Мемлкет және құқық туралы түсінік

Экология құқығының әдістері :императивті және диспозитивті әдістер. Императивті әдіс бір тараптың екінші тарапқа басымдылығын білдіреді. Диспозитивтік әдіс тараптардың теңдігін білдіреді, бұл әдіс экология саласында шарттық қатнастарды жүзеге асыруда пайдаланылады.

 Қоршаған ортаны қорғау мемлекеттің  экологиялық қызметі болып табылады  Осының негізінде табиғи ортаны  қорғауға бағытталған заңдар  мен қаулылар басқа да нормативтік  актілер қабылданған Қоршаған  ортаны қорғау және табиғи  ресурстарды  дұрыс, тиімді пайдалану  елімздің экологиялық дамуын  жетілдірудің алғы шарты ертінде  ҚР конституциясында да қарастырылған.ҚР  Конституциясының 6-бабы 3-тармағында: «Жер және жер қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесібасқа да табиғи ресурстар мемлекет меншігінде болады.Жер сондай-ақзаңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте болуы да мүмкін» Конституцияның 31-бабы 1-тармағында: «Мемлекет адам өмірі мен денсаулығына қолайлы қоршаған ортаны қорғауды мақсат етіп қояды» делінсе,  38-бабаы 1- тармағы: «Қазақстан азаматтары табиғатты сақтауға  және табиғат байлықтарын ұқыпты иайдалануға міндетті» деп атап көрсетілген.ҚР 1991-2005 жылдар аралығында 20 халқаралық шарттарға қосылды.Қоршаған ортаны қорғау заңнамасының негізі қаланды. Қазіргі кезде қоршаған ортаны қорғаудың құқықтық, экономикалық және әлеуметтік негізін белгілейтін заң ҚР «Экологиялық кодексі», «Қазақстан Республикасының 2004-2015 жылдарға арналған экологиялық тұжырымдамасы» (03.12.2003 ж.) 2003 жылы қабылданған «Жер кодексі», «Орман кодексі», «Су кодексі» т.б. заңдар мен нормативтік актілер жатады. болып табылады. енгізген. Экологиялық мәселелердің шиеленісуі экологиялық қауіпсіздікті сақтауды талап етеді. Экологиялық қауіпсіздік дегеніміз жеке адамның, қоғамның маңызды құқықтыры мен мүдделерін қоршаған ортаға антроаогендік және табиғи ықпал ету нәтижесіндетуындайтын қатерден қорғаудың жағдайы. ЭК 3-бабында: «Экологиялық құқықтық қатнастарға қатысушылар жеке және заңды тұлғалар, мелекет және қоршаған ортаны қорғау мен табиғи ресурстарды пайдалануды мемлекеттік реттеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдар» делінген.

 ЭК 5-бабында  Экология құқығының  негізгі принциптері  белгіленген:

1.Қазақстан Республикасының тұрақты  дамуын қамтамасыз ету;

2.Экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету;

3.Экожүйелік әдіспен экологиялық  қатнастарды реттеу;( Экожүйе дегеніміз тірі организмдердің өзі өмір сүріп отырған ортасымен біртұтастығы негізінде ғана өмір сүруі және дамуы жүзеге асатын жүйе)

4.Қоршаған ортаны қорғау мелекеттік  реттеу мен табиғи ресурстарды  пайдалануды мемлекеттік басқару;

5.Қоршаған ортаны ластағаны  үшін жауапкершілік және оған  келтірілген зиянды толтыру шараларын қолданудың міндеттілігі;

6.Экологиялық заңдарды бұзғаны  үшін жауапкершіліктің ымырасыздығы;

7.Қоршаған ортаға келтірілген зиянның орынын толтырудың міндеттілігі;

8.Қоршаған орта рұхсат алу арқылы және ақылы пайдалану;

9.Табиғи ресурстарды пайдалануда  экологиялық таза, ресурстарды үнемдейтін  технологияларды пайдалану

10.Қоршаған ортаны қорғауда мемлекеттік  органдардың үлесімді және жариялық  сипатта жұмыс істеу принципі;

11.Қоршаған ортаны ластау деңгейін  төмендету, қалдықтарды азайту мақсатында  табиғататы пайдаланушыларды ынталандыру  шараларын қолдану;

12.Экологиялық ақпараттың қол жетімділігі;

13.Табиғатты пайдалануда ұлттық  мүдделернің басымдылығы;

14.Қазақстан Республикасының экологиялық  заңдарының халқаралық құқықтық қағидаттар және нормалармен үйлесімділігі;

15.Жоспарланған шаруашылық жүргізуде  қоршаған ортаны пайдаланудың  қауіпсіздігінің презумпциясы;

ЭК- те азаматтардың қоршаған ортаны қорғау барысында құқықтарымен қатар міндеттері айқындалған  Міндеттері:

1)әрбір азамат қоршаған ортаны  қорғауға және табиғи ресурстарға  құыпты қарауға;

2)қоршаған ортаны қорғау туралы  заңдарды орындауға;

3)өзінің экологиялық білім деңгейін  арттыруға және жеткіншек ұрпаққа  экологиялық тәрбие беруге жәрдемдесуге  міндетті.

2.Табиғатты пайдалану  құқығы

Табиғатты пайдалану дегеніміз қоршаған ортаның пайдалы ресурстарын күнделікті өмірде және шаруашылық мақсаттарға пайдалану. Табиғатты пайдалану жалпы және арнайы болып екі түрге бөлінеді. Табиғатты жалпы пайдалануда адамдар күнделікті тіршілікке қажеттілікті жер, су, ауа т.б. тегінжәне ұдайы пайдаланады. Табиғатты арнайы пайдалану жеке және заңды тұғалар ақылы негізде арнайы рұқсатпен шаруашылық мақсататрда пайдаланғанда жүзеге асады.табиғатты пайдаланудың түрлері табиғат пайдалану құқығын нысанына қарай мынадай түрлерге бөлеміз:

1. Жер пайдалану құқығы.

2. Су пайдалану іс құқығы.

3. Орман пайдалану құқығы.

4. Жануар әлемін пайдалану құқығы.

5.Өсімдіктер әлемін пайдалану

6. Атмосфералық ауаны пайдалану  құқығы.

7.Пайдалы қазбаларды пайдалану 

Табиғатты  пайдалану құқығының қағидалары:ғылыми дәлелденген, сипаттамалы, мақсаты, тиімді, кешендік, лицензиялау, квоталау және лимиттер т.б.жатады.  Табиғатты пайдалануды лицензиялау – табиғатты пайдалануға рұқсат беруден тұратын, қоршаған табиғи ортаны мемлекет арқылы реттеумен бақылауды жүзеге асырудың тәсілдері болып табылады.

Лицензия табиғат пайдалануға берілетін қоршаған ортаны қорғау саласындағы арнайы уәкілетті мемлекеттік органның рұқсаты. Ол нормалары, ерекшеліктері және қолданылатын технологиясы көрсетілген құқығын куәләндіратын құжат болыл табылады.

Лимит табиғат пайдаланушыларға берілетін қоршаған ортаны ластайтын заттарды шығару мен тастауға өндіріс пен тұтыну қалдықтарын орналастырудың мөлшер және уақыты анықталған табиғат пайдаландың нақты мерзімі мен көлемі.

Квота-белгілі бір уақытқа берілген табиғатты пайдаланудың,қоршаған ортаға тасталатын қалдықтардың мөлшері нормаланғанлимиттің бір бөлігі. 3. Экологиялық құқық бұзушылық пен экологиялық жауаптылық

Жалпы экология мәселесі бұл - мемелкеттің, адамның, қоғамның болашақ ұрпақ және табиғат пайдаланушының жауапкерішлігі. Жалпы экологиялық жауапкершілік дегеніміз мемлекеттің, адамның, қоғамның, болашақ ұрпақ және табиғат, пайдаланушы алдындағы жауапкершілігі.

Экологиялық құқық бұзушылық дегеніміз – кінәлі, құқыққа қарсы әрекет немесе әрекетсіздік, мемлекеттің жеке және заңды тұлғалардың экологиялық құқықтар мен занды мүдделеріне және қоршаған ортаға келтірілген зиян келтіру немесе осындай зиянның туындауына нақты қауіп төндіру болып табылады. Экологиялық құқық бұзушылықтарды бірнеше топқа бөлуге болады. Олар:

1. Табиғи ресурстарды тоздыру, ластау (243, 250 баптар).

2. Табиғи ресурстарды жою және  оған зардап келтіру (283, 287 баптар).

3.Экологиялық талаптарды орындау  барысындағы құқық бұзушылықтар. (240, 245, 246, 247 және тағы басқа баптар).

4. Экологиялық талаптарды орындамау (249, 261, 270 баптар).

5.Ерекше қорғалатын табиғи аумақтармен  басқа да табиғи ортаға байланысты  тәртіптерді бұзу (295, 297, 299 баптар).

6. Табиғатты пайдаланушының ережелерін  бұзу (241, 254, 271, 272 баптар).

7. Табиғатты қорғаумен байланысты  шараларды орындамау (244, 251, 252, 253 баптар).

8. Экологиялық ақпаратты жасыру немесе бұрмалау (242, 257, 258, 260, 268 баптар).

Экологиялық құқық бұзушылық жасаған тұлғаларға төмендегідей әкімшілік жазалау шаралары қолданылады:

1)ескерту,

2)әкімшілік айыппұл салу,

3)әкімшілік бұзушылық жасаған  құралдарын алып қою,

4)бұл құралдарды тәркілеу,

5)арнайы құқықтан айыру, л

6)лицензиядан айыру,

7)арнайы рұқсаттан айыру,

8)зардапты қызметке тыйым салу  немесе оны уақытша тоқтату.

Экологиялық жауапкершілікті қоршаған ортаны қорғауға байланысты үш түрге бөлеміз: әкімшілік жауапкершілік, қылмыстык жауапкершілік, азаматтық-құқықтық жауапкершілік.  

 

Бақылау сұрақтары:

1.     Экология ұғымын қалай түсінесің?

2.     Экологиялық құқықтың қайнар көздері қандай?

3.     Табиғатты пайдаланудың қандай түрлер бар?

4.     Экологиялық  құқықтық жауапкершіліктердің ерекшеліктері қандай?

15- дәріс.  Қазақстан Республикасының  жер құқығының жалпы ережелері.

1.Жер құқығы түсінігі, әдістері, жүйесі

2.Жерге жеке меншік және жер  пайдалану құқығы 

 

1.Жер құқығы түсінігі, әдістері, жүйесі.

Жер қатнастарын реттеуде Қазақстан Республикасының «Жер кодексі» ғана емес, сонымен қатар  азаматтық заңның, табиғи ресурстар туралы заңдардың, экологиялық заңдардың, әкімшілік және қаржы заңдарының нормалары қолданылады. Осы нормалардың жиынтығы жер заңдылығын құрап,жер құқығының кешенді саласын қалыптастырады.

 Жер құқығының пәніне объектісі  жер болып табылатын, және жерді  пайдалану, жер ресурстарын қорғаумен, жер учаскелерін жеке меншікке  беріп жер пайдалану құқығымен  және жерге байланысты басқа  да құқықтарды жүзеге асырумен  байланысты қалыптасатын қоғамдық  қатнастар.

 Жер құқығының жүйесі екі  бөлімнен: жалпы және ерекше бөлімнен  тұрады.

Жалпы бөлімінде жерге қатысты барлық қатнастардың түрлерінің басым көпшілігін қамтылып, жер құқығының негізгі принциптері айқындалған.Оған: жерге жеке меншік құқығы, жерді пайдалану құқығы, жер ресурстарын мемлекеттік басқару, жерге жеке меншік құқығы басқа ды құқықтарды қорғау, жер заңдарын бұзғаны үшін жауапкершілік т.б. жатады. Ал ерекше бөлімге: жердің жекеленген категорияларын пайдалану режимін анықтайтын институтутардан тұрады.

Пайдалану мақсаттарына қарай жердің бірнеше категориялары анықталған. Олар: ауыл шаруашылығына арналған жерлер, мекен жай жерлері,өндіріс, транспорт, байланыс, қорғаныс жұмыстарын жүргізуге арналған жерлер, ерекше қорғалатын жерлер (қорықтар ұлттық парктер),орман қоры, су қорлары, запастағы жерлер.  Жер туралы заңның ерекше бөлімінде аталған жер категорияларын басқару мен пайдалануға байланысты  құқықтық қатнастарды реттеледі.

Жер құқығының әдістері жерге қатысты құқықтық қатнастарды,  жерді пайдалану режимін құқықтық реттеуде қолданылатын әдістер Иперативті және диспозитивті әдістар қолданылады.

ҚР ЖК 4- бабында Жер құқығының принциптері айқындалған:

1) Қазақстан Республикасы аумағының  тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және  бөлiнбейтiндiгi;

2) жердi табиғи ресурс, Қазақстан  Республикасы халқының өмiрi мен  қызметiнiң негiзi ретiнде сақтау;

3) жердi қорғау және ұтымды пайдалану;

4) экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз  ету;

5) жердi нысаналы пайдалану

6) ауыл шаруашылығы мақсатындағы  жердiң басымдығы;

7) жердiң жай-күйi және оған қолжетiмдiлiк  туралы ақпаратпен қамтамасыз  ету;

8) жердi пайдалану мен қорғау  жөнiндегi iс-шараларды мемлекеттiк  қолдау;

9) жерге залал келуiн болдырмау немесе оның зардаптарын жою;

10) жердi ақылы пайдалану;

2.Жерге жеке меншік және жер пайдалану құқығы

Қазақстан Республикасында жерге мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiк танылады және бiрдей қорғалады.(ЖК 20-бап).Меншiк құқығының субъектiлерi - азаматтар және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар. Бұл ретте, азаматтар деп Қазақстан Республикасының азаматтары, сондай-ақ шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдар ұғынылады.

Меншiк иесiнiң өзiне тиесiлi жер учаскесiн иеленуге, пайдалануға және оған билiк етуге құқығы бар. Жердiң меншiк иесi ретiндегi мемлекеттiң құқықтарын Жер кодексінде және Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде белгiленген өз құзыретiне сәйкес мемлекеттiк органдар жүзеге асырады. Жер учаскесiне меншiк құқығы: 

1) мемлекеттiк органдар актiлерiнiң;

2) азаматтық-құқықтық мәмiлелердiң  негiзiнде(сату сатып алу);

3) Қазақстан Республикасының заңдарында  көзделген өзге де негiздерде  туындайды.(ҚР ЖК 22-,бап) Жер учаскесiнiң  меншiк иесi мемлекеттiк органдардың  қандай да бiр рұқсатын алмай, жер учаскесiн өз қалауынша  иелену, пайдалану және оған билiк  ету құқығын жүзеге асырады. Меншiк  иесi өзiнiң жер учаскесiне қатысты  оның нысаналы мақсатын өзгертпей, Қазақстан Республикасының заң  актiлерiнде тыйым салынбаған  кез келген мәмiлелердi жасасуға  құқылы ҚР ЖК (25-бап).  

Жер пайдалану құқығы заттық құқық болып табылады. Осы Кодекске немесе заттық құқықтың мәнiне қайшы келмейтiндiктен, жер пайдалану құқығына меншiк құқығы туралы нормалар қолданылады.(ҚР ЖК28-бап) Жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иелiктен шығарылатын немесе шығарылмайтын, өтеулi немесе өтеусiз алынатын болуы мүмкiн. Заңда белгiленген негiздерден басқа реттерде ешкiмдi де жер пайдалану құқығынан айыруға болмайды.

Жер пайдалану құқығының субъектілері:

1) мемлекеттiк және мемлекеттiк  емес;

2) ұлттық және шетелдiк;

3) жеке және заңды тұлғалар;

4) тұрақты және уақытша;

5)бастапқы және кейiнгi болып  бөлiнедi.   

 Жер учаскесiнiң нысаналы  мақсатын өзгертуге мүдделi жеке  және заңды тұлғалар жер учаскесi орналасқан жердегi округтiң әкiмiне  өтiнiш бередi. Жер учаскесiнiң нысаналы  мақсатын өзгерту туралы өтiнiш  келiп түскен кезден бастап  күнтiзбелiк отыз күнге дейiнгi мерзiмде қаралады. Жер учаскесiнiң  нысаналы мақсатын өзгерту туралы  шешiм осы Кодекстiң 43-бабының 2-тармағына  сәйкес құрылатын комиссия қорытындысының  негiзiнде қабылданады.. Жер учаскесiнiң нысаналы мақсатын өзгертуден бас тарту дәлелдi болуға тиiс.жер учаскелері Қазақстан азаматтарына жеке меншiкке мынадай мөлшерде тегiн берiледi:

1) ауылдық жерлерде өзiндiк қосалқы  шаруашылық (үй маңындағы және  егiстiк телiмдердi қоса алғанда) жүргiзу  үшiн - суарылмайтын жерде 0,25 гектар  және суармалы жерде 0,15 гектар;