Біріккен кәсіпорынның бірігуінің мәні

 

   Кесте 1.1 Б банкінің таза активін  сатып алу күні.

 

10.02.09 жылы сатып алынған таза активі	Сомасы мың теңге
Қолма – қол ақша қаражаты және Ұлттық  банктегі құндылықтар	250 000
Кредиттік мекемелерінің  берешектері	110 000
Клиент  қарыздары, нетто	600 000
Негізгі құралдар, нетто	120 000
өзге де активтер	120 000
Клиенттерге берешек	550 000
өзге де  берешектер (кредитор)	100 000
Таза активтер	550 000
Азшылық үлесі	33 000
Теріс азшылық үлес есебінен таза активтер	517 000
Төленген сатып алу  құны	500 000
Жағымсыз гудвилл	17 000

    

Азшылық  үлесі = 550 000 мың теңге * 6% =33 000 мың теңге. Сатып алынған күнгі төленген нақты сома мен таза активтің сомасы арасындағы айырма  жағымсыз гудвилл болып табылады. Гудвиллдің амортизациясы 20  жылдан аспайды.

   Сол сияқты  сатып алу керісінше Б банкінің активіне алмастыру үшін А банкі акция шығару арқылы  жүзеге асырылады.  Қазіргі уақытта акцияға айырбасталған номиналдық  құны мен актив құнының арасындағы айырмашылық А банкінің  қосымша төленген капиталы ретінде танылады.

   Мүдделерінің  бірігуі Бөлек компаниясы активі мен міндеттемелері біріккен компанияның  активі мен міндеттемелері болып табылады.

   Бөлек меншікті капитал мүдденің бірігу әдісі секілді бірігеді. Біріккен компания бөлек компанияның шығарған акциясының  номиналдық  және белгіленген құнында негізгі капитал мен қосымша капиталды жазады. Бөлек компанияның бөлінбеген табысы немесе жетіспеушілігі бірігіп, біріккен корпорацияның бөлінбеген капиталы ретінде танылады. Номиналдық және бөлінбеген  сомада біріккен компаниялардың шығарылатын акцияларының  көлемі бөлек біріккен компанияның негізгі капиталы қорытынды сомасынан асуы мүмкін.  Артығы бірінші біріккен пәрменді капиталынан кейін біріккен бөлінбеген табыстан ұсталынуы керек.

 Бірігу үшін мүдделерінің бірігу әдісін қолданатын компания егер  компаниялар есептік кезеңінің басында бірігетін болса, сол қосылу болған кезінде қаржылық есептілігін ұстану керек. Есепті кезеңдегі операциялар нәтижесі  бірігудің басынан соңғы күнге дейін біріккен және осы күннен кезең соңына дейін операциялардың біріккен бөлек компаниялардың нәтижелерін қосады.

Кезеңінің басында бөлек  компания бухгалтерлік балансы мен  өзге қаржылық ақпараттарды сол күні біріккен компанияларымен ұсынылуы керек. Өткен жылы жеке компанияның қаржылық есептілігі мен қаржылық ақпараттары  ақпараттар ұсыну  үшін біріккен негізде қайта бекітілуі қажет.  Қайта  бекітілген қаржылық есептілік пен қаржылық ақпараттарды бұрынғы жеке компаниялар біріккендігі  туралы қаржылық ақпараттар нақты, анық көрсетілуі  қажет.

 

Кесте 1.2 Компанияның  меншікті капиталының бірігуі.

 

Баланс баптары	А банкі	Б банкі	Біріккен капитал
Жарғылық капитал	180 00	250 0000	400 000
Резервтер	50 000	50 0000	100 000
Бөлінбеген табыс	100 000	20 000	120 000
	300 000	320 000	620 000

 

      Кесте  1.3 Акция үлесінің бөлінуі

 

Акционерлер	А банкісінің активінің үлеіс		Б банкісінің активінің  үлесі		Біріккен меншікті капиталдағы  үлес
	Мың теңге (1)	%(2)	Мың теңге (3)	%(4)	Мың теңге (5=1+3)	%а
А акционер	225 000	75	0	0	225 000	36,3
Б акционер	40 000	13	20 000	6,25	60 000	9,7
С акционер	35 000	12	50 000	16,6	85 000	13,7
Д акционер	0	0	250 000	78,125	250 000	40,3
	300 000	100	320 000	100	620 000	100

 

Біріккен банктердің акционерлік капиталында және біріккен таза активтерінде акционерлердің үлесі.Әрбір акционерлердің үлесі анықталғаннан кейін олардың үлесі бойынша акционерлерде бар акцияларды жаңа акцияларға алмастырылуы қажет. Бірігу бойынша есеп әдістерін анықтауда негізгі кезеңдерді ескеріп, есептің қай әдісін қолдану керектігін нақты анықтау қажет. Жалпы барлық жағдайда сатып алушыны анықтау мүмкіндігі бар және тиесінше  сатып алу әдісін қолдану қажет, тек айрықша  жағдайларда ғана мүдделерінің бірігу әдісі қолданады.

 Жаңа акционерлік  капитал әрқайсысы 1мың теңге   номиналдық құннын тұратын 400 000 акциядан тұратын делік, әрбір акционерге тиістісі келесідей болады.

 

     

 

Кесте 1.4 Біріккен жарғылық капиталғы акционерлер үлесі

 

Акционер	Біріккен жарғылық капитал
	Акция саны	Үлесі %
А акционер Б акционер С акционер Д акционер	145 200 38 800 54 800 101 200 400 000	36,3 9,7 13,7 40,3 100

 

 

 

1.2 Біріккен кәсіпорынның құрылымы

 

   Бірлескен кәсіпорын екі немесе одан да көп тараптар экономикалық қызметті, оған бірігіп бақылау жүргізу шартымен жүзеге асыру бойынша  келісім-шарт  жасалады. Бақылау пайда алу мақсатында экономикалық қызметтің қаржылық және операциялық  саясаттарын басқарудың мүмкіндігі. Бірлескен бақылау келісім-шарт бойынша экономикалық қызметте бақылауды бөліп жүргізу. Елеулі ықпал -бұл кәсіпорынның экономикалық қызметінің қаржылық және операциялық  саясаттар бойынша шешімдерді қабылдауға қатысудың мүмкіндігі, алайды мұндай саясатты бақыламайды және бірлесіп бақылаудың қажеті жоқ. Бірлескен қызметтің қатысушысы кәсіпорынға бірігіп бақылау жүргізуді жүзеге асыратын бірлескен кәсіпорындағы тарап. Бірлескен кәсіпорындар инвестор -  кәсіпорынға бірлесіп бақылау жүргізуге қатыспайтын бірлескен кәсіпорындағы тарап. Үйлесімді шоғырланған – есеп пен есеп берудің әдісі.  Ол былайша  бірлесіп бақыланатын субъект үлес  алғашқыда бастапқы құн бойынша ескеріледі, содан соң бірлесіп бақыланатын субъектінің таза активтеріндегі сатып алудан кейін болатын қатысу үлесінің өзгерісіне түзетіледі.  Пайда мен залал  туралы есеп беру бірлесіп бақыланатын субъектінің операциясындағы бірлескен қызметке қатысушының үлесін көрсетеді.

     Бірлесіп бақыланатын операцияның формасында ұйымдастырылған бірлескен қызметтің қатысушысы өзінің жеке қаржы есептемесі мен шоғырландырылған қаржы есептемесінде өтелген шығындар және бірлескен қызметпен байланысты тауарларды немесе қызметті өткізудің нәтижесінде алатын табысындағы өзінің үлесін тануы керек [4].

      Жеке қаржы есептемені жасау барысында бірлескен қызметтің қатысушысы өзі бақылайтын активтер мен міндеттемелерді, бірлескен қызметтің нәтижесіндегі өтелген шығындар мен табыстар үлесін мойындайды. Сондықтан да шоғырландырылған есепті жасау барысында түзету мен біріктіру бойынша басқа да операциялар қажет болмайды .

       Бірлесіп бақыланатын активтеріндегі өз үлесін, қолдағы кез-келген міндеттемелерді,  біріккен кәсіпорындағы міндеттемелердегі өз үлесін өткізуден түскен табысты немесе бірлескен кәсіпорын өтеген шығыстардағы өзінің үлесімен бірге бірлескен кәсіпорын өніміндегі өз үлесін пайдалану, бірлескен кәсіпорындағы өзінің үлесіне қатысты өтелген шығыстарды тану керек [5].

    Активтерді бірлесіп бақылау формаларында ұйымдастырылған бірлескен кәсіпорын қатысушыларға бөлінген және өтейтін  шығыстардың дербес есебін ұйымдастыралды.

      Бірлесіп бақыланатын субъектілер – бұл әрбір  қатысушының өз үлесін болатын серіктестік, корпорация немесе басқа да кәсіпорын  формасында ұйымдастырылған бірлескен кәсіпорын. Бірлесіп бақыланатын субъектілердің қатысушысы бірлесіп  бақыланатын субъектілердегі инвестициялардың есебін  өзінің есеп тіркемелерінде, инвестицияның есеп шотын қолдана отырып жүргізеді. Бірлесіп бақыланатын субъектілердегі бухгалтерлік есепті  ұйымдастыруды, қаржы есептемесін әзірлеуді және ақпараттарды жүйелеуді жеке жүргізеді. Субъектіні бірлесіп бақылау формасындағы бірлескен қызметте қатысушылардың шоғырланған қаржы есептемесін әзерлеуге  стандарттармен үйлесімді шоғырландыру әдісі анықталады.

      Үйлесімді шоғырландыру әдісі мынаны ұйғарады:  қатысушылардың шоғырланған бухгалтерлік  балансы бірлесіп бақыланатын субъектілердегі міндеттемелердің тиісті үлесін және бақыланатын активтердің тиісті үлесін қамтиды. Қатысушылардың пайдасы мен залалы туралы шоғырланған есеп бері бірлесіп бақыланатын субъектілердегі кірістер мен шығыстар үлесін қамтиды.

    Үйлесімді шоғырландыру әдісін жүзеге асырудың, шоғырландырылған есеп беруде қатысу үлесін көрсетудің екі шешімін тапты. Ол – бірлескен қызметке қатысушылардың кірістері мен шығыстарындағы, міндеттемелеріндегі, активтеріндегі қатысу үлесін жолма-жол жинақтау арқылы немесе активтердегі, міндеттемелердегі және кірістері мен шығыстардағы қатысушының үлесін шоғырландырылған қаржы есептемесінде жекеленген баптар бойынша жеке көрсету жолдары.

       Ұйғарымды баламалы нұсқа – (қауымдастырылған кәсіпорындағы инвестициялық есебі» атты 28 халықаралық стандартқа сәйкес үлестік қатысу әдісін қолдану [6].

       Кірістер мен шығыстар (пайда мен залал) туралы шоғырландырылған есеп беру. Бас компания мен еншілес компанияның кірістері мен шығыстары туралы есеп беруді шоғырландырудың әдістемесі  - ұқсас баптарды жолма – жол жинақтау. Топ ішіндегі есеп айырысу мен топ ішіндегі  операциялар бойынша қалдықтар, оның ішінде  тауарларды (жұмыс,қызмет) сатудан түскен табыста, шығыстар және дивиденттер шоғырландырылған қаржы есептемесін беруді жасау барысында толық есептен шығарылуы тиіс. Тауар-материалды қорлар мен негізгі  құрал-жабдық секілді активтердің баланстық құнына кірген топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс толық есептен шығарылады.  Топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген залалда шығынның орны толтырылуы мүмкін болмаған жағдайдан басқа уақытта активтердің баланстық құндарын есептеу барысында шегеріледі.

       Төмендегі кестеде бухгалтерлік баланстың баптарын  жолма – жол жинақтау бойынша процедуралар келтірілген. Ондағы БТ-бас компания табысы, ЕТ-еншілес компанияның табысы, ЕУТ-топ ішіндегі  операция бойынша еншілес компанияның табысы, БУТ – топ ішіндегі  операция бойынша бас компанияның табысы, БУӨ-топ ішіндегі операция бойынша бас компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құнын, ЕУӨ-топ ішіндегі операция бойынша еншілес компанияның сатылған өнімдерінің өзіндік құны; БУҚ – топ ішіндегі операция бойынша сатып алынған бас компанияның тауарлы – материалдық қорлары, УӨТ-топ ішіндегі операциялар бойынша өткізілмеген табыс, ВРПН-топ ішіндегі операция бойынша өткізілмеген табыстың салық тиімділігі; ТД- топ ішіндегі есеп айырысудағы дебиторлық берешек, ЕКИ-еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның  тиісті қатысу үлесін білдіретін еншілес компанияның  акцияларындағы инвестиция, Г-гудвилл, жағымды іскерлік бедел, БК-бас компанияның кредиторлық  берешегі (міндеттемесі) ЕК-еншілес компанияның кредиторлық берешегі (міндеттемесі), УК-топ ішіндегі есеп айырысудағы кредиторлық берешек, АҮ-еншілес компанияның меншікті капиталындағы азшылық үлесі, БК-бас компанияның меншікті капиталы, ЕК-еншілес компанияның меншікті капиталы [7].

      Бухгалтерлік балансты шоғырландыру бойынша жұмыс кестесіндегі түзету жазбасы былайша болады:

1. «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық және кредиторлық берешектерді есептен шығаруды:

1) «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша кредиторлық берешек» (ТҚ) баланстың бабының дебиті «Топ ішіндегі есеп айырысу бойынша дебиторлық берешек» (ТД) баланстық бабының кредиті;

2) Еншілес компанияның меншікті капиталындағы бас компанияның тиісті қатысу үлесі мен еншілес компанияның акциясындағы бас компания инвестициясының баластық құндарын есептеп шығаруды;