Біріккен кәсіпорынның бірігуінің мәні

        Акциялар сатып алынған күндегі еншілес компания активтерін бағалаудың күмәнсіз анықтық принциптерін жүзеге асыру үшін олардың  нарықтық құнын көрсету керек. Активтерді бастапқы  тану оларды  сатып алуға жұмсалған  шығындар құны бойынша жүргізілетін болғандықтан, акцияларды  сатып алу күніндегі қаржы есептемесін шоғырландыру  процесінде  еншілес компанияның активтерін бағалауды еншілес компаниялардың  акцияларын  сатып алуға шыққан шығындар  құнының, олардың баланстық құнынан ауытқуына байланысты сайма – сай үйлескен шамасына орай түзету қажет.

          Егер еншілес компанияның   акцияларын сатып алуға шыққан шығындар олардың баланстық құнынан артса, ауытқулар әдетте гудвилл, жағымды іскерлік бедел ретінде түсіндіріледі. Бірақ акцияны сатып алу жөнінде шыққан  шығындар  құнының баланстық құнынан  ауытқуған барлық сомасы жағымды іскерлік бедел  факторы  болып ұғындырылмайды. Жағымды іскерлік  беделдің  мөлшерін анықтау үшін ауытқу сомасын еншілес компанияның активтері мен құнына дейін  түзетуді ескере отырып,  анықтау қажет. Сондықтан  еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын түзету  талап  етіледі.

          Активтер мен міндеттемелердің құнын түзету үшін еншілес компанияның меншікті капиталының қатысу үлесіне сайма-сай үйлескен шамаға орай жасалады.

Кесте 1.10 Топ ішіндегі есептеуді шығаратын түзеті жазбалары

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету жазбалары		Түзетуден кейінгі шоғырландырылған сома
			Д	К
Активтер (инвестициядан  басқа) (А)	БА	ЕА			БА+ЕА
Топ ішіндегі есептеу  бойынша дебиторлық берешек (ТД)	ТД			1)ТД
Еншілес компанияға инвестициялар (ЕКИ)	ЕКИ+Г			2)ЕКИ 3)Г
Гудвилл (Г)	КБК	КЕК
Кредиторлық  алашақ-берешек (К)	КБК	КЕК
Топ ішіндегі есептеу  бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)		ТК	1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)				4)А	А
Меншікті капитал	БК	ЕК= ЕКИ+А		2)ЕКИ 4)А	БК

 

          Бухгалтерлік балансты шоғырландыру  бойынша жұмыс кестесіндегі түзету жазбаларының мәні мынада:

1. «Топ ішіндегі есептің бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)» баланс бабының дебиті, «Топ ішіндегі есептің бойынша дебиторлық берешек (ТД)» баланс бабының кредиті;
2. Бас компания инвестициясының  баланстық құнын еншілестің (ЕКИ) меншікті капиталына бас компанияның қатысу үлесіне сайма-сай үйлесуі-баланстық құны бойынша;

«Гудвилл» (Г) баланстық  бабының дебиті немесе кредиті –  еншілес  компанияның меншікті капиталындағы  тиісті үлесінің баланстық құны мен  сатып алуға кеткен шығындар арасындағы айырмаға;

«Еншңлес компаниялар  акцияларына инвестициялар» баланс бабының кредите (ЕКИ) – шыққан шығындардың  баланстық құны бойынша.

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 1.11 Актив құнын түзете отырып шоғырландыру

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету жазбалары		Түзетуден кейінгі шоғырландырылған сома
			Д	К
Активтер (инвестиция-дан бастап) (А)	БАК	ЕА		5)АКТ(актив құнын түзету)	БА+ЕА+АКТ
Топ ішіндегі есептеу  бойынша дебиторлық берешек (ТД)	ТД			1)ТД
Еншілес компанияға инвестиция-лар (ЕКИ)	ЕКИ+БК+Г			2)ЕКИ 3)Г 5)АКТ
Гудвилл (Г)			3)Г
Кредиторлық  алашақ-берешек (К)	БК	ЕК			БК+ЕК
Топ ішіндегі есептеу  бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)		ТК	1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)				4)А
Меншікті капитал	БК	ЕК=ЕКИ+М	2)ЕКИ 4)А		БК

 

 

Кесте 1.12 Міндеттемелердің құнын түзете отырып шоғырландыру

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету жазбалары		Түзетуден кейінгі шоғырландырылған сома
			Д	К
Активтер (инвестиция-дан бастап) (А)	БА	ЕА			БА+ЕА+АҚТ
Топ ішіндегі есептеу  бойынша дебиторлық берешек (ТД)	ТД			1)ТД
Еншілес компанияға инвестиция-лар (ЕКИ)	ЕКИ+АҚТ+Г			2)ЕКИ 3)Г 5)АКТ
Гудвилл (Г)			3)Г
Кредиторлық  алашақ-берешек (К)	БК	ЕК	5)АҚТ		БК+ЕК+АҚТ
Топ ішіндегі есептеу  бойынша кредиторлық алашақ-берешек (ТК)		ТК	1)ТК
Азшылықтың үлесі (А)				4)А	А
Меншікті капитал	БК	ЕК=ЕКИ+М	2)ЕКИ 4)А		БК

 

     Әрбір есептік күндегі бас және еншілес компанияның бухгалтерлік балансын шоғырландыру процесіне бірнеше кезең кіреді:

1. Бас және еншілес компания активтерінің, міндеттемелерінің және меншікті капиталының ұқсас баптарын жол сайын қосындылау;
2. Топ ішіндегі есептесулер бойынша дебиторлық және кредиторлық берешекті жою жөніндегі түзету жазбаларын жасау;
3. Еншілес компанияның меншікті капиталына бас компанияның тиісті қатысу үлесі мен еншілес компанияға салынатын инвестицияның баланстық құнын шығару жөніндегі түзету жүргізу;
4. Бас компанияға тиесілі емес еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесін анықтау;
5. Еншілес компанияның активтері мен міндеттемелерінің баланстық құнын түзету мөлшерін олардың ағымдағы нарықтық құнына дейін амортизациялау;
6. Іскерлік беделдің (гудвиллдің) шамасын амортизациялау.

 

Кестелерде бухгалтерлік баланстың ұқсас баптарын, сонымен бір уақытта активтер мен міндеттемелердің баланстық құнын, олардың ағымдағы нарықтық құнына дейін түзете отырып, жол сайын қосындылау жөніндегі рәсімдер (процедуралар) келтірілген, мұнда АҚТ-актив құнын түзету, МҚТ-міндеттемелер құнын түзету.

 

Кесте 1.13 Табыс пен шығындар (пайда мен залал)туралы есептің шығындары

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілгенге дейінгі  шоғырландырыл-ған сома	Түзетулден кейінгі  шоғырландырыл-ған сома
Тауарларды (жұмыс.қызмет) сатудан түсетін  табыс	БТ	Ет	БТ+ЕТ	БТ-ЕТ
Бас компания  мен  еншілес компанияның арасындағы  тауарларды (жұмыс,қызмет) сатудан түскен табыс		ЕТ (ВДД)
Барлық табыс
өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨ	ЕӨҚ	БӨҚ+ЕӨҚ	БӨҚ+ЕӨҚ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша өткізілмеген бөнімдердің  өзіндік құны		ЕЖӨҚ(ВСД)
Жалпы табыс	БЖТ	ЕЖТ		Түзетулерді ескере отырып
Кезең шығыстары	БКШ	ЕКШ	БКШ+ЕКШ	БКШ+ЕКШ
Салық салынғанға  дейінгі таза табыс				Түзетуді ескере отырып
Табыс салығы бойынша  шығыстар				Түзетуді ескере  отырып  –ЖТСШ (жалпы табыс  салығынын шығындары)
Салық салынғаннан кейінгі  таза табыс				Түзетуді ескере отырып - ЖТСШ

 

 

Кесте 1.14 Топ ішінде жасалған операциялар бойынша кірістер мен шығыстарды шығаратын түзету жазбалары

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету жазбасы		Түзетулден кейінгі  шоғырландырылған сома
			Д	К
Тауарларды (жұмыс.қызмет) сатудан түсетін  табыс	БТ	ЕТ			БТ-ЕТ
Бас компания  мен  еншілес компанияның арасындағы  тауарларды (жұмыс,қызмет) сатудан түскен  табыс		ЖЕТ	ЖЕТ
өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨҚ	ЕӨҚ			БӨҚ+ЕӨҚ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша өткізілмеген бөнімдердің  өзіндік құны		ЖЕӨҚ		ЖЕӨҚ
Жалпы табыс
Кезең шығыстары
Табыс салығы бойынша  шығыстар	ТСБШ (табыс салығы бойынша  бас компания шығыстары	ТСБШ		ЖТСШ (жалпы табыс салығынын  шығындары)	Түзетуді ескерумен  ЖТСШ

 

 

 

Кесте 1.15 Кірістер мен шығыстар есептерді шоғырландыру (пайда мен залал)

 

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілген дейінгі  шоғырландырылған сома	Түзетулден кейінгі  шоғырландырылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы)	БА	ЕТ	БА+ЕА	БТ-ЕТ
Тауарлы-материалдық қорлар	БҚ	ЕҚ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша тауарлы-материалдық қорлар	БУК
Топ ішіндегі есептеулер бойынша дебиторлық берешек (ТД)	ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция(ЕК)
Гудвилл (Г)
Кредиторлық берешек (К)
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша кредиторлық берешек
Азшылық үлес
Меншікті капитал (К)
Бөлінбеген пайда
Өткізілмеген табыс

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    2 БІРІККЕН КӘСІПОРЫННЫҢ ЕСЕП ЕРЕКШЕЛІГІ

 

              2.1 Айналымнан тыс активтер мен тауар-материалдық жинақ есебі

         

 

              Материалдық емес активтер   Материалдық емес активтер - өндірісте ұзақ мерзім пайдалануға болатын (бір жылдан астам),физикалық негізі жок ақшаға жатпайтын, бірақ қандайда бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субьектіге үнемі қосымша табыс (пайда) әкеліп тұратын активтер. Бұл активтер анықтауға болады, кәсіпорын тарапынан бақылауда болып, оны пайдаланудан кәсіпорын болашақ экономикалық тиімділік күтеді. Бұл анықтама біріккен кәсіпорынға да тән. Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтерін физикалық негізсіз және оларды материалды немесе материалды емес активтер құрамына кіргізуге болады.

              Мысалы, біріккен кәсіпорынның жабдықтары технологиялық басқаруға арналған компьютерлік бағдарламамен қамтамасыз етіліп, онсыз жабдық жұмыс істей алмайды. Бұл жағдайда бағдарлама жабдықпен бірге негізі құрал құрамына енеді ме  немесе материалды емес актив құрамына енеді  ме, ол принципиальді түрде анықталуы керек [11].

             Біріккен кәсіпорын материалдық емес активтеріне лицензиялық келісім, компьютерлік бағдарламамен қамтамасыздандыру, патенттер,авторлық құқық, басқа жақтардан алынған тауарлар белгісі, фирмалық атаулар, ноу-хоу, табиғи ресурстарды пайдалану құқығы және тағы басқалар жатады.

      Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтерін бағалау:

1. Басқа кәсіпорындар мен адамдардан ақыға сатып алынған материалдық емес активтер есепте оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындардың сомасымен көрсетеді;
2. Кәсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау жолымен бағаланады;
3. Жарғылық капиталға салым ретінде құрылтайшыдан келіп түскен активтер есепте тараптардың келісімімен белгіленген құн бойынша көрсетіледі.

           Материалдық емес активтердің біріккен кәсіпорынға келіп тусуі мен шығуы бір данада жасақталған №1 нысанындағы «Материалдық емес активтерді қабылдау- өткізу актісінде» көрсетіледі. Актілерде материалдық емес активтердің дәл атауы, кәсіпорынға дәл өткізілген (келіп түскен) күні, обьектінің сипаттамасы, бастапқы құны, амортизация нормасы көрсетеді.

 Біріккен кәсіпорынның материалдық емес активтері басқа кәсіпорынға табыс етілгенде (сатылғанда, өтеусіз берілгенде) акт екі данада жасалады: өткізуші және қабылдаушы кәсіпорындарға шоттар бойынша талдамалы есеп материалдық емес активтерді есепке алудың №2 МЕА  нысанындағы инвентарлық карточкасында жүргізіледі. Инвентарлық карточкалардың деректерін материалдық емес активтерді есепке алу ведомосінде топтастырылады, онда материалдық емес активтердің атауы, ай басындағы және соңындағы қалдықтары, ай ішіндегі қозғалысы келтіріледі. Есеп компьютерленген жағдайда осындай принциппен машинограммада жасалды.