұрақты ұйымдардың қызметімен байланысты барлық табыс түрі жатады.

Шегерімге табысты  алумен байланысты тікелей шығыстардың  барлығы жатады. Резидент емес заңды  тұлғалар өз шегерімдерін тұрақты ұйымның  шегеріміне жатқызуға құқығы жоқ, атап айтқанда:

-  бұл резидент емес заңды тұлғаның меншігін қоддану құқын ұсынғаны немесе қолдағаны үшін роялти, гонорар, адамдар және басқа төлемдерді жасауға;

-    көрсеткен  қызметі үшін комисиондық табыстарды  алуға;

-   осы  резидент емес заңды тұлғаның  ұсынған қарыздары (заемдары) бойынша марапаттауды алуға;

-  құжаттармен  дәлелденбеген шығыстарды жасауға;

-  және басқа  да.

Резидент емес заңды тұлғалар салықты таза табыстан төлейді.

Халықаралық келісім-шарт бойынша арнайы ережелері. Халықаралық  келісім-шарттың ережелері салынатын салықтың екі жақты болмауын және бір жақтың салық салудан қашуын болдырмау үшін жасалынады.

Қосылған  құнға салынатын салық.

Қосылған құнға  салынатын салық тауарларды өндіру, жұмысты орындау немесе қызмет көрсету  және олардың айналысы барысында қосылған құн өсімінің бір белігін аудару, сондай-ақ осы елге тауарлар импорты кезіндегі аударым болып табалады. Бұл ретте салық салынатын айналым мен салық салынатын импорт салық объектісі болып табылады. Қосылған құнға салынатын салық «Қосылған құнға салынатын салық» шотында есептеледі. Бұл пассивтік шот болғандықтан кредитіне салынған салық сомасы, ал дебитіне бюджетке аударылған және ұйымның жабдықтаушыларға тиісті түрде рәсімделген салық шоты бойынша төлеген сомалары жазылады. Бюджетке төленуге тиісті қосылған құнға салынатын салық өткізілген өнім, орындалған жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін есептелген қосылған құнға салынатын салықтың сомасы мен сатып алынған тауарлар, материалдар мен жабдықтаушылардың көрсеткен қызметі, орындаған жұмысы үшін төленген қосылған құнға салынатын салық сомаларының арасындағы айырма ретінде айқындалады. Қосылған құнға салынатын салық мөлшері Қазақстан Республикасының салық заңында белгіленеді.

Бұл өндіріс  процесіне және тауардың (жүмыстың, қызметтердің) айналысына қосылған, сату айналысына салынатын қүн бөлігінің  бюджетке аударылатын, қосылған құны салығы болып табылады, сондай-ақ Қазақстан  Республикасының аумағы тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар. Бюджетке төлеуге жататын (тисті) қосылған құн салығы тауар айналымына қосылған құннан, орындалған жұмыстан, көрсетілген қызметтен ұсталынады.

Қосылған құнға салынатын  объектілері болып, салық салынатын  айналым және салық салынатын  импорт болып табылады.

Сондай-ақ, еңбекақы заттай түрде төленген жағдайда берілетін  тауарларға салық салынады.

"Сату" термині тауарларға  қатысты қолданғанда сатуды, айырбастауды, ақысыз беруді немесе кепілге  салынған тауарларды кепілдікке  зат ұстаушының меншігіне беру және жұмыстар мен қызметтерді орындау деп білеміз.

Қосымша құнға  салынатын салық бойынша есепте тұрған немесе тұруға міндетті кәсіпкерлік, яғни заңды тұлғалар салық төлеушілер болып табылады.

Қазақстан Республикасының  қатысуымен жасалған халықаралық шарттарда түсті және қара металлдардың сынығын қоспағанда, тауарлардың экспортына нольдік мөлшерлеме бойынша салық салынады.