Шпаргалка по дисциплине "Экономика предприятия"

 

 

 

1-схема. Стратегиялық  жоспарлау   моделі

 

Схемада ең елеулі басқару функциялары келтірілген  сол арқылы жоспарлар жүзеге асырылады

76. Маркетинг стратегиясын таңдау және жүзеге асыру

Маркетинг стратегиясы. Бұл бөлімде болжамданған өткізу жүйесі, сату бағасы, жарнаманы үйымдастыру  және өткізуді арттыру бойынша шаралар (түрақгы сатып алушыларға жеңілдіктер, сатудан кейінгі қызмет көрсету, кепідціктер) карастырылады. Vбөлім. Өндірістік бағдарлама. Мүнда шикізатқа, материалдарға  және техникаға қажеттілік анықгалады. Өндірістік қуаттылықгы пайдалану  кезендері және нарықгық сүраныс шеңберінде бәсекеге қабілетті өнім өндірісін арттыру мүмкіндіктері анықгалады. бөлім. Өндірісті ұйымдастыру. Үйымдықөндірістік құрылым және технологиялық схема, кадрға деген қажеттілік және еңбекақы төлеу жүйесін тандау негіздемесі беріледі. бшім. Кәсіпорынның үйымдыққұқьіқтық нормасы (құқьіқгық статусы, меншік нысаны, кәсіпорын түрі, инвесторлар мен демеушілер құқығы). бшім. Кдржы жоспары, егер жасалған бағдарлама бизнесжоспардың оң жүрегі болса, онда қаржы жоспары сол жүреғі, мүнда инвестипиялар көлемі, кэржьшандыру көздері, қаржы құралдарын тарту шарты анықгалады. IXбөлім. Жоба рентабельділігі (инвестиңиялық шығындар, негізгі және айналым капиталдарыңдағы инвестиңиялардың, капитал салымдарының үлесі, пайдалану және өткізу шығындары, табыстар, салықгар, кдрыз күрадцарын кдйтару көлемі мен мерзімдері, өнім рентабельділігі, пайда және оның нормалары).

 

 

78.Кәсіпорын жоспарларының  құрамы

Нарықтық  экономика жағдайында кәсіпкер тауар  өңдіру үшін нақты іс-әрекет жоспарын (бизнес-жоспар) жасайды.Қаржылық жоспарлау мен болжау - бұл қаржы механизімінің қосалқы жүйесі, саналы басқарудың аса маңызды элементтерінің бірі және әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудың құрамды бөлігі. Олар экономиканың үйлесімді және тепе-теңдік дамуына жетуге, біртұтас ұлттық шаруашылық кешенінің барлық буындарының қызметін үйлестіруге, қоғамдық өндіріс өсуінің жоғары қарқынын қамтамасыз етуге, халықты әлеуметтік қорғауға бағытталған. Қаржының табысты іс-әрекет етуі және қоғамдық процестерге белсенді ықпал етуі көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын, шаруашылық жүргізудің барлық деңгейлерінде ақша қорларын қалыптастырып, бөлінуді алдын-ала үлгіленуге байланысты болады.

Қаржы көрсеткіштерін, белгіленетін қаржы операцияларын  негіздеп дәлелдеуге, көптеген шаруашылық шешімдердің қажеттілігі сияқты, қаржылық жоспарлау мен болжау процесінде қол жетеді. Бұл өте ұқсас ұғымдар  экономикалық әдебиет пен практикада жиі теңдестіріледі. Іс жүзінде қаржылық болжау жоспарлаудың алдында болуы  және көптеген нұсқаларды бағалауды  жүзеге асыруы тиіс (тиісінше макро  және микродеңгейлерде қаржы ресурстарының  қозғалысын басқарудың мүмкіндіктері  болжамдалады, нақтыланады, нақтылы  жолдар, көрсеткіштері, өзара үйлесілген міндеттер, оларды іске асырудың дәйектілігі, сондай-ақ таңдалынған мақсаттқа  жетуге көмектесетін әдістер анықталады).

Қаржылық жоспарлау - бұл белгілі бір кезеңге арналған қаржы ресурстарының және тиісті қаржы қатынастарының қозғалысын негіздеудің ғылыми процесі.Бұл процесте жоспарлаудың шешімдерін бағалаудың прогресивті әдістерін ғылыми пайдалануды, техникалық дамуымен, тиісті ақпараттың жоғары біліктілігімен қамтамасыз етілетін өте жаңа техниканың негізінде жасалынатын есеп-қисаптардың көп нұсқалығының үлкен маңызы бар. Қаржылық жоспарлаудың тікелей объектісі - табыстар мен қорланымдарды жасау және бөлу, орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.

Қаржылық  жоспарлаудыц мазмұны ақшалай табыстар мен қорларды жасау, бөлуді экономикалық процестермен оңтайландырудың күні бұрын анықталған мүмкіндік ретінде көрінеді және осының негізінде орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорларын қалыптастыру және пайдалану.

Қаржыны жоспарлаудың міндеті жұмылдырылатын және пайдаланылатын қаржы ресурстарын ұдайы өндірістің материялдық заттық элементеріне оңайтыла сәйкестігі негізінде шаруашылық жүргізуші субъектілерді, жүйелердің дамуының үйлесімдігі мен теңгерілімдігіне жету.

Жоспар - іс-қымылдарды немесе шараларды жүзеге асырудың тәртібін, мерзімін, дәйектілігін анықтайтын тапсырмалардың біртұтас мақсатына жетуге бағытталған өзара байланысты жүйе. Жоспарлау - жоспарлаудың өзін әзірлеуді, оның орындалуын ұйымдастыруды және атқарылуын бақылауды қамтитын процесс.Шаруашылық жүргізудің нарықтық жүйесінде сонымен бірге индикативтік, яғни ұсынбалы (нұсқамалы) жоспарлау пайдаланылады; ол ақпараттық -үйлестіруші рольді атқарады және қаржы қызметінің субъектіліріне экономикалық зерттеушіліер арқылы жанама түрде ықпал етеді. Индикативтік жоспарлау нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеуде және экономиканың стратегиялық ұзақ мерзімді бағыттарын анықтауда маңызды орын алады, мұның процесінде экономиканы ойдағыдай дамытудың бүкіл шегі анықталады.

80.Өнімнің бәсекеге қабілеттігі:  түсінігі, оның деңгейін көтеру  қажеттігі

Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі – бұл нақты нарықта және белгілі бір уақыт аралығында оған бәсекені ұстауға мүмкіндік беретін өндірілетін өнімнің тұтынушылық және құндық сипаттамасының жиынтығы.

Бұл өнімнің әлеуетті қасиетінің серпінді сипаттамасы, ол біржолғы және мәңгіге  алынған қасиет емес: ол бір нарыққа  және нақты уақытқа есептелген. Бір  географиялық нарықта өнім бәсекеге қабілетті болса, онда басқасында ол мұндай қасиетке ие болуы мүмкін емес. Және керісінше, белгілі уақыттан кейін  бір нарықтан ығыстырылып шыққан өнім, екіншісінде жетістікке жетуі  мүмкін. Бұны әртүрлі себептермен  түсіндіруге болады, мәселен негізгі  бәсекелестің кетуі, жарнамалық компанияның  тиімді әрекетінен, ауыстырмалы өнім бағасының өсуі және т.б.. Бәсекеге қабілетті  өнім туралы айтқанда, біз нақты  нарықтық жағдайды назарға алуымыз  қажет. «Бәсекеге қабілеттілік»  ұғымы әмбебап болуы мүмкін емес.

Бәсекеге  қабілеттіліктің маңызды құраушы  элементі - өнімнің сапасы, бірақ  бұл жеке ұғым емес. Егер сапа өнімнің  тұтынушылық қасиетінің жиынтығы болып  түсіндірілсе, онда бәсеке қабілеттілік оның нақты қоғамдық қажеттілікке сәйкестігімен  сипатталады. Бәсекеге қабілеттік деңгейін бағалау барысында, қандай да бір  қажеттілікті қанағаттандыратын әртүрлі  өнімдер салыстыруы мүмкін.

81. Өнім сапасы: түсінігі, көрсеткіштері және деңгейін көтеру жолдары

Сапа тұтыну қасиетінің белгілі сипаты ретінде  «бәсекеге қабілеттілік» ұғымының басты құрушысы болып саналады. Сапа көлемі өндірушінің нақты мүмкіндігі мен көзқарасынан, ал бәсекеге қабілеттіліктің  көлемі – тұтынушының мүмкіндігі мен көзқарасынан тұрады.

Өнімнің бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз етудің негізгі  болып оның бәсекелестік артықшылығын қалыптастыру мен қамтамаксыз ету  саналады. Экономикалық әдебиеттерде бәсекелестік артықшылықты көбінесе бәсекеге қабілеттікпен сәйкестендіреді. Бірақ  бұл ұғым арасында айырмашылық та бар.

Өнімнің бәсекелестік артықшылығы – бұл әртүрлі  облыста бәсекелестерден артықшылығының ашық түрде асып түсуі. Бәсекелестік артықшылыққа төмендетілген өзіндік  құн, өндірілген өнімнің технологиялық  деңгейі мен сапасы, дамыған өткізу желісінің болуы жатады. Бәсекелестік артықшылықты әлеуетті мүмкіндіктен айыруға  болады. Мүмкіндікке қарағанда, бәсекелестік артықшылық – бұл тұтынушының  қалауының негізінде анықталатын  факт. Біз ССРО кезінде әскери кешеннің үлкен технологиялық және кадрлық  әлеуеті туралы айттық. Қазіргі уақытта  осы әлеуетті мүмкіндіктер бәсекелестік артықшылыққа айналмай, маңызды дәрежеде сақталған. Сонда да қолда бар  бәсекелестік артықшылық автоматты  түрде қалауды білдермейді. Өнімнің  бәсекеге қабілеттігіне кәсіпорын  қызметімен байланысты емес, нарықтағы  өзгерістер әсер етуі мүмкін.

Бәсекелес ортаның  мониторингі бәсекеге қабілеттілікті жоғарылату бағытын анықтайды. Тәжірибеде бәсекелестерді бағалау өте маңызды: олар қаншалықты агрессивті, бәсекелестің тауарды өткізу желілерінің артықшылықтары неде, олар өнімді сатуды қалай ынталандырған. Өнімнің бәсеке қабілеттілігінің жоғары деңгейде болуы, оның өндірісінің мақсаттылығы мен оны тиімді сату мүмкіндігін  куәләндырады.

Өнімнің бәсекеге қабілеттігін салыстыру үшін параметрін қалыптастыру, өнімнің бәсекеге қабілеттік факторын анықтауды болжамдайды.

82. Өнімнің бәсекеге қабілеттігін өсірудегі бағаның рөлі

Бәсекеге  қабілеттілік факторы бәсекені жүзеге асыру әдістерінен туындайды. Осы  әдістер бойынша бәсекені бағалық  және бағалық емес деп бөледі. Бағалық бәсеке бәсекелестерге қарағанда өнімді арзан бағамен сатуды ұйғарады. Бағалық емесбәсеке бәсекелестерге қарағанда өнімнің ерекшелігімен негізделеді. 13,1 - суретте кәсіпорын өнімінің бәсекеге қабілеттігін анықтайтын факторлар көрсетілген.

Бәсекенің әдістеріне сәйкес олар да бағалық және бағалық  емес болып жіктеледі.

Өнім шығынын  төмендетуге ықпал ететін, демек  оның бағасын төмендететін келесі фактор – кәсіпорында логистиканы ұйымдастыру саналады. Соңғы уақытта, логистикаға назар көп бөлінуде және оның себебі – бәсекеде.

Компания  жетістігіне, оны басқару мен  жабдықтаудың жақсы өңделген логистикалық тізбегісіз қол жеткізу мүмкін емес: өйткені бәсеке талаптары күнен-күнге  күшейіп барады.

Бәсекеге қабілеттік факторы

 

 

Бағалық

Бағалық емес

Сатып алу бағасы

Эксплуатациялық баға

 

Логистиканы ұйымдастыру есебінен шығынды төмендету

Өнімді  сату каналдарын ұйымдастыру

Өнімлі  эксплуатациялау процесіндегі шығынды  төмендету

Өндірісті кешенді механикаландыру мен  автоматтандыру

Сауда маркасы, жарнама

 

Өнім  сапасын қамтамасыз ету

Сатудан кейінгі қызмет көрсету

Жаңа  технологияны қолдану

Негізгі қорды дер кезінде жаңарту

Өндірілетін өнімнің ресурс сыйымдылығын  төмендету

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 13.1 - Өнімнің  бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын факторлар

 

Тиімді құрылған логистикалық тізбек қажет емес материалдар  мен қор қозғалысының кезеңдерін төмендетеді. Мәселен, қоймадағы өндірушілердегі  немесе көтерме сатушылардағы дайын  өнімнің артық қорын болдырмайды, яғни өнім сатылғанға дейінгі ақша санын азайтады.

Бағалық бәсеке туралы айтқанда, сатып алушыны өнімді сатып алу мен эксплуатациялаумен байланысты кететін толық шығын  қызықтырады, яғни берілген өнімді сатып  алу бағасы мен оның қызмет етуінің  барлық мерзіміндегі эксплуатациялық  шығынының тұтыну құны қызықтырады.

Бәсекеге  қабілеттіктің бағалық емес факторына  мыналар жатады: өнім сапасын қамтамасыз ету, сату маркасы (бренд), өнімді сату каналын ұйымдастыру, жарнама, сатудан кейінгі қызмет көрсету, өнімнің жаңалығы. Қазіргі нарықтық экономикада өнімнің бәсекеге қабілеттігін қамтамасыз етуде ерекше мәнге сату, логистика, тауар қозғалысы мен сатудан кейін қызмет көрсету шығынын төмендету процесімен байланысты параметрлер ие болады. Өнімнің бәсекеге қабілеттігі фирманың имиджі арқылы көрінеді, яғни оның іскерлік абыройына негізделген сатып алушының осы фирма туралы көзқарасы.

Өнімнің сапасы туралы айтқанда, біз техникалық, эстетикалық  және нормативтік параметрлерін  ерекшелейміз.

Бәсеке қабілеттілікті талдау кезінде қолданылатын техникалық параметрлер тобына арналу және эргономикалық критерилер параметрі жатады.

Арналу параметрі  өнімнің атқаруға арналған функциясы  мен оны қолдану облысының  техникалық қасиетін анықтайды. Олар арқылы тұтынудың нақты жағдайында белгілі  бір бұйымды қолдану арқылы қол  жеткізген пайдалы әсердің мазмұнын анықтауға болады. Тауардың техникалық деңгейінің бағасы әсіресе өндірістік-техникалық мақсаттағы тауар мен ұзақ уақыт  қолданатын тауар үшін өте маңызды. Жалпы арналу параметрі нақты  мемлекетте өнімді пайдалану мүмкіндіктерін толығымен сипаттайды.

Эргономикалық критерилер өнімнің еңбек операциялары мен машинамен өзара байланысын атқару процесінде адам ағзасының қасиетіне сәйкес келуін сипаттайды. Олар гигиеналық, физиологиялық, психологиялық болып бөлінеді.

Эстетикалық параметрлер тұтынушы үшін анағұрлым маңызды, бұйымның сыртқы қасиетін сипаттайтын,  оның сыртқы пішінін моделдеу жатады.

Әрбір жеке тұтынушымен ұсынылатын талаптан басқа, барлық өнім үшін ортақ, міндетті түрде  орындалуға тиіс талаптар да бар.Бұл нормативтік параметрлер қолданыстағы халықаралық (ИСО, ХЭК және т.б) және аймақтық стандарттармен, ұлттық, шетелдік және отандық стандарттармен, заңнамалық және нормативтік актілермен, экспорттаушы және импорттаушы мемлекеттің техникалық регламентімен іске асатын, мемлекетке кіргізілетін өнімге қойылатын талаптармен, өнім өндіруші фирманың стандартымен, патенттік құжаттармен жүзеге асырылады.Мысалы, электрлік құралдар желіге жіберілетін қуат мөлшерінде жұмыс істеуі қажет және олар өрт пен жарылыс қауіпсіздігінің талаптарына сәйкес болуы керек, ал олардың құрылымы жүргізіліп жатқан процестің шарттарымен анықталады.

Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патенттік  тазалығын анықтайды. Егер, талаптың біреуі орындалмайтын болса, онда тауар  нарыққа шығарылмайды. Нормативті көрсеткіштер құрамына мыналар жатады: дайын өнім үлесі, заңмен бекітілген қатынастағы  жергілікті өндіріс бөлігі мен бөлшектері; өнімді унификациялау дәрежесі мен  онда стандартты бөлшектерді қолдануы және т.б.. Нормативтік параметрлерді  талдау оң нәтиже берген жағдайда, нақты  нарықтағы бәсеке қабілеттікті талдауға ауысуға болады.

83. Кәсіпорындағы өнім сапасын басқару жүйесі

Өнімнің сапасын басқару  — бұл белгілеу, камтамасыз ету  және сапаның қажетті деңгейін қолдау мақсатындағы құру және пайдалану немесе өнімді тұтыну кетіндегі жүргізілетін іс-әрекет.Соңғы кездерге дейін кәсіпорындарда сапа проблемасын шешу кезінде нарықтылық қажеттілік есепке алынбай өнім сапасы техникалың деңгейге бағытталды. Сапаны басқару мәселелерімен техникалық бақылау және сапаны талдау бөлімдері  айналысты. Олардың функцияларына  бұйымдар параметрлерін (белгілер) тексеру, өндірістік процестердің әрбір операцияларында  қолданылатын шикізаттар, материалдар, жабдықтардың дәлдік жұмыстары, өнімде табылған кемістіктер, оларды талдау және обоптерін белгілеу кіреді.