Ұйымдағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың тәртібі

Қосымша құнға салынатын  салықтың мөлшерлігі салық салынатын  айналымның 14 пайызын құрайды (ҚҚС-нан  босатылған айналымды қоспағанда).

Салық салынатын айналым  бойынша бюджетке төленуге жататын  қосылған құн салығының (ҚҚС) сомасы сатылған тауарға есептелген ҚҚС  сомасы мен, алынған тауар үшін төлеуге  жататын ҚҚС сомасының арасындағы айырмасынан шығады.

Қосылған құн салынған төлеушінің тауарды (жүмысты, қызметі) сатуы бойынша жасаған айналымына салық салынады және ол салық салынатын айналым болып табылады; Салық Кодексімен босатылғандар немесе Қазақстан Республикасы өнімді сатудың орны болып табылмаса, онда олар салық салынатын айналымға кірмейді. Салық салынатын айналымның деңгейін қосылған құн салығының сомасына қоспай, тариф пен тараптардың мәмілесі бойынша белгіленген бағасын қолдана отырып, тауардың (жұмыстың, қызметтің) сатылатын құнын негізге ала отырып анықтайды.

Қазақстан Республикасының аймағы сырттан (импорттан) келген тауарларға салық салынады (қосылған қүн салығынан босатылғаннан басқасы). Оларға салынатын салықтың деңгейі Қазақстан Республикасындағы кеден заңына сәйес анықталады және оларға кеден құны да қосылады.

           Қосылған құн салығын анықтау үшін сату орны болып мыналар танылады:

Тауар (жұмыс, қызмет) алушы бюджетке төленетін жарнасы  бойынша салық сомасын анықтаған  кезде қосылған құн салығының  сомасын зачетка жатқызуға құқығы бар. Зачетка жатқызылатын айналымды  есептеген кезде қосылған құн  салығын төлеуші пропорционалды немесе бөлек есептелінетін әдісті тандай алады. Пропорциональды әдісте қосылған құн салығын деңгейінде зачетке жатқыза алады. Ал бағалы қағаз бойынша операциясының кезінде сату бойынша айналымына, оның өсімді қосылады. Ал бөлек есептелінетін әдіте салық төлеуші шығыс сомасы бойынша және алынған тауардың (жұмыстың, қызметтің) қосылған құн салығының сомасы бойынша жеке есептеулер жүргізеді және салық салынбайтын айналымның үлес салмағын және олардың сомасын анықтауға көмектеседі. Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге жататын қосылған құн  салығының сомасы  айналым  бойынша есептелген қосылған құн салығының сомасы мен зачетка жатқызылған салық сомасының айырмасы ретінде анықталады.

Салық салынатын  айналым резидент еместерден алынған  жұмыс пен қызмет, қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайды. Егер де ол жұмыс пен қызметтің сарту орны Қазақстан Республикасы болса, онда қосылған құн салығын салуға жатады.

Қосылған құн  салығы салынатын тауарларды тиеуді, жұмыстарды атқаруды немесе қызмет көрсетуді  жүзеге асыратын қосымша құнға салынатын салық бойынша есепте тұрған салық төлеуші аталған тауарларды, атқарылған жүмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдап алатын тұлғаға салық шот-фактурасын ұсынуға міндетті. Егер де ҚҚС сомасы шот-фактурасында көрсетілсе, онда оған 331-шот дебеттелін, 333, 671, 687 шоттарының тиістілері кредиттеледі.

ҚҚС есептеу  кезінде 301-"Алынуға тиісті қарыздар" шоты дебеттеледі де, 633-"Қосылған қүн салығы" шоты кредиттеледі.

Содан соң 301-шоттың кредитінен 633 шотының дебетіне есепке алынады. Айырмашылығы бюджетке аударылады: 633 шотының дебетінде, 441 "Есеп айырысу шотындағы қолма-қол ақша" шотының кредитінде көрініс табады.

Салып алушылар бұрындары ҚҚС-ның сомасы төленген тауарларды қайтарған кезде, ол 663 шотының  дебеті мен 687 шотының кредиті бойынша көрініс табады.

Жеке тұлғалардан ұсталатын табыс салығы.

Есепті жыл  бойы салық салынатын табысқа  ие болған жеке тұлғалар салық төлеушілер болып табылады. Жеке тұлғалардың  жылдық жиынтық табысына еңбекақы түрінде  алынатын табыстар, кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары, жеке тұлғалардың мүліктік табыстары, тағы да басқа табыстары кіреді.

Жеке тұлғалардың  мүліктік табысына тек қана активтің келесі түрлерінің құндарына инфляцияға байланысты түзетуді есепке ала отарып өткізуден түскен құнның өсімі жатады: салық төлеушінің тұрақты тұратын жері болып табылмайтын, жылжымайтын мүліктің, құнды қағаздардың, заңды тұлғаларға және басқа материалдық емес активтерге қатысу үлесінен; шетелдік валютадан; асыл тастар және асыл металдардан, олардан жасалған зергерлік бұйымдардан, құрамында асыл тастар және асыл металдар бар басқа да бүйымдардан, өнер туындылары мен антиквариаттардан. Жеке тұлғалардың салық төлейтін табыстарының құрамы салық кодексінде қаралады.

Табыс салығының  мөлшерін ай сайын бір қалыпты ұстау үшін салық салынатын табыстың есепті сомасы мен одан ұсталатын табыс салығыны сомасы есептелетін айлардың санын біддіретін сан мәні бар бірлікке 12 санының қатынасын көрсететін қайта есептеу көрсеткіші белгіленген. Мердігерлік шарт бойынша жүмыс істейтін түлаларға төленетін төлем, сондай-ақ бір жолғы төлем түрінде есептеу көрсеткіші қодданылмайды.

Жеке тұлғалардан  алынатын табыс салығы. Жеке түлғалар бойынша бюджетпен есеп айырысу  есебі 639 пассивтік шотында жүреді.

3 – кесте

Жеке тұлғалар бойынша есеп айырысу

Жаңа табыс  салықты төлеуші	Салық салынатын  объектісі	Салық мөлшерлемесі	Салық кезеңі
Салық салы-натын  объек-тісі бар, Қа-зақстан Рес-публикасының резиденттік жеке түлғасы	Төлем көзінен  алатын табысына салынатын(салық кодексімен сәй-кес салық салуға жатпайтын, табыстарынан, қоспағанда)   Төлем көзінен  алатын табысына салынбайтын салықтар	І.Ұтыс, марапаттау, диви-денд түріндегі табысы (сақтандыру қоры бойынша марапаттауды қоспағанда) - 15 %; 2.Адвокаттар  және жеке нотариустар — 10 %; 3. Басқа да  табыстар — 15 еселенген жылдық  есептік көр-сеткішке дейін —  салық салы-натын табыстың сомасынан  5%; 15 еседен 40 есе еселенген жыддық  есептік көрсеткішке дейін —  15 еселенген жылдық есептік көрсеткіште  сн салық сомасы + 10 % одан артық сомадан; 40 еседен 600 есе есе-ленген жылдық есептік көр-сеткішке дейін - 40 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен салық сомасы + 20 % одан артық сомадан; 600 есе есе-ленген жылдық есептік көр-сеткіштен және одан әрі қарай - 600 есе еселенген жылдық есептік көрсеткіштен және одан әрі қарай - 600 еселенген жыл-дық жылдық есептік көрсет-кіштен салық салу сомасы+30 % одан артық сомадан	Күнгізбелік жылы

 

 

 

 

 

 

 

кестенің  жалғасы

Салық салы-натын  объек-тісі бар, Қа-зақстан Рес-публикасының резиденттік емес жеке тұлғасы

Төлем көзінен  ала-тын табысына салы-натын және салын-байтын салықтар (салық кодексімен сәйкес салық салуға жатпайтын, табыс-тарынан, қоспаганда)

Резиденттік емес жеке тұлғалардың табысына салық  салудың ерекше-ліктері төменде  текс бойын-ша келтірілген

 

Төлем көзінен алатын табысына салынатын  салықтар.

Төлем көзінде  салынатын салық салық төлеушінің табысына алынады, олардың қатарына:

-еңбеккерлердің  табысы. Төлем көзінде салық салынатын,  еңбеккерлердің табысына жұмыс  берушілердің ақшалай немесе заттай нысанда есептеген жалақысы жатады, оған әрекет етіп түрған салық заңында қаоастырылған, салық шегерім азайтатын сомасы, материалдық олжасы, әлеуметтік және материаддық игілік т.б. табыстары кіреді.

Еңбеккерлердің  табысы бойынша жеке табыс салығының сомасы еңбеккерлердің табысына қолданатын мөлшерлеменің көмегімен есептелінеді.

Табыс салығы үстаған  кезде 681, 682 шоттары дебеттеліп, 639 шоты кредиттеледі.

-  бір жол  төлемдерден түскен табыс. Бүндай  төлем алдын-ала жасалған келісім-шарт  бойынша анықталады,

- жинақтау зейнеткерлік  қорларынан төленетін зейнеткерлік   төлемдері, бұл өз кезегіндегі  айлық есептік көрсеткіштерді (АЕК)  азайтады;

-  жеке тұлғаға  төленетін ұтыстар, марапаттаулар,  дивиденттер, табыстың бұл түріне 15 % деңгейінде салық салынады;

-  стипендия,  бұларға да салық салынады, сондай-ақ  стипендия мәдениет, ғылым, т.б.  қайраткерлерге арналады;

-      сақтандыру қоры бойынша табысы;

Төлем көзінен салынбайтын табыстар. Төлем көзінде салық салыбайтын табысқа салық төлеушінің келесі табыс түрлері жатады: мүліктік табысы, жеке кәсіпкерлердің салық салынатын табысы, адвокаттардың

табысы және жеке нотариустардың табысы және т.б.

Резидент  емес заңды түлгалардың табысына салық салудың ерекшеліктері. Жеке шетел тұлғаларының табыстарына салық салу кезінде резиденттердегі қағидалар пайдаланылады, осыған сәйкес  салық төлеушілер резиденттік және резиденттік емес болып бөлінеді.

Салық салу мақсатында жеке тұлға, егер де олар келесі тұжырымдамалардың  кез келгеніне жауап берсе, онда олар Қазақстан Республикасының резиденті болып саналады:

-  Қазақстан  Республикасына заңды жолымен  келген (түрғылықты болу үшін);

-  Қазақстан Республикасына  біршама уақытқа келген;

-  Қазақстан  Республикасы 183 календарлық күнінен  кем емес уақытқа келген.

Егер де Қазақстан Республикасында шетелдік жеке тұлғасының тұрған күні ағымдағы жылы 31 календарлық күннен кем болмаса және ағымдағы салық қезеңімен аяқталатын, үш жылдық кезең ішіндегі календарлық күні 183-тен кем болмаса, онда ол "біршама уақытқа келген" деген тұжырымдамаға сәйкес келеді.

Акциздік  салықтар.

Акциздік (жанама) салық дегеніміз — сатылатын тауардың бағасына қосылатын, сатып алушы төлейтін салық болып табылады. Акциздік салық салынатын тауарларға Қазақстан Республикасының аумағында шығарылған немесе Қазақстан Республикасының аумағында импортталған тауарлар, яғни спирттің барлық түрлері, темекі өнімдері, құрамында темекісі бар басқа да өнімдер және күнделікті қолданьшмайтын басқа да бұйымдар жатады.

Қазақстан Республикасының  аумағында акцизделуге жататын тауарларды өндіретін немесе акциздеуге тиісті тауарларды импорттайтын немесе Қазақстан Республикасы аумағында (акцизделуге) ойын бизнесін жүзеге асыратын барлық занды тұлғалар акциз салығын төлеушілер болып табылады. Көсіпорындарда акциз салығы есептегенде:

Кәсіпорындар  мен ұйымдар бұл жоғарыда айтылған салықтардан басқа да өзінің меншігіндегі жерге, көлік құралына және мүлкіне  заңда бекітілген мөлшерде салық  төлеп тұруы тиіс.

"Мүлікке  салық" деп аталатын шоттар  түріндегі екі жақты жазуы  жазылады.

Сондай-ақ "Бюджетке төленетін басқадай салықтар мен  алымдар" шотында Қазақстан Республикасы заңдарында қаралған басқадай салықтар, алымдар, мен міндетті төлемдер есептеледі. Бұл айтылғандардың қатарына:

-   шығарылған  бағалы қағаздарды тіркеу алымы;

-  жер қойнауын  пайдаланушылардың арнаулы төлемдері  мен салығы, және тағы да басқалар  жатады.

Салықтардың, алымдар  мен міндетті төлемдердің түрлері, мөлшері және олардың төлеу тәртібі  Қазақстан Республикасы заңдарынада  қаралады. "Бюджетпен басқадай есеп айырысу" шотының кредитіне тиісті шығындар есептелетін шоттардың дебитінен есептелген салық, алымдар мен міндетті төлемедер сомасы, ал бұл шоттың дебитіне тиісті төлем төленген шоттардың кредитінен төленген сомалар жазылады.

4-кесте

Бюджетпен есеп айырысу шоты бойынша жүргізілетін операциялар

 

№	Операциялардың  мазмүны	Дебиттелетін  шот	Кредиттелетін шот
1	2	3	4
1	Занды   ұйымдардан   бюджетке   алынатын корпоративтік  табыс салығы сомасына.	851	631
2	Үйымның есеп саясатының өзгеруіне немесе кеткен кемшілітерді түзетуге байланысты, бөленбеген табыстың бастапқы қалдығын реттеуге жататын салық сомасының: -    ұлғаюына; -    азаюына.	562 631	631 562
3	Төтенше   жағдайларға   және   тоқтатылған  операцияларға         байланысты    табыстар (зияндар) салығының сомасына	862-864	631
4	Төтенше   жағдайдың   және   тоқтатылған  операциялардың салдарынан шеккен зиянға байланысты, өзгерген салық сомасына	631	861-864
5	Занды ұйымдардың бюджетке нақты аудар-ған корпоративтік  табыс салығы сомасы	631	441
6	Ағымдағы   кезеңде   пайда   болған  немесе жойып   жіберудің   нәтижесінде   уақытша айырмашылық    (бухгалтерлік)    есеп    пен салық есебінің талаптарының айырмашы-лығының    нәтижесінде    болған)    алдағы уақытта төлеуге тиісті салық	851	632

кестенің жалғасы

7	632 —"Кейінге  қалдырылған табыс салығы" деп   аталатын   шотқа   түзетулер   енгізуге байланысты: салық мөлшерін  ұлғайтуға; салық мөлшерін азайтуға.	851	632
8	Айда   болған   немесе   жойып   жіберудің  нәтижесінде   кездескен   уақытша   айырма салық сомасына: -   бюджетке  төлеуге;  -   зиянды  жабу нәтижесіне есептелген.	632 632	631 851
9	-  Активтерді   қайта   бағалауға   байланысты  салық сомасының үстеме өсімінен  жоғары болған кезде,  -  Салық   есебіндегі   қайта   бағалау   үстеме өсімінің,   бухгалтерлік   есептегі   қайта   бағалау үстеме өсімінен жоғары болған кезінде	541   632	632   541
10	Сатып алушыларға және тапсырыс берушілерге сатылған өнім (жүмыс, қызмет) үшін талап етілген  шот бойынша қосылған құн салығының  сомасына	301-303	633
11	Орны толтырылатын қосылған құн салығы сомасы мен есептелген қосылған құн салығы сомасының өзара  жабылуына	633	331
12	Бюджетке аударылған қосылған құн салығы сомасына	633	441
13	Жеке тұлғаларға есептелген табыс салық сомасына	681	639
14	Серіктестіктерге  қатысушылардың диви-дендтерімен табыстарынан, олардың үлес-теріне қарай, төленетін  көздерінен ұсталуға тиісті, есептелген салық сомасына	621, 622, 687	639
15	Жеке тұлғалардың  еңбекақысынан ұсталған табыс сомасының  бюджетке аударьшғаны	639	441
16	Бюджетке артық  аударылған салық сомасының қайтарылуы	441	631-639
17	Есептелген  әлеуметтік салық сомасы	821	635
18	Есептелген  әлеуметтік салық сомасы бюд-жетке  есеп айырысу шотынан аударылды	635	441
19	Есептелген акциз салық нормасы	301	634
20	Есептелген  акциз салығының сомасы бюджетке есеп айырысу шотынан аударыдды	634	441
21	Есептелген  жер салығы сомасы	821	636
22	Есептелген  жер салығы сомасы бюджетке есеп айырысу  шотынан аударылды	636	441