Біріккен кәсіпорынның бірігуінің мәні

3) Баланыстық құн бойынша – еншілес компанияның меншікті капиталындағы            бас компанияның қатысу үлесіне (ЕКИ) пропорционалды  «Еншілес  компанияның  меншікті капиталы» баланстық  бабының дебиті.

4) Еншілес  компанияның меншікті  капиталындағы тиісті  үлестің баланстық   құны мен сатып алуға жұмсалған  шығынның арасындағы айырмашылыққа «Гудвилл» (Г) «Жағымды немесе жағымсыз  іскерлік бедел»  баластық бабының дебиті немесе кредиті;

5) Жұмсалған шығынның баланстық  құны бойынша – «Еншілес компанияның  акциясындағы инвестиция» (ЕКИ) баланстық бабының кредиті;

6) Кіріс мен  шығыстар  туралы есеп беруді біріктіру  бойынша  жұмыс кестесіндегі  түзету жазбасы;

2. Топ ішіндегі операция бойынша кірістер мен шығыстарды (сатылған  тауарлардың өзіндік құнын) есептеп шығаруда:

« Сатылған  тауарлардан (жұмыс, қызмет) түсетін табыс» (ЕУТ) транзиттік бабының дебиті – 20 000 теңге, «Өткізілген өнімдердің (жұмыс, қызмет) өзіндік құны» (ЕУӨ)( транзиттік бабының кредиті – 150 000 теңге, «Тауарлы-материалдық қорлар» (БУҚ) баланстық бабының кредиті – 5 000теңге.

  Бұл түзету жазбасы топ  ішіндегі операция бойынша кірістер  мен шығыстарды жоюға мүмкіндік  береді әрі өткізілмеген  табыстың  сомасына тауарлы – материалдық  қорларға кірген  өткізілмеген  табыс топ тұрғысынан алғанда  бір бүтін тұтас болады. Еншілес компанияның бас компанияның мекен – жайына жөнелткен тауарлы – шоғырландырылған  қаржы есептемесі тұрғысынан алғанда сатылмаған болып саналады.

     Сондықтан  да тауарлы – материалдық қордың баланстық құнының шамасы өткізілмеген табыстың шамасына түзету жасауды ескере отырып, құн бойынша бағалау қажет. Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің қалған  баптары жолма – жол жиынтықтану жолымен біріктіріледі [8].

     Топ ішіндегі операция бойынша табыстарды танудың мерзімін ұзарту 1500 теңге (5 000*30%) – «Табыс салығы бойынша шығыстар» транзиттік  баптың кредиті бойынша және «Мерзімі ұзартылған табыс салығы» баланстық баптың дебиті бойынша корреспонденсиясымен  мерзімі ұзартылған салық тиімділігін тануды да талап етеді.

 

Кесте 1.5 Кірістер мен шығыстар (пайда мен залал) туралы есеп беруді шоғырландыру

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілгенге дейінгі шоғырландырыл-ған сома	Түзетулден кейінгі шоғырландырыл-ған сома
Тауарларды (жұмыс,қызмет)сатудан түсетін табыс	БТ	Ет	БТ+ЕТ	БТ-ЕТ
Бас компания  мен  еншілес компанияның арасындағы  тауарларды (жұмыс,қызмет)сатудан түскен табыс	ЕУТ
Табыстар қорытындысы
өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨ	ЕӨ	БӨ+ЕӨ	БӨ+ЕӨ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар бойынша өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	ЕУӨ
Жалпы табыс	БУТ	ЕУБ
Кезең шығыстары	БКШ	ЕКШ	БКШ+ЕКШ	БКШ+ЕКШ
Салық салынғанға  дейінгі таза табыс				Түзетуді ескермеу
Табыс салығы бойынша  шығыстар				Түзетуді ескерумен  ВРПН
Салық салынғаннан кейінгі  таза табыс				Түзетуді ескерумен  ВРПН

 

 

Кесте 1.6 Топ ішіндегі  кәміл операция бойынша кірістер мен шығыстарды есептеп шығарушы түзетуші жазба

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзету  жазбасы		Түзетуден кейінгі  шоғырландырылған сома
Тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түсетін табыс	БТ	ЕТ			БТ+ЕТ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы  тауарларды (жұмыс, қызмет) сатудан түскен  табыс		ЕУТ	ЕУТ
өткізілмеген өнімдердің өзіндік құны	БӨ	ЕӨ			БӨ+ЕӨ
Бас компания мен еншілес  компанияның арасындағы операциялар  бойынша өткізілген өнімдердің өзіндік  құны		ЕУӨ		ЕУӨ
Жалпы табыс	БУТ	БУТ			Түзетуді ескермеу.
Кезең шығыстары	БКШ	ЕКШ			БКШ+ЕКШ
Салық салынғанға дейінгі  таза табыс					Түзетуді ескермеу
Табыс салығы бойынша  шығыстар				ВРПН	Түзетуді ескерумен  ВРПН
Салық салынғаннан  кейін  табыс					Түзетуді ескерумен

 

Кесте 1.7 Кірістер мен шығыстар  туралы есеп беру шоғырландырудың жұмыс кестесі.

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетілгенге дейінгі  шоғырланды-рылған	Түзетуден кейінгі  шоғырланды-рылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестиция дан басқасы ) (А)	БА	ЕА	БА+ЕА	БА+ЕА
Тауарлы-материалдық  қорлар	БУҚ		БУҚ-өткізілген  табыс (ӨТ)	БУҚ-ӨТ
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша дебиторлық  берешек	ТД		ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК)	ЕКИ+Г		ЕКИ+Г
Гудвилл (Г)				Г
Мерзімі ұзартылған  табыс салығы				МҰТС
Активтердің қорытындысы	Σ	Σ		Σ
Кредиторлық берешек (К)	БК	ЕК	БК+ЕК	БК+ЕК
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша кредиторлық берешек (УК)		УК	УК
Азшылық үлесі				АУ
Меншікті капитал (К)	БК	ЕК=ЕКИ+АУ	БК+ЕКИ+АУ	БК
Бөлінбеген табыс				Түзетуді ескерумен  ВРПН
Ск және 0 қорытындысы	Σ	Σ		Σ

 

Кесте 1.8 Топ ішіндегі айырысуды есептен шығаруды түзетуші жазба

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетуші жазба		Түзетуден кейінгі  шоғырланды-рылған сома
Ұзақ мерзімді активтер (инвестициядан басқасы) (А)	БА	ЕА			БА+ЕА
Тауарлы-материалды қорлар	БҚ	ЕҚ			БҚ+ЕҚ
рБас компания мен еншілес компания арасындағы  операциялар бойынша  тауарлы-материалдық қорлар	БУҚ			УӨТ	БУҚ+УӨТ
Топ ішіндегі есеп  айырысу  бойынша дебиторлық берешек	ТД			ТД
Еншілес компаниядағы инвестиция (ЕК)	ЕКИ+Г			2) ЕКИ 3) Г
Мерзімді ұзартылған табыс салығы			6)ВПРН		ВПРН
Активтердің қорытындысы	Σ	Σ			Σ
Гудвилл (Г)			3) Г		Г
Кредиторлық берешек (К)	БК	ЕК			БК+ЕК
Топ ішіндегі есеп айырысу  бойынша кредиторлық берешек (УК)		УК	1)УК
Азшылық үлес				4)АУ	АУ
Меншікті капитал (К)	БК	ЕК=ЕКИ+АУ	2)ЕКИ 4)АУ		БК
СК және О қорытындысы	Σ	Σ			Σ

 

Кірістер мен  шығыстар туралы шоғырландырылған  есеп беру: топ ішіндегі операциялар бойынша түзетуші жазба. Өткізілген тауардың өзіндік құнын есептеу барысындағы кезеңдік түгендеу әдісі бойынша тауар-материалдық қор есебі мынадай формулада ұйымдастырылады.

 

 

өткізілген тауардың    =   жыл басындағы тауардың   –      жыл соңындағы  өзіндік құны                      қоры бір жылғы түсім               тауарлардың қоры.

 

   Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруді шоғырландыру барысында компанияның арасында орын алған операциялар нәтижелерін  жою қажет. Егер бас компания мен еншілес компанияның арасында тауар-материалдық қорды өткізу бойынша операциялар орын алған болса, онда  топ ішіндегі  операциялар негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша мынадай түзетуші жазбаны жүргізуі керек:

   «Сатып алуды» жасаушы «Өткізген тауардың (жұмыс,қызмет) өзіндік құны» бабы бойынша кредит «Тауарды (жұмыс, қызмет)  сатудан түскен табыс» бабы бойынша дебит болады.

   «Жыл соңындағы қорытынды» жасаушы «Сатылған тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны» бабы бойынша дебит болады.

   Жыл соңындағы өткізілген тауарлар қалдығының  өткізілмеген табысындағы – «Тауар-материалды қорлар» баланстың бабы бойынша кредит болады.

    Егер топ ішінің тауарларын өткізу жыл басындағы өткізілмеген тауарлар қалдығының өткізілмеген табысын мынадай түзету қажет.

   «Жыл басындағы қорытынды» жасаушы «Сатылған тауарлардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны» бабы бойынша кредит, ал «Бөлінбеген табыс» бабы бойынша дебит болады [9].

    Ағымдық түгендеу әдістері бойынша тауар-материалды қорлардың есебін ұйымдастыру кәміл фактосы бойынша тауардың қозғалысы жөніндегі операцияны бейнелеу нәтижесінде өткізілген тауарлардың өзіндік құнын тікелей анықтауға мүмкіндік береді. Кірістер мен шығыстар туралы  есеп беруді шоғырландыру барысында топ ішіндегі операциялар  негізінде кірістер мен шығыстарды жою бойынша  мынадай түзетуші жазбаны жүргізу қажет:

Д-т «Тауарды (жұмысты,қызметті) сатудан түскен табыс»

К-т «Өткізілген тауардың (жұмыстың, қызметтің) өзіндік құны»

«Тауар – материалды құндылықтардың» баланстық бабы.

Шоғырландырылған  қаржылық есеп  беру: шоғырландыру процесі

     Еншілес компанияның акцияларын сатып алынған уақыттағы шоғырландыру процесіне бірнеше кезең кіреді:

1. Бас және еншілес компаниялардың активтерін, міндеттемелерін және  меншікті капиталының ұқсас баптарын жыл сайын қосу, қосындылау;
2. Топ ішіндегі  есептеу есептеу бойынша дебиторлық  және кредиторлық  берешек – алашақты жою жөніндегі  түзету жазбаларын жасау;
3. Еншілес компанияларға салынатын инвестицияның баланстық құнын және бас компанияның еншілес компанияның өзіндік капиталына тиісті қатысу үлесін шығару жөніндегі түзету жазбаларын жасау;
4. Бас компания  тиесілі емес еншілес компанияның өзіндік капиталындағы азшылық үлесті анықтау;
5. Бас компания еншілесінің акцияларына инвестиция салғанда,  баланстық құнынан артық шығын  сомасын анықтау;
6. Еншілес компания активтері мен міндеттемесінің құнын ағымдағы нарықтық  құнға дейін меншікті капиталға еншілестің тиісті қатысу үлес мөлшеріне арнап түзеу;
7. Іскерлік бедел шамасын анықтау.

 

Кесте 1.9 Бухгалтерлік балансты шоғырландыру

 

Бап атауы	Бас компания	Еншілес компания	Түзетуге дейінгі шоғырландырыл-ған сома	Түзетуден кейінгі шоғырландырыл-ған сома
1	2	3	4	5
Активтер (инвестициядан  басқа) (а)	БА	ЕА	БА+ЕА	БА+ЕА
Топ ішіндегі есептеу  бойынша дебиторлық берешек (ТД)	ТД		ТД
Еншілес компанияға  инвестициялар (ЕКИ)	ЕКИ+Г		ЕКИ+Г
Гудвилл (Г)
Кредиторлық берешек (К)	БКК	ЕКК	БКК+ЕКК	БКК+ЕКК
Топ ішіндегі есептеу  бойынша кредиторлық берешек (ТК)		ТК	ТК
Азшылық үлесі (А)
Меншікті капитал (К)	БКК	ЕКК = ЕКИ + М	БКС+ЕКИ+А	БКК

          

Бұл кестеде  бухгалтерлік  баланстық ұқсас баптарын жол  сайын қосындылау  бойынша рәсімдеу (процедуралар) келтірілген, мұнда БКА-бас компанияның активтері, ЕКА – еншліес компанияның активтері, ТД-топ ішіндегі  есептеу бойынша дебиторлық берешек, ЕКИ-еншілес компанияға  инвестициялар, еншілестің меншікті капиталына бас компанияның  тиісті  қатысу үлесін көрсетеді, Г-гудвилл, жағымды іскерлік бедел, БКК- бас компанияның  кредиторы берешегі (міндеттемелер), ЕК-еншілес компанияның кредиторлық  берешек- алашағы (міндеттемелер), ТК-топ ішіндегі есептесулердегі кредиторлық берешек – алашақ, А-еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылықтың үлесі, БКК-бас компанияның меншікті капиталы, ЕКК-еншілес  компанияның  меншікті капиталы.

          Біріктірілген қаржы есептемесі  біртұтас компания ретінде топ  пікірі тұрғысынан бас және  еншілес  компаниялардың барлық активтері мен міндеттемелерінің жиынтықталған мөлшері болып табылады. Біріктірілген  активтердің капиталының біріккен шамасымен  теңестіріледі.

         Еншілес компанияның меншікті  капталы «Еншілес компанияларға  инвестициялар» бабы бойынша  бас компанияның  баланс активінде  көрсетілетін, бір уақытта түзету  жазбаларымен шығарылады.  Бірақ еншілес  капиталдың мөлшеріне азшылықты білдіретін, басқа акционерлердің  инвестицияның  бөлігі де кіретін  болғандықтан,  бас компанияның меншікті капиталымен қатар активтерді қалыптастыру  көзі құрамында да,  шоғырландырылған баланста да азшылықтың үлесі ұсынылады [10].