Кәсіпорындағы дағдарысқа қарсы басқару

Ескертпе: Кәсіпорындардың мәліметтері бойынша есептелген

 

Кәсіпорында жалпы шығындарда өнімнің өзіндік құнының алатын үлес салмағы "Алматы-кілем" АҚ-да 68,5% ды алып отыр. 1 теңге өнімге сәйкес шығындар бойынша қарастырылып отырған кезеңде. Жалпы, толық шығындардың өзгеру серпіні келесідей: "Алматы кілем" АҚ-нда 2005 жылы 2004жылмен салыстырғанда 23,1%-ға төмендеген. Сондықтан, шығындарды басқару қауіпсіздігі бойынша "Алматы кілем" АҚ-н оң бағалаймыз.

Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету көрсеткіштерін өндірістік бағдарламаның орындалу тұрғысынан бағалайық. "Алматы кілем" АҚ-ы кәсіпорынында өндірістік бағдарламаның 97%-ға орындалатынын ескертті. Себебі, кәсіпорындарда техникалық бояудың жетіспеушілігі, құрал-жабдықтардың бұзылып қалуына байланысты жұмыс тоқтап қалады екен. Қазақстан Республикасында кілем өнімдеріне бояу шығаратын, жіп иіретін станоктар шығаратын бір де бір кәсіпорын жоқ екен. Ал, шетелден әкелуге кәсіпорын қаржылары жетіспей қалады екен.

Іскерлік дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз ету тұрғысынан кәсіпорындардың экономикалық жағдайын әртүрлі бағалауға болады. "Алматы кілем" АҚ-ның іскерлік белсенділік коэффициенттерін оң бағалауға болады. Себебі барлық көрсеткіштер есептік мерзімде айналыста болып отырды.

Осы кәсіпорында қарастырылып отырған мерзім де меншік капиталы, негізгі капитал, ағымдағы активтер, материалдық айналым қаржылары, дебиторлық қарыз, кредиторлық қарыз, перманентті капитал толығынан бір де айналым жасамаған.

14 кесте - Кәсіпорындағы өнімнің  сапалық көрсеткіштері

№	Көрсеткіштер	Бағалануы	"Алматы кілем" АҚ
1.	Өнімнің стандарттарға сәйкестігі	сәйкес / сәйкес емес	сәйкес
2.	Сапаны         басқару жүйесінің болуы	бар/жоқ	жоқ
3.	Сапа көрсеткіштері     *эстетикалығы  *қауіпсіздігі    *экологиялылығы     *сақталуы   *сенімділігі	сәйкес /  сәйкес  емес	сәйкес қауіпсіз таза сақталады сенімді

Ескертпе: Кәсіпорын ақпараттары  бойынша дайындалған

Оның үстіне, кредиторлық және дебиторлық. қарыздың айналым ұзақтығы күндер есебінде ұзарып отыр.

Кәсіпорындардың өнімдерін сапа көрсеткіштері бойынша бағалау үшін 14 кестені тұрғыздық.

"Алматы кілем" АҚ-да  кілемдер, кілем бұйымдары және  төсеніштер ҚР-ның 23.02.2001 жылы қабылданған  Мемлекеттік Стандарттың қауіпсіздік  сапасы бойынша сертификацияланған. Барлық өнім 100%-дық тексеруден өтеді. Кәсіпорын МемСТ Комитетімен бірге бәсекеге қабілетті өнім өндіру үшін ISO 9000 стандарттарын енгізу бойынша жұмыс жүргізіліп келді. Енді 29.06.2005 жылдан бастап ISO 9001:2000 стандарты бойынша жұмыс жасауда. Кілемдер мен төсеніштердің сорттылығының орындалуы жылдан-жылға артып келеді (15 кесте). Шығарылатын кілем бұйымдарының барлығы нарықтағы балама тауарлардан табиғи талшықтарды кең қолдануымен ерекшеленеді.

 

15 кесте -"Алматы кілем"   АҚ-да     кілем     бұйымдарынын сорттылығын бағалау

№	Кілемдер мен төсеніштер	Жоспар	Нақты	Ауытқуы
1.	2004жыл	90%	94,1%	+4,1%
2.	2005 жыл	92%	97,1%	+5,1%

Ескертпе: Кәсіпорын ақпараттары бойынша дайындаған автор.

 

Кәсіпорында көркем-техникалық кеңестің мәжілістері өткізіліп, жаңа суреттер мен техникалық мәселелер қаралады. 2004 жылы 20-дан астам сурет жасалап, өндіріске енгізілді, сондай-ақ 119 бірлік көлемінде жеке портреттер мен әкімшілік ғимараттарды көркемдеуге тапсырыстар орындалды.                  

Кәсіпорындардың нарықта өнімді өткізуі 16 кестеде берілген.

16 кесте - Кәсіпорындардың    нарықта    өнімді    орналастыру  көрсеткіштері

№	Көрсеткіштер	Өлшем біршгі	"Алматы кілем" АҚ
1.	Жалпы нарықтағы кәсіпорын  өнімінің үлесі	%	5
2.	Кәсіпорынның    өнімді нарықта өткізуі *    ішкі нарықта       *    сыртқы нарықта	% %	80 20

Ескертпе: Кәсіпорын ақпараттары бойынша дайындалған

 

"Алматы кілем" АҚ-ның - 5 % көлемінде. Кәсіпорынның негізгі тұтынушылары ішкі нарықта. Кәсіпорында маркетингтік қызметке басты назар аударылмайды.

Кәсіпорындарда маркетингтік мақсаттарға жұмсалатын шығындар көлемі 2004 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда артып отыр, дегенмен маркетингтік шығындарды ұтымды пайдалана отырып, өткізудің жаңа желілерін ашудың көзі бар. Сондай-ақ, жарнамаға жұмсалатын шығындарды ұлғайту тұтынушылар кеңінен тартуға мүмкіндік берері сөзсіз. Сатылымдар тиімділігі қарастырылып отырған кәсіпорында да теріс шаманы анықтайды.

Тоқыма және кілем кәсіпорындарында айналым қаражаттарының жетіспеушілігінің маркетингтік шығындарға, оның ішінде жарнамаға қаржының аз бөлінуі байқалады.

17 кесте - Кәсіпорындарда 2005 жылы маркетингтік мақсаттарға  жұмсалған шығындарын есептеу  көрсеткіші

№	Көрсеткіштер	Өлшем  бірлігі	"Алматы кілем"АҚ	Өткен жылдан ауытқуы
1	Маркетингтік мақсаттарға жұмсалған шығындар көлемі	мың теңге	265,9	121,2
2	Сонын ішінде: жарнама шығындары	мың теңге	165,4	151,6
3	Жарнама шығындарының жалпы маркетинг шығын сомасындағы есі	мың теңге	62,2	-5,9

Ескертпе: Кәсіпорьш ақпараттары бойынша дайындалған

Осы ретте кәсіпорын капиталының, инвестициялардың тиімділігін бағалау орынды. Талдау жүргізіліп отырған тоқыма және кілем кәсіпорындарына тартылған инвестициялардың жалпы капиталдың рентабельдік көрсеткіштері бағаланды.

18 кесте - Кәсіпорындардағы 2005-жылғы  капиталдың рентабельділік көрсеткіштер деңгейін бағалау

№	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	"Алматы кілем"АҚ
1	Қарыз капиталының рентабельділігі	%	0,82
2	Меншік капиталының рентабельділігі	%	8,58
3	Инвестицияланған капитал рентабельділігі	%	5,7
4	Қаржылық тетік	%	0,03

Ескертпе: Кәсіпорын ақпараттары бойынша дайындаған автор.

 

"Алматы кілем" АҚ-дарындағы  қарыз капиталының рентабельділігі 2005 жылы 0,82 —ден 3,9 арасында анықталған. Бұл көрсеткіш кәсіпорынға тартылған  несиелердің нақты құнын анықтамайды, себебі бұл жерде салық төлеуден болатын үнем көрсетілмейді. Кәсіпорындар қарастырылып отырған мерзімде қысқа мерзімді несиелерді айналым капиталындағы ақша қаражаттарының аздығынан қызметкерлерге еңбек ақы төлеуге алып отырған.

Қарастырылып отырған мерзімде меншік капиталының рентабельділігі   "Алматы  кілем"  АҚ-нда  оң  шаманы меншік капиталын тиімді пайдалану мақсатында шаралар жүргізу керектігі анықталды. Кестеде қаржылық тетік кәсіпорын айналымына қарыз тартқаннан  меншік капиталының қанша пайызға көрсетеді. Осы ретте     кәсіпорындардың қарыз қысқа мерзімге, айналым капиталына емес, ұзақ мерзімге және ұзақ мерзімге капиталға салынғаны тиімді болар еді. Зерттеу жұмысымыздың келесі бөлімінде "Алматы кілем" АҚ-ның мысалында инвестициялық жобаны есептеу арқылы, инвестициялардың тиімділігін көрсетпекпіз.

"Алматы кілем" АҚ-ның  экономикалық дағдарысқа қарсы  басқаруды бірінші бөлімде ұсынған  әдістеме арқылы талдау қорытындыларын, жиынтық экономикалық бағасын 19 кестеде шоғырландырдық.

19 кесте -Кәсіпорындардың жиынтық экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды бағасы

№	Кәсіпорынның экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды құраушы көрсеткіштер	"Алматы кілем" АҚ-ы
1	Өндіріс әлеуеті дағдарысқа қарсы басқаруды	-
2	Еңбек әлеуетінің дағдарысқа қарсы басқаруды	+
3	Шығындарды дағдарысқа қарсы басқару	+
4	Өндірістік    дағдарысқа қарсы   бағдарламаның орындалу	-
5	Өнім  дағдарысқа қарсы  сапасы   және    бәсеке қабілеттілігі	+
б	Инвестициялар және инновациялар дағдарысқа қарсы басқару	-
7	Қаржылық қауіпсіздік	+
	Іскерлік белсенділік кауіпсіздігі	+
9	Барлығы	+

Ескертпе:

1. "+" —экономикалық қауіпсіз деңгейде;
2. "-" —экономикалық дағдарыс жағдайында.

Маржиналдық талдау негізіндегі басқару шешімдерінің көрсеткіштері кәсіпорын дағдарыс жағдайында деп бағаланса ғана есептелетінін бірінші бөлімде сипаттағанбыз.

19-кесте мәліметтері "Алматы  кілем" АҚ-ның, қызметтерін экономикалық  қауіпсіз. Бұл жерде ағымдағы  өтімділік коэффиценті тоқыма  және кілем өнеркәсібінің кәсіпорыны  болмауы керек. Сол жағдайда ғана  кәсіпорынның қысқа мерзімде экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды қамтамасыз етуге қабілеті бар деп есептеледі.

Дипломдық жұмысымызда кәсіпорындағы бизнес-реинжиниринг үрдісін өткізу бағыттарын, тоқыма және кілем өнімдері әлемдік нарығының қазіргі жағдайы және дамуы жолдарын және кәсіпорындарының экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруын нығайту жолдарын қарастырамыз.

 

                                 

 

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТОҚЫМА ЖӘНЕ КІЛЕМ ӨНЕРКӘСІБІ КӘСІПОРЫНДАРЫНЫҢ ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ

3.1   Тоқыма және кілем  өнеркәсібінің дағдарысқа қарсы  басқару механизмінің стратегиясы .

«Алматы кілем» АҚ дағдарысқа қарсы  басқару механизмінің стратегиясын жасау үшін біз экстрополяция, бюджеттеу әдістерін пайдаландық. "Алматы кілем" кәсіпорынында дағдарысқа қарсы басқару механизмінің стратегиясын жасау үшін дамудың келесі вариантын ұсынамыз: импортты алмастыру бағдарламасы бойынша кілемдер өндірісін модернизациялау үшін несие алу ұсынылады. Жобаның мақсаттық бағыты тарау, тоқу құрал-жабдығын алу және орнату. Несие көлемі 1 млн. АҚШ доллары көлемінде, несиелеу мерзімі 7 жылға бекітіледі. Пайыздық ставка мөлшері 11%. Несиені игеру транштар бойынша алдыңғы 6 айда өтеді, жеңілдік кезеңі алғашқы 15 ай, негізгі қарызды қайтару әр алты жүргізіледі. Несиені уақытынан бұрын қайтаруға болады.

Жоба жоғары технологиялы, қазіргі заманға сай электрондық жаккардтық машиналары және басқармалы компьютері бар кілем тоқитын станоктарды алуды қарастырады. Осы станоктардың өнімділігі жылына 90000 кв.м бола отырып, фабрика бұрын шығармаған тығыздығы жоғары кілемдерді шығаруға мүмкіндік береді. Кілемнің осы түрін шығару арқылы нарықтың жаңа сегменттерін игеруге,импортты алмастыратын және экспорт бағытты өнім шығаруға және шетелдерден келген импортты кілемдер жаулап алған нарық бөлігін қайтадан қайтып алуға болады. Тығыздығы әдеттегідей кілемдерді шығару бұрынғы көлемде қала бермек. Өнім сапасының жоспарлап отырған деңгейіне шығу, тоқыма станогын, тарау құралын сатып алу үшін инвестициялық көмек керек. Жаңа құрал-жабдықтың әсерінен өнімнің өзіндік құны азаяды, бәсеке қабілеттілігі артады, жаңа жұмыс орындары ашылады. "Алматы кілем" экономикалық қауіпсіздік стратегиясының жобасына қажетті капиталдың қалыптасуы 20 кестеде көрсетілген (1 АҚШ доллары 155 теңгеге тең деп алдық).