Шпаргалка по дисциплине "Экономика предприятия"

Кәсіпкерлік қызметті қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етудің тағы бір жолы –  факторингтік операциялар болып  табылады. Факторинг – тауарды  сату және сатып алу барысында  кәсіпорындар арасында пайда болған, алайда әлі өтелмеген дебиторлық қарызды талап ету құқығын  факторингтік компанияға немесе банктің  факторингтік бөлімшесіне ұсынумен байланысты қатынастар болып табылады. Факторингтік компания кәсіпорынды  қажетті қаржы ресурстарымен  қамтамасыз етіп, оның балансындағы дебиторлық қарызды өндіріп алу құқығын  өз қолына алады. Сәйкесінше, факторингтік компания өз қызметі үшін кәсіпорыннан пайыздық төлемдер талап етеді.

Факторингтік операциялар есеп айырысуды жылдамдатуға, кәсіпорынның айналым қаражаттарын үнемдеуге, сондай-ақ ағымды активтердің айналымдылығын арттыруға септігін тигізеді. Факторингтік қызметтер, бірінші кезекте, дебиторлық қарыздың уақтылы өтелмеуіне байланысты қаржылық қиындықтарға жиі кездесетін шағын кәсіпорындар үшін өте қолайлы. Осылайша, факторингтің кәсіпорындар үшін бірқатар артықшылықтары бар.

Қаржы ресурстары кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық және қаржылық қызметтері барысында қолданылады.  Олар үнемі  қозғалыста болады, сол себепті өзгеріп  отырады.

91.Қаржылық жоспарлаудың негізгі ұстанатын қағидаларына келесілер жатады: 
- Орталықтандырылған және орталықтандырылмаған тәсілдердің үйлесуі. Бұл қағида орталықтандырылған қаржылық жопарлау мен жергілікті қаржылық жоспарлаудың үйлесуін сипаттайды.  Бұл қағида өз кезегінде мемлекетке біртекті қаржы саясатын жүргізуге мүмкіндік береді. 
- Бірлік қағидасы –  қаржылық жоспарлаудың экономикалық және әлеуметтік жоспарлаумен өзара байланысы мен тәуелділігін сипаттайды.  Қаржы жоспарының негізінде экономикалық және әлеуметтік даму жоспарлары мен болжамдарының көрсеткіштері жатыр. 
- Үздіксіздік қағидасы келешектегі және ағымдық жоспарлау  арасындағы тығыз үйлесімділіктің болуын сипаттайды

92. .Қаржылық жоспарлауда келесі  әдістер  қолданылады: 
1.Экстрополяция әдісі. Келешектегі  даму көрсеткіштерін нақты көрсеткіштердің динамикасы негізінде  анықтау. 
2.Сараптық бағалаулар әдісі –  жоспарлауда аса білікті мамандардың тәжірибесін пайдалану – сарапшылардың тәжірибесін пайдалану. 
3. Нормативтік әдіс –  жоспарлы көрсеткіштері бекітілген нормалар мен нормативтер негізінде есептеліп шығарылады. 
4.Баланстық әдіс – шығындардың олардың жабу көздерімен үйлесуін қарастырады. 
5.Қаржылық бағдарламалау– нақты мақсат пен оған жетудің жолдары анықталған бағдарламалы тәсілдерін  қолдану арқылы жүзеге асырылатын әдіс. 
6.Экономико-математикалық әдістер – ең тиімді процесс үлгісін құру және оны қаржы саласына көшіру әдісі. Бұл әдіс келесі кезеңдер арқылы жүзеге асырылады: 
Жоспарлаудың бірінші кезеңінде есептік жылдағы қаржылық көрсеткіштердің орындалуына экономикалық талдау жасалынады. 
Екінші кезеңде жоспарланған кезеңдегі кірістер мен шығыстардың нақты түрлеріне есептеулер жүргізіледі. 
Үшінші кезеңде жеке тапсырмалар мен баптар бір арнаға келтіріліп, үйлестіріледі. Егер қаржылық тапсырмалар мен шаралар  ақша ресурстарына сәйкес құрылмаса, кірістерді ұлғайтудың көздері анықталып, оларды тиімді пайдаланудың жолдары анықталады.

93. Қаржы ресурстары дегеніміз, жалпы алғанда, – бұл кәсіпорынның қарамағындағы және оның қаржылық міндеттемелерін орындауға, өндірісті қаржыландыруға бағытталатын ақша қаражаттарының жиынтығы болып табылады. Қаржы ресурстары өндіріс барысын дамытуға, өндірістік емес сала объектілерін қолдауға және дамытуға, сондай-ақ резервтік қорларды қалыптастыруға бағытталады.Кәсіпорынныңқаржыресурстарынтартуыныңішкіжәнесыртқыкөздеріболады.

Ішкі қаржыландырукөздерідегеніміз–бұлкәсіпорынқызметібарысындақалыптасатынменшіктіқаражаттарданқалыптасады. Бұлардыңқатарынакәсіпкерліктеналынғантабыс, амортизациялықаударымдар, кәсіпорынныңактивтерінсатуданнемесеқажетсізмүлікті, қосалқыбөлшектердісатудантүскенқаражаттардыжатқызуғаболады.

Ішкі қаржыландырукөздеріменқатаркәсіпорындарсыртқықаражаткөздерінтартуғадамүмкіндіктерібар. Сыртқықаржыландырукөздері дегеніміз өндіріскеқажеттіқаржыресурстарыныңсыртқыинвесторларменкредиторларсалымдарыесебіненқалыптасуынбілдіреді. Сыртқықаражаткөздерінтартудыңнегізгінысандары–құндықағаздарэмиссиясы, банктікнесиелертарту, коммерциялықнесиелертарту, лизингтік жәнефакторингтікоперациялар, қайтарымсызжәнедемеушілікқаржылықкөмектералужәнебасқаларболыптабылады.

94.Қаржылық жоспарлаудың объектісіне әртүрлі қорлар мен жинақтарды құру және пайдалану процессі жатады. Қаржылық жоспарлаудың көмегімен қаржы ресурстарын тиімді пайдалану мақсатында олардың ерешеліктері мен қозғалу қажеттілігі анықталады. Мемлекеттік деңгейдегі қаржылық жоспарлау индикативтік жоспарлаудың көмегімен жүзеге асырылады. Индикативтік жоспарлау әртүрлі әлеуметтік (ең төменгі жалақы мөлшері, ең төменгі тұтыну карзинасы, жұмыссыздық деңгей т.б.), макроэкономикалық( бюджеттің табыстары мен шығындары, мемлекеттік бюджеттің тапшылығы, жалпы ішкі өнімнің көлемі, ұлттық табыс, инфляция деңгейі, қайта қаржыландыру ставкасы т.б.), микроэкономикалық (кәсіпорынның пайдасы, өнімніңөзіңдік құны, банкроттық көрсеткіштері, табыстылық деңгейі т.б.) және басқа индикаторларға негізделген.Қаржылық жоспарлаудыңқағидаларына: объективті қажеттілык қағидасы, тиімділік қағидасы, мақсаттың кешенділігі мен біртұрастығыныңқағидасы, ғылымилыққағидасы. Қаржылық жоспарлаудыңәдістеріне:1. Коэффициенттік әдіс-өткен жылдардың жетістіктерінің негізінде қаржылық жоспарлау;2. Нормативтік әдіс-қаржылық есептеулер ғылыми негізделген нормалар мен нормативтердің негізінде жасалады;3. Экономикалық талдау әдісі- қаржылық жоспарлаудыңалғашқы сатысы болып табылады және өткен мерзімдегі қаржы ресурстарыныңқозғалысына экономикалық талдау жүргізуге негізделген;4. Сараптамалық бағалау, бағдарламалық-мақсаттық, экономикалық-математикалық модельдеу әдістері қаржы ресурстарыныңқозғалысы барысында жоспарланған жобаларды әртүрлі нұсқалар мен жағдайлар тұрғысынан қарастыруға мүмкіндік береді. Сол арқылы жоспардың неғұрлым оңтайлы нұсқасын таңдап алуға болады және алға қойылған мақсатқа толық жетуге мүмкіндік береді;5. Баланстықәдіс шығындардыңмөлшері мен олардың орынын толтыру көздерін өзара сәйкестендіру үшін, құндық және натуралдық көрсеткіштерді бір-біріне келтіруге қолданылады; жатады.

95.Несие несие белгілі-бір мерзім бойы пайдаланып, қайтарылу үшін әдетте, пайыз төлеу шартымен ақшалай немесе тауар түрінде берілетін қарыз. Оның қозғалысы кезінде несиелер мен қарызгер арасында белгілі бір экономикалық қатынастар қалыптасады.Сондай қағидалар-төртеу болатын:  
- несиенің жоспарлы-мақсатты түрі;  
- несиенің қайтарымдылығы;  
- несиенің мерзімділігі;  
- несиенің материалдық құндылықтар мен өндіріс

96. Кәсіпорын табысы дегеніміз – ақша қорының, басқа да мүліктің түсу және (немесе) капиталдың артуына алып келетін міндеттемелерді жабу нәтижесінен экономикалық пайданың артуы.  Табыс шығын сияқты келесі түрлерге бөлінеді:  қарапайым қызмет түрінен түскен табыс; операциялық; сатудан тыс; кездейсоқ;Қарапайым қызмет түрінен түскен табысқа тауар мен өнімді сатудан түскен түсім, жұмыстың орындалуы мен көрсетілген қызметке байланысты түсімдер жатады.Операциялық табысқа мыналар қатысады:-кәсіпорын активтерін уақытша қолданғаны үшін (уақытша иелік ету мен қолдану) төлемақы;-интеллектуалды меншіктің ойлап табу, өнеркәсіптік үлгілеріне және басқа да түрлеріне патент құқығын беру төлемақысы;-жарғылық капиталдың басқа кәсіпорынға қатысуымен байланысты түсімдер (пайыздар мен басқа да құнды қағаздар бойынша табысты қосқанда)-бірлескен қызмет нәтижесінде кәсіпорынмен алынған пайда (жай серіктестік келісім-шарт бойынша);-негізгі құралдар мен өзге активтерді сатудан түскен түсім;-кәсіпорын ақша қорын ұсынғаны мен пайдаланғаны үшін алынатын пайызы, сондай-ақ банкте сол кәсіпорынның шотында жатқан ақша қорын банк пайдаланғаны үшін пайызы жатады.Сатудан тыс табыс – бұл:-келісім-шартты бұзылғаны мен тұрақсыздығы үшін айыппұлдар, өсімдер;-қайтарымсыз алынған және сыйға тарту келім-шарты бойынша активтер; -кәсіпорынға тигізілген залалдың орнын толтыру түсімдері;-есепті жылда анықталған алдыңғы жылдың пайдасы;-мерзімінің өтуі бойынша кредиторлық және депозиттік берешек сомасы;-курстық айырмашылықтар;-басқа да өткізуден тыс табыстар.Кездейсоқ табысдеп шаруашылық қызметтің кездейсоқ жағдайының салдарынан пайда болған түсімдер: сақтандыру төлемдері, келешекте пайдалану мен қайтып қалпына келтіруге жарамайтын активтерді өндірістен шығарудан қалған материалдық құндылық құны және т.б.

Кәсіпорын қызметінің негізгі бағытына байланысты табыстар: негізгі, инвестициялық  және қаржылық болып жіктеледі. Осының әрқайсысына тоқталайық:1.Негізгі қызметтен түскен табыс – бұл өнімді сатудан (көрсетілген қызметтен, орындалған жұмыстан) түскен түсім. 2.Инвестициялық қызметтен түскен табыс – айналыстан тыс активтерді сатудың, құнды қағазды өткізудің қаржылық қорытындысы.3.Қаржылық қызметтен түскен табыс инвесторлар арасында кәсіпорынның акциялары мен облигацияларын орналастыру нәтижесінен тұрады.Пайда дегеніміз – кәсіпорынның кәсіпкерлік қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі және жалпы алғанда ол өнім бағасы мен оның өзіндік құны арасындағы айырмашылық, ал жалпы кәсіпорын үшін өнімді сатудан түскен түсім мен сатылған өнімнің өзіндік құны арасындағы айырмашылық.Кәсіпорын пайдасы дегеніміз – оның әлеуметтік және экономикалық дамуының негізгі факторы. Сондықтан, кәсіпорында пайданың қалыптасу механизмін, натуралдық көріністегі оның көлемін, пайданың түрлері мен оларды пайдалану аясын анықтау қажет. Осыған байланысты пайданы екіге бөлеміз: жалпы және таза пайда.Жалпы пайдатауарды (жұмысты, қызметті) сатудан түскен түсім мен сатылған өнімнің толық  өндірістік өзіндік құны арасындағы айырма ретінде анықталады.Таза пайда (бөлінбейтін пайда) кәсіпорын иелігінде қалатын пайда, ол төтенше шығыс пен табыстың сальдосын ескере отырып анықталады.

97.Салықтар – мемлекет біржақты  тәртіппен заң жүзінде белгіленген,  белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта  болатын бюджетке төленетін міндетті  ақшалай төлемдер.Салықтар  – белгілі бір көлемде және мерзімде алынатын, заң бойынша қарастырылған  міндетті төлемдер.     

Салықтардың экономикалық мәні – шаруашылық субьектілерінен, азаматтардан ұлттық табыстың бір бөлігін алу жөніндегі өндірістік қатынастар түрі  ретінде анықталады. Салықты мемлекет өзінің функциялары мен міндеттерін орындау жинайды. Яғни салықтар – мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін ақшалай төлемдер.     

Салықтарды  ұтымды ұйымдастырудың классикалық  принциптері:     

- салық әрбір төлеушінің табысына  қарай салынуға тиіс;      

- салықтың мөлшері мен төленетін  мерзімі алдын-ала әрі нақты  белгіленуге тиіс;     

- әрбір салық төлеуші үшін неғұрлым  қолайлы уақытта және тиімді  әдіспен салынуға тиіс;     

- өндіріп алынатын салықтың шығындары  мейлінше аз болуға тиіс.     

Іс-тәжірибе өтіп отырған кәсіпорында бұл  принциптердің барлығының да дұрыс  ұстанылуына тиісті көңіл бөлініп отырылады.     

Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан  Республикасының бүкіл аумағында  барлық салық төлеушілерге қатысты  біртұтас болып табылады.     

ЖШС мынадай салықтар түрлері төлейді:      

- Корпорациялық табыс салығы;     

- Жеке табыс салығы;     

- Қосылған құн салығы;     

- Әлеуметтік салық;     

- Жер салығы;     

- Көлік құралдары салығы;     

- Мүлік салығы.

98.102Жалпы рентабельділік – ресурстарды пайдалану дәрежесі мен шығынның орнын толтыру деңгейін сипаттайтын өндіріс тиімділігінің салыстырмалы көрсеткіші. Рентабельділік коэффициентінің негізінде жұмсалған құжаттың немесе сатудан түскен түсімнің немесе кәсіпорын активінің пайдаға қатынасы (көбінесе рентабельділік көрсеткішін есептеуге таза пайданы қолданады) жатыр. Осылайша, рентабельділік коэффициенті компания қызметінің тиімділік дәрежесін көрсетеді.Пайдаға қарағанда рентабельділік шаруашылықтың соңгы нэтижесінанығырақ көрсетеді, өйткені ол эсердің қолдағы бар немесе тұтынылған ресурстарға катынасын керсетеді. Кэсіпорын қызметінің нэтижесін талдауда пайданың абсолютті сомасының көрсеткіші толық сипатталмайды, өйткені аткарылған жұмыс көлемі белгісіз болғандықган, оның жақсы немесе жаман жұмыс істегені белгісіз болады. Рентабельділік деңгейімен сипатталатын пайда мен атқарылған жұмыс көлемінің қатынасы ғана есептегі жылғы кэсіпорынның өндірістік-шаруашылық қызметін бағалауға, есептегі кезецнің нэтижелерімен салыстыруға, сондай-ак, талданып жатқан кэсіпорынңың сол саладағы баска кәсіпорындар арасындағы орнын анықгауға мүмкіндік береді. Рентабельділік көрсеткішін кэсіпорын қызметін талдауда, инвестициялық саясаттың құралы ретінде жэне баға құрылымында қолданады.

99.101.Пайда көлеміне әсер ететін факторлар. Кәсіпорын жұмысының тиімділігін арттыру үшін өндіріс пен сату көлемін арттыру, өнімнің (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құнын төмендету, пайданың өсу резервтерін анықтау жатады. Пайданы арттыру резервтерін іздестірудің негізгі бағытын анықтау үшін оны алуға әсер ететін факторларды зерттеу қажет.Сыртқы факторларға табиғат жағдайы, бағаны,  тарифті, пайыздық ставкаларды, салық ставкаларын және жеңілдіктерді, айыппұл санкцияларын мемлекеттік реттеу және т.б. жатады. Бұл факторлар кәсіпорын қызметіне тәуелді емес, бірақ пайда көлеміне айтарлықтай әсерін тигізе алады.Ішкі факторлар өндірістік және өндірістік емес болып жіктеледі.Өндірстік факторлар еңбек құралдары мен аспаптарының, еңбек және қаржы ресурстарының әрекет етуі мен пайдалануын сипаттайды. Олардың өзі екіге жіктеліп көрсетіледі: экстенсивті және интенсивті. Экстенсивтік фактор  пайда алу процесіне сандық өзгерістер арқылы әрекет етеді: еңбек құралдары мен аспаптарының көлемі, қаржы ресурсы, жабдықтың жұмыс істеу уақыты, персонал саны, жұмыс уақытының қоры және т.б. Интенсивті фактор пайда алу процесіне «сапалық» өзгерістер арқылы әсер етеді: жабдықтың өнімділігін және оның сапасын арттыру, материалдық үдемелі түрлерін пайдалану мен оларды өңдейтін техноголияларды жетілдіру, айналым қорының айналымдылығын жылдамдату, персоналдың еңбек өнімділігі мен біліктіілгін арттыру, еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру мен қаржы ресурстарын анағұрлым тиімді пайдалану және басқалары. Өндірістік емес факторға мәселен, өткізу-жабдықтау және табиғатты қорғау қызметі, еңбек пен тұрмыстың әлеуметтік жағдайы және т.б. жатады.

100.«Салық» ұғымымен «салық жүйесі» ұғымы тығыз байланысты. Мемлекетте алынатын салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлем түрлерінің, оны құру мен алудың нысандары мен әдістерінің, принциптерінің, салық заңдары мен салыққа қатысты нормативті актілердің, салық қызметі органдарының жиынтығы мемлекеттің салық жүйесін құрайды.

Экономикалық жағынан салық жүйесі мемлекеттің, аймақтардың және муниципалды құрылымдардың қызметін қаржылай қамтамасыз етуге байланысты әр түрлі мемлекеттер, мемлекет пен салық төлеуші арасындағы, әр түрлі салық төлеушілер арасындағы, сондай-ақ оған тікелей қатысушы заңды және жеке тұлғалар арасындағы күрделі өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық қатынастардың жиынтығын құрайды.

Қазақстан Республикасының  қазіргі салық жүйесі

1995 жылдың 24 сәуірінде қабылданған  ҚР Президентінің «Салықтар және  бюджетке төленетін басқа да  міндетті төлемдер туралы» заң  күші бар жарлығы салық жүйесіне  оңтайлы өзгерістер енгізді. Олардың  қатарына қолданылып келген салықтар  мен салықтар мен алымдар санының  46-дан 11-ге қысқартылуы, салық  салу принциптерінің дүниежүзілік  тәжірибеге сай өзгертілуі, халықаралық  салық салу тәртібінің енгізілуі,  салықтардың нышанына, белгілеріне  қарай топталуы, сонымен қатар  бұл құжаттың көптеген заңдармен  тығыз байланыстылығы, салықтық  әкімшіліктің жаңа ережелерінің  енгізілуі салық жүйесіндегі  басқа да түбегейлі өзгерістер  жатады. Әрине мемлекттің нарықтық  экономикалық қатынас талабына  сай дамуы жағдайында салық  жүйесінің бір орында, өзгеріссіз  қалуы мүмкін емес. Алайда қысқа  уақыт аралығында қабылданған  шексіз өзгерістер мен толықтырулардың  енгізілуі нәтижесі оның әлі  де болса жетілмегендігін көрсетеді.