Мемлекет пен бизнестің серіктестігінің даму болашағы

- экономика және бизнес (экономика, менеджмент, қаржы, бухгалтерлік  есеп, маркетинг) саласында жоғары  білімінің болуы;

- жеке бизнесті жүргізуде  міндетті түрде тәжірибесінің  болуы;

- қазақ, орыс тілдерін  меңгеруі;

- кәсіпкерлікті дамыту  идеяларын ұстанушылығы;

- азаматтық-құқықтық тұрғыда  келеңсіз фактілердің болмауы.

Тренер-лекторларды іріктеу  үдерісіне аталмыш процесті ұйымдастыруда  тәжірибелері бар Жоғарғы оқу  орындарының, бизнес-қоғамдастықтың –  қоғамдық ассоцияциялардың мүмкіншіліктерін тарту қажет.

Экспресс-курс тыңдаушылары тиісті сертификат алған кезде, өзі  туралы, бизнесі туралы, байланыс ақпараты туралы деректер бере отырып, тіркеуден  өтеді. Тыңдаушылар ұсынып, тіркелген  деректер негізінде дерекқор қалыптасады. Оқу барысында лектор мен тыңдаушылар  арасында сенімді қатынас қалыптасады. «Даму» Қоры тренер-лекторлар жұмысын  және жалпы оқыту нәтижелерін  бағалау кезінде пайдалану үшін, олардан ақпарат алу мақсатында тыңдаушылармен байланыста болады.

«Даму» Қоры тыңдаушылар  ұсынған ақпараттың құпиялылығын сақтауға міндетті. Бұл ақпарат Қазақстан  Республикасының заңнамасында қарастырылған  жағдайлардан бөлек, жариялануға және тыңдаушылардың өздерінің келісімінсіз үшінші тұлғаға таратылуына болмайды.

Экспресс-оқытудың тиімділігі екі өлшем бойынша бағаланады:

1. Тренер-лектордың жұмысын бағалау;

2. Экспресс-оқыту тиімділігінің өзекті көрсеткіштерін бағалау.

Тренер-лектордың  жұмысын барынша объективті қамтамасыз ету үшін, маркетингтік зерттеулер жөніндегі тәуелсіз агенттік тыңдаушыларды  қордан тоқсан сайын кездейсоқ таңдай отырып, олардың пікірлері негізінде  жүзеге асырады.

Бағалау соларға сәйкес өткізілетін  негізгі өлшемдер:

- курс шеңберінде алынған  ақпараттың қаншалықты пайдалылығы;

- алынған ақпарат бизнес  шешімдер қабылдауға ықпал ете  алды ма;

- алынған ақпарат бизнестің  өнімділігін арттыруға көмек  ете алды ма;

- алынған ақпарат жаңа  бизнес ашуға көмек ете алды  ма (жаңадан құрылған компанияларға  ғана қатысты).

Нәтижесінде, тоқсан сайын  бағалау негізінде, тұтынушылардың қанағаттанушылық индексі анықталады.

Экспресс-оқытудың тиімділігінің  өзекті көрсеткіштері:

- оқыту нәтижесінде өз  бизнестерін ашқан тыңдаушылар  үлесі;

- клиенттің бизнесті ашуы  нәтижесінде құрылған және мақұлданған  жұмыс орындарының саны;

- табыстылығын оқыту нәтижесінде  ұлғайтқан клиенттер үлесі;

- қаржыландыруды курс  аясында алған ақпарат нәтижесінде  жеке қаржы ұйымдарынан/ ҒЗЖ-дан  алған клиенттер үлесі.

Қазақстаннық барлық облыстарындағы аудандарда кәсіпкерлік бастамашылығы  бар халықты және жұмыс істеп  жүрген кәсіпкерлерді оқыту-тренингтерін өткізу ақысыз негізде жүзеге асырылады. Осы қызмет түрі коммерциялық емес бағытта жүргізілетіндіктен оған кететін  шығындарды қаржыландыру мемлекеттің  жылсайынғы қаражаттандыруы есебінен жүзеге асырылуы тиіс.

Сол себепті Бағдарламаның  іске асырылуына Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі, «НұрОтан»  ХДП белсенді ат салысатын болса, онда Бағдарламаның алдын-ала құрылған шығыс бюджеті біршама аз болар  еді.

Бағдарламаның іске асырылуынан  мынадай нәтижелер күтіледі:

- оқыту-тренингтерді жаппай  және бір рет өткізгеннің өзінде  еліміздің барлық облыс аудандарындағы  әлеуетті және жұмыс істеп  жүрген кәсіпкерлердің кемінде  30 000 бірлігінің біліктілігін көтеру  қамтамасыз етіледі;

- халықтың шағын және  орта кәсіпкерлік саласында еңбек  етіп жүрген экономикалық белсенді  бөлігінің үлесін жалпы еліміз  көлемінде де сондай –ақ аудандық  деңгейде де ұлғайту;

- аудандардағы әлеуетті  және жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлер  мен мемлекет арасында тиімді  диалог қалыптастыру;

- экономика саласындағы  кәсіпкерлік рөлін танымал ету  және мемлекеттің мемлекет пен  бизнес серіктестікті дамытуға  қатысты өткізіп отырған саясаты  туралы қоғамдық оң пікір қалыптастыру;

- аймақтарда қызметтері  кешенді сипатта болатын Кәсіпкерлікті  қаржылай емес қолдау орталықтарын  кейіннен құру үшін қажетті  алғышарттарды қалыптастыру [32].

Бүгінде жанды көмек ретінде  алдымен ауызға қаржы түсетіні белгілі.

Онсыз  бизнес бір қадам  да жасай алмайды. Ал оларға жанды  көмек көрсетіп, дем беріп отырған  «Даму» өзінің екінші бағдарламасының  тұсауын кесті.

«Даму - Аймақтар ІІ» бағдарламасының  тұсауы биылғы қыркүйекте кесілді. «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ өз қаражаты есебінен аймақтар үшін басымды  салалардағы шағын және орта кәсіпкерліктің жеңілдікпен қаржыландыруға 11 млрд теңге бөліп отыр. Бұл «Даму» қорының  еліміздің аймақтарына біржола  бет бұрғанының дәлелі болса керек. Әдетте орталықтың ықыласына Алматы мен Астананың ерекше бөленетініне дағдыланып қалған аймақ жұрты бұл  бетбұрысқа өзінің лайықты бағасын  беретін болады деп есептейміз. «Даму» кәсіпкерлікті қолдау қорының басқарма төрағасының орынбасары Ләззат Ибрагимованың  айтуынша, «Мысалы, егер несиеге екі  теңге бөлінетін болса, оның бір  теңгесі міндетті түрде Алматыда қалады. Бұл заңдылық десе де болғандай. Өйткені мұнда үлкен әлеует те, белсенділік те бар. Соған орай, ақша да көбірек керек. Ал енді қордың аймақтарға арнайы ашып отырған бағдарламасы республикамыздың аудан, ауылдарындағы кәсіпкерлікпен айналысқысы келетіндер үшін жанды  көмек болуда».

Жақында аталған қор басшылары  өздерінің шағын және орта кәсіпкерлерге  арналған екінші бағдарламасының мән-жайымен  таныстырды. Бұл бағдарламаның бірінші  тармағы 2008 жылдары басталғанын  естеріңізге сала кетейік. Сол бағдарлама аясында Алматы және Астана қалаларына және еліміздің әрбір аймағына республикалық  бюджеттен 2 млрд теңгеден қаржы бөлінген болатын. Және тағы да аймақтарға жергілікті бюджеттен барлығы 6,7 млрд теңге  берілген.

«Даму» қоры басқармасының  төрағасы Болат Мұқышев «Даму-Аймақтар ІІ» бағдарламасының аясында  әр аймаққа 500 млн, Астана мен Алматы ққ. және Қарағанды өңірінің әрқайсысына 1,5 млрд теңге қаржы бөлінгенінен хабардар етті. Жалпы, бұл бағдарламаның  алдыңғысынан айтарлықтай ерекшелігі бар көрінеді. Осы уақытқа дейін  қаржы бөлінеді, ал оны қандай жобаға беретінін банктер өздері таңдап келетін. Ал олардың берілген несие  қайтарымы жедел болатын салаларды  таңдайтыны заңдылық. Бұл жерде банктерді  жазғыра алмайсыз. Соның әсері  болуы керек, алдыңғы бағдарлама аясында қаржыландырылған саланың  басым бөлігін сауда-саттық құраған. Сауда саласындағы жобаларды  қаржыландыру сомасы игерілген қаражаттың жалпы сомасының 40,4 пайызын құрайды. Ал қызмет көрсету саласына - 21,2, өнеркәсіпке - 15,5, ауыл шаруашылығына - 10,7, құрылыс  саласына - 8,6, көлік және байланыс саласына берілген несие 3,7 пайызды құраған.

Ал енді екінші аймақтық бағдарламаның ерекшелігіне келетін  болсақ, жобаларды жергілікті әкімдіктердің  өзі таңдап, ұсынады. Әрине, жергілікті әкімдік өз аймағына бизнестің қандай саласын өркендетудің тиімді болатынын  жақсы біледі. Қор басшыларының сөз  ыңғайынан байқағанымыз, бұл жолғы  қаржыландырылатын жобалардың басым  бөлігін өнеркәсіп саласы құрған. «Даму» қоры қазіргі кезде қарыз алушылардың бекітілген жобаларын қаржыландыруға қаражат аударуда.

Сол бекітілген жобалардың аймақтық тұрғыдағы қимасына көз  жүгіртейік: өнеркәсіп - 48, қызмет көрсету - 36, көлік және байланыс - 13, ауыл шаруашылығы - 3 пайыз. Мұқышев мырзаның айтуынша, бағдарлама «Жаңа бизнес бастамаларды қолдау» атты бірінші бағыт бойынша  жеңілдетілген қарыз беру мақсатында «бизнестің жол картасы - 2020» бағдарламасымен  бірлесіп іске асырылады. Бағдарлама, жоғарыда айтып кеткеніміздей, қордың өз қаражаты, сонымен бірге жергілікті бюджеттен бөлінетін әкімдіктердің  қаражаты мен әріптес банктердің меншік қаражаты есебінен де қаржыландырылуы  мүмкін көрінеді. Егер жергілікті әкімдік  өз аймағындағы бизнеске көмек көрсеткісі келіп, өз бюджетінен қаражат бөлетін  болса, белгіленген жылдық 11 пайыздық сыйақының мөлшерін төмендету де қарастырылған. Биылғы жылдың қыркүйегінен бері қарай бүгінге дейін бағдарлама бойынша аймақтық үйлестіру кеңестері  тарапынан 1 млрд. теңгеге бағаланатын  жобалар бекітіліп үлгерілген. Басқарма төрағасы Мұқышев мырза «Даму - Аймақтар ІІ» бағдарламасының басты қағидаты ретінде қордың әріптес банктердің ішкі процедураларына және несие  үрдістеріне араласпау саясатын ұстанатынын атап өтті. Яғни банк берілген несие тәуекелі үшін өзі жауап  береді. Осы жерде тағы да естеріңізге  сала кетсек (бұдан бұрын да талай  жазылды), қор бағдарламаларына бөлетін  қаржысын белгілі бір әріптес  банктерге келісіп орналастырады  да, несие беру процесін солар жүргізеді. Бір қарыз алушыға белгіленген  қарыз сомасының шекті мөлшері 300 млн. теңге екен. Оның жылдық сыйақы мөлшері 11 пайыздан аспайды және 7 жыл  мерзімге беріледі. Әріптес банктер  ретінде бүгінде «Еуразиялық  банк» АҚ және «Delta Bank» АҚ - пен  келісім жасалыныпты. Бағдарламаны жүзеге асыруға өзге банктер де, мысалы, «БанкЦентрКредит»АҚ, «Альянс  банк» АҚ, «Темірбанк» АҚ, «БТА Банк»  АҚ-тар мүдделілік танытып, олармен  келісімге қол қою жоспарланып  қойылған көрінеді.

Аймақтардағы  бизнеске қаржылай қолдау көрсету, кәсіпкерлікке берілетін  несиелердің қолжетімділігін қамтамасыз ету мақсатымен «Даму» қоры 2010 жылы қаржылай қолдау бағытындағы тағы мынадай  бағдарламаларды дайындап жатқанын мәлімдеді. Олар - шағын қалалардағы  мемлекет пен бизнес серіктестікті  қаржыландыру, аймақтық кепілдік қорларын құру, жергілікті бюджет есебінен Алматы және Ақмола облыстарындағы аймақтық қаржыландыру бағдарламасын жасау. Сонымен қатар қор бизнес туралы пайдалы ақыл-кеңес аламын деушілер үшін де ақпараттық-кеңестік және білім  беру бағытындағы бағдарламаларын  да жүзеге асыруда. Кешенді жасалып, бірін-бірі толықтыратын осындай бағдарламалар  мемлекет пен бизнес серіктестіктің дамуына ықпал етеді деген  сенім бар.

Өзінің жалғыз акционері  «Самұрық-Қазына» әл-ауқат қорының» шешімі бойынша «Даму» қоры жекеменшік кәсіпкерлік субъектілерін тікелей  қаржыландыруды 2008 жылдан бастап тоқтатып, екінші деңгейлі банктер арқылы қаржыландыруға көшкенін білесіздер. Қазіргі кезде қордың ссудалық портфелінде негізгі қарыз бойынша 13,6 млрд теңгеге жуық қарыз тұр [33].

Дағдарыс көптеген кәсіпкерлерді  қаржы тапшылығымен кездестіріп, несие  алғандар қор алдындағы міндеттемелерін  уақытында өтей алмады. Бұл белгілі  жағдай. Мерзімінде төленбеген қаржының өсімақысы да көз ілеспес жылдамдықпен көбейетіні белгілі. Осыған орай, «Даму» қоры өз борышкерлеріне қолдау көрсету  мақсатында қайта құрылымдау акциясын жүргізуді көздеп отырғанын хабарлады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Бітіру жұмысын аяқтай келіп, жоғарыда айтылғандардан мынандай қорытынды шығаруға болады. Бүгінгі  таңда мемлекет экономиканың қозғаушы күші аталатын мемлекет пен бизнес серіктестікті қолдау бағытында  бір қатар шараларды жүзеге асыруда. Атап айтқанда, кәсіпкерлер форумының  тұрақты жүргізілуі, кәсіпкерлікті  дамыту қорының құрылуы, барлық екінші деңгейлі банктердің шағын кәсіпкерлік  субъектілеріне несие берудің минимал  мөлшерін тағайындауы (банктің несие  қоржынының негізгі қарыздан 10% - тен  аз болмау), орта және кәсіпкерлікті  қолдау Агегнттігінің құрылуы, кәсіпкерлікті  қолдау бойынша әкімдердің қызметін қатаң қадағалау, шағын кәсіпкерлік  субъектілерінің жұмыстарына жағдай жасау және жеңілдіктер беру. Бұл  іс-әрекеттер өз нәтижесін беріп  те үлгерді, мәселен 2011 жылдың  1 қаңтарына Қазақстан Республикасындағы тіркелген шағын кәсіпкерлік субъектілерінің саны 928 999 бірлікті құраған, статистиктердің айтуы бойынша, тіркелген кәсіпкерлердің санының артуы, жұмыспен қамтылған халықтың үлесіне де әсерін тигізген. Сәйкесінше елдегі жұмыссыздық деңгейі 6,6% -ға дейін төмендеген, жалпы ұлттық байлықтың 3/1 шағын және орта кәсіпорындардың өндірген өнімдері құраған. Бірақ бұл іс-әрекеттермен шектелуге болмайды, себебі кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау үздіксіз жүзеге асырылатын процесс болып табылады.

Оның үстіне мемлекет пен  бизнес серіктестіктің кәсіпкерлік  субъектілерінің жалпы санындағы  үлесі бойынша Қазақстан дамыған  елдермен теңескенімен, алайда шағын  кәсіпкерліктің тиімділігі көрсеткіштері  бойынша әлі де болса артта  қалып отыр. Демек  бизнеске одан әрі жан-жақты қолдау қажет. Осы  орайда шағын және орта кәсіпкерліктің одан ары  өркендеп қанат жаюына кедергі келтіретін жағдаяттарды атап кеткен жөн.

Шағын және орта кәсіпкерлікті  қолдау  инфрақұрылымының   жеткіліксіз  дамуы; қолданып жүрген заңдарды жергілікті деңгейде орындау тәжірибесінің  әлсіздігі; салық салу және салықтық тексеру жүйелерінің тым күрделілігі; негізгі  қаражатты  алуға  және  айналым  қаражатын  молайту  үшін  несиелік  қорларға  қол  жеткізудің  шектеулігі: мамандарды  даярлау  және  шағын   кәсіпкерлікті  ақпараттық  қолдаудың  тұтас  жүйесінің  жоқтығы; шағын  кәсіпкерліктің   мемлекеттік  құрылымдар  мен  өзара  іс-қимыл  жасаудың  ұйымдық   мәселелері; шағын  кәсіпкерліктің  даму  жолындағы  әкімшілік  тосқауылдар  тағы  басқа.

Бүгінгі таңда шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту саласындағы  жедел және қаржы лизингі де іс жүзінде дами алмай отыр. Мұндай жағдайға лизингтің заңдық және нормативтік  базасының жоқтығы басты себеп  болып табылады. Лизингтік қатынастарды тезірек енгізу мақсатында олардың  дамуын қолдау жөнінде бірқатар шараларды  қабылдау қажет.

Сонымен қатар мемлекет пен  бизнес серіктестікті қолдауға арналған кешенді бағдарламалардың жүзеге асырылуындағы  кемшіліктер.

Бүгінгі таңда кәсіпкерлік  өзінің құқықтық мәртебесі жағынан  да жеткілікті қорғалған институтқа жатпайды, бұл әсіресе  бизнеске қатысты. Қазақстан Республикасының  « Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы» кодексінің кейбір ережелері  шағын кәсіпкерліктің дұрыс дамуына  кедергі жасайды. Дәлірек айтқанда, әкімшілік айыппұлдардың жоғары мөлшерде салық салу тұрғысындағы әкімшілік  құқық бұзушылықтар үшін салынған айыппұлдарды санамағанда шағын кәсіпкерлік  субьектілерімен қатар ірі кәсіпкерлік  үшін де бірдей етіп белгіленген. Одан қалса айыппұлдардың жоғары қойылымдары  шағын кәсіпкерлік субьектілеріне заңға сәйкес айыппұл төлеуді  немесе одан азырақ пара беріп құтылып  кетуді таңдауға итермелейді. Лицензиялауға, аккредитациялауға, стандарттауға  сертификаттауға жататын жұмыстар, тауарлар мен қызметтер түрлерінің кең тізбесінің болуы іскерлік белсенділіктің, кәсіпкерліктің бастамасының өсуіне кедергі  келтіреді. Осылайша негізгі әкімшілік  тосқауылдар ауыртпалығы болып  табылады.