Болашақ биология пәні мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін көтеру

 

 

 

Тәжірибеміздің екінші кезеңінде эксперименттік А және Б топтарына   даярланған биология пәнінен (педагог мамандығының) студенттің оқу-әдістемелік кешені жеке дараланып таратылып, оқу процесінде эксперименттік және бақылау жұмыстары жүргізілді. Жүргізілген эксперименттік топтардағы оқу үрдісінде пайдаланған студенттің оқу-әдістемелік кешені мен сабақ түрлері жұмысымыздың қосымша бөлімінде қарастырылған.

Тәжірибеміздің бірінші  кезеңімен салыстырғанда айқын  өзгерістерді аңғардық. Табысты нәтижеге бағдарланған педагогикалық технология жүйесі бойынша жұмыс жүргізілген эксперименттік А және Б топтарында компьютерлік сараптаманың 4 файлында өңделетін таблицаға назар аударайық:

 Бұдан біздің көріп  отырғанымыздай табыс нәтижесіне  бағдарлы технология жүйесі бойынша  оқыту топтастырылған студенттер  СОӘК бағдарлап жұмысын орындау  барысында болашақ мұғалімдердің  кәсіби өзін-өзі айқындау арқылы кәсіби-тұлғалық даралықтарын көрсетуге икемділігі мен бағдардың өзгеруінің ықпал жасайтынын аңғарамыз (Кесте 4).

 

Кесте 4 – Болашақ мұғалімдердің кәсіби бейімділігін диагностикалау

Деңгей	Кезеңдер нәтижелері
	Эксперименттік топтары					Бақылау топтары
	Бас- тапқы	1	2	3	4	Бас- тапқы	1	2	3	4
Жоғары	-	-	3,9	15,9	24,6	-	-	-	-	3, 4
Жеткілікті	6,4	9,3	20,6	35,4	45,3	5,3	5,9	9,8	10,2	13, 6
Орташа	51,9	56,9	51,0	35,6	24,7	52,2	53,6	51,9	54,4	50, 6
Төмен	41,7	33,8	24,5	13,1	5,4	42,5	40,5	38,3	35,4	32, 4

Кәсіби бейімділігін диагностикалау әдісімен топтастырудан  білім мен шығармашылық өзіндік  жұмыс жүргізу деңгейі бойынша  жылжымалы сараптау топтарының өзара  іскерлік қарым – қатынас орната отырып, студент өзінің оқу сапасын, оқу әрекетіне өзі баға беру, өзін -өзі түзеу, білімін жетілдіре отырып А тобының Б деңгейіне өту мүмкіндігіне ие болады.

 Бақылау топтарында  тәжірибеміздің бірінші кезеңінің  мақсаты бойынша студенттерді  мамандыққа бейімділігін компьютерлік  бағалау арқылы оқу топтарына топтастырып, дәстүрлі сабақ әдісімен салыстырдық. Бақылау топтарындағы өзгерістер тәжірибенің бірінші кезеңіндегі көрсеткіштердің өзімен салыстырғанда графикалық кескінінде көрсетіледі (Сурет 4).

         

Сурет 4 –  Эксперименттік топтарының көрсеткіші

 

Тәжірибеміздің негізгі  мақсаты нәтижеге бағдарлы технология бойынша оқу–тәрбие процесінде мамандыққа бейімділік пен кәсіби өзін-өзі айқындаудың  қалыптасуына қаншалықты ықпалы болатынын  анықтау. Компьютерлік бағалау бағдарламасын пайдалана отырып, эксперименттік топтың І деңгейі тәжірибеміздің екінші кезеңінде 3, 9%-ға көтерілсе, бақылау топтарында 0% көрсеткішті көрсетуі болашақ мұғалімдерді даярлауда көп деңгейлі білім беру жүйесінде нәтижелі табысқа бағдарланған технология әдісімен оқытудың нәтижесі дәстүрлі мамандандырудан айырмашылығын көрсетеді (Сурет 5).

Сурет 5 –  Бақылау топтарының көрсеткіші

Бұдан корытындылағанымыз: табысты нәтижеге бағдарлы педагогикалық  технология бойынша тәжірибенің  бірінші кезеңдерінде І деңгейден 0 % -дан, үшінші кезеңінде 24, 6 % көтерілді, ал төменгі деңгейде бірінші кезеңінде 41, 7 пайыздан 5, 4 пайызға дейін төмендеді, бұл сапалық көрсеткішті 2 есеге дейін ұлғайтты.

  Эксперимент жұмысының бірінші кезеңі бойынша студенттердің болашақ маман ретінде көзқарасы мен түсінігі қандай дәрежеде екендігі тексерілді. Болашақ мұғалімнің кәсіби бейімділік, икемділік деңгейлерінің мамандық таңдауда мамандықты ұнату фокторларының байланысының әлсіздігі байқалды. Біздің ойымызша, студенттердің кәсіптік дайындығының стандарттық талаптан төмен болуының себептері: кәсіби бейімділікті дамытатын әдіс-тәсілдері өз дәрежесінде қолданбауы, кәсіптік даярлықты қалыптастыруда жеке тұлға факторының көлеңкеленуі, жалпы массалық қатынас.

 

Қорытынды

 

 Болашақ мұғалімдердің  кәсіптік дайындығын жетілдірудің  педагогикалық шарттарын анықтау  2011 оқу жылындағы практика кезінде жүргізілген зерттеуіміз бойынша мынадай тұжырымдарға келдік:

– зерттеуіміздің психологиялық-педагогикалық  талдау нәтижесінде біз кісіби бейімделу үрдісі кәсіби қызметтің мазмұнын анықтайтын фактор деген қортындыға келдік. Болашақ мұғалімнің кәсіби қызметі, кәсіби тұрақтылығы, кәсіби нәтижелілік жоғары оқу орнында бейімделу үрдісіне байланысты;

– болашақ  мұғалімдерді кәсіби бейімделуінің жан-жақты сипаты кәсіби қызметке бейімделуге жүйелі педагогикалық факторлардың кешенін зерттеуді ұсынды;

– болашақ  мұғалімдердің  кәсіптік дайындығын қалыптастырып  жетілдіру теориялық білім шығармашылық және аналитикалық сын жүргізу арқылы қабылданып, кәсіби тұлғаның қалыптасуына санлы әсер ететініне көз жеткіздік;

– үздіксіз көп деңгейлі білім беру жүйесінің принципінің  негізінде кәсіби білім мен біліктілікті өмір бойы үздіксіз дамытуға қалыптастыру мақсатында кәсіби білімдендіру талаптарын орындап, шешу жолдарын іздестіруде әрбір студент жеке тұлға ретінде және маман иесі тұрғысынан қарастыру.

Жеке тұлғаға бағдарланған педагогикалық технологиялардың сабақтастығы, маман тұлғасын қалыптастыруда жүйелілігі, сыни тұрғысынан ойлау арқылы өздігінен білім алу кәсіби біліктілікті шеберлікке ұштастыруға педагогикалық жоғары оқу орнында тиімді жолмен қалыптастыруға болады деген болжамымыздың туралығына көз жеткіздік. 

Қорыта келе, ғылыми шығармашылық, тәжірибелі-эксперимент, ғылыми-зерттеу  әрекеті басқа әрекеттер сияқты: қажеттілік, мотив, мақсат, кұрал, іс-қимыл, операциялар мен рефлексиядан тұратыны мәлім.  Бұл жағдайда педагогтың әрекеті ғылыми шығармашылықты жобалау, эксперимент, ғылыми зерттеу жасауды ұйымдастыруға бағытталып, оның нәтижелерін шығаруды жүзеге асырады. Дәл осындай жағдай мұғалімді ақыл-ойын, парасатын, қиялы мен эрудициясын, интуициясы мен импровизацияны іске қосып шығармашылықтың шыңына бастайды.

 Шығармашылық әрекет  барысында мұғалімде жаңа білімдер  қалыптасып қана қоймайды, өз кәсібі жайлы мағлұматтары кеңейе түседі, қызметтің сөзбен жеткізе алмайтын, үлгіден көріп бақылай алмайтын мазмұнына тереңдеу орын алады. Сондықтан да шығармашылықка оқытуға болмайды, оған үйрену керек деген пікірлерді қолдаймыз.

Мұғалімдердің шығармашылық әлеуетінің дамуына ықпал ететін негізгі факторлардың бірі - олардың тұрақты білімдерін көтеруімен байланысты. 

 Тұлғаның өзін-өзі  шығармашылықпен дамытуы педагогикасын  құруға қадамдар жасай отырып, біз шығармашылықты адамньң өзіне  бағытталған әрекетінің ерекше түрі ретінде танимыз. Шығармашылық сөзсіз мұғалімнің даралығының, жасампаздығының көрінісі болғандықтан, бұл сыртқы әсер етулерге қарағанда, әлдеқайда тиімді болады деп есептейміз.

Сонымен мұғалімнің өзінің шығармашылығын жүзеге асыруының инвариантты моделі кәсіби әрекетте жоғары нәтижеге әкелетін оның қажеттіліктері, құндылық бағдарлары, мінез-қүлық ерекшеліктері сияқты кешенді сапалары. Мұғалімнің өзінің шығармашылығын жүзеге асыру қабілеті оның кәсіби және әдіснамалық мәдениетіне негізделеді. Бұл үрдістің нәтижелі болуының көрсеткіштері ретінде: мұғалімнің оқытудағы жеке шығармашылық тұжырымдамасының болуы, оның жаңашылдығы, соған сәйкес әдістері мея технологиясын таңдауы, педагогикалық диагностиканы қолдана алуы қабылданады.

  Зерттеу шеңберінде жасалған талдау негізінде мына төмендегідей қорытынды жасадық: шығармашыл мұғалім - өзінің кәсіби шеберлігін арттырумен тұрақты айналысатын, тәжірибе жасаудан жасқанбайтын, сол мақсатта өзінің ішкі күштерін жұмылдыра білетін, ойы оралымды, қиын педағогикалық мәселелерді өзгеше, ерекше тапқырлықпен шеше алатын адам деген сипаттамаға лайық деп есептедік.

  

 

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

 

1 Қазақстан Республикасы  Президентінің Қазақстан халқына  Жолдауы //Егемен Қазақстан. -№  2 наурыз 2006 ж.

2  Қазақстан Республикасы «Білім» мемлекеттік бағдарламасы. Астана. 2002 ж.

3  Қазақстан Республикасы  стратегиялық дамуының 2010 жылға  дейінгі бағдарламасы. 2003 ж.

4 Қазақстан Республикасы  стратегиялық дамуының 2005-2010 жылдарға  арналған мемлекеттік бағдарламасы.

5 Қазақстан Республикасы біліктілікті арттыру жүйесін дамытудың 2015 жылға дейінгі тұдырымдамасы. 2004 ж.

6 Қазақстан Республикасы  мамандар біліктілігін арттыру  жэне қайта даярлаудың ережесі  мен тәртібі. Алматы. 2002 ж.

7 Қазақстан Республикасы  жоғарғы педагогикалық білімді дамыту тұжырымдамасы. Жоба. Алматы. - 32 б.

8  Қазақстан Республикасы  педагогикалық кадрлардың біліктілігін  арттыру және қайта даярлау  жүйесін дамыту тұжырымдамасы.  Жоба. Алматы. -2006 . -32 б

9  Қазақстан   Республикасы  жаңа  формация   мұғалімінің  үздіксіз педагогикалық білімі тұжырымдамасы. Жоба. Алматы. 2005 ж

10 Ересектердің білімі  бойынша   бесінші халықаралық  конференция. Гамбург, Германия, 14-18 маусым 1997 ж. -Гамбург-Париж, ЮНЕСКО, 1997. -290 6.

11   Сембаев А.И.  Очерки по истории Казахской советской школы. -Алматы. -1958. -326 с

12  Храпченков В.Г.  Проблемы периодизации историко-педагогических  исследований. Алматы. АГУ им. Абая. -1996. -44 с.

13  Кунантаева К.  Развитие женского образования  в Казахстане. (1920-1975 г.); ДИСС....Д.П.Н. 13.00.01. Ташкент.-1980. -325 с

14  Илиясова А.Н.  Проблемы развития педагогической  теории Казахстана (1900-1960гг) Автореф.... д. п.н. Алматы. 1997. 43 с.

15 Садыков Т.С. Теоретико-методологические  основы модернизации системы  образования республики Казахстан. Алматы. 1998.

16 Құдайкүлов М.Ә. Дидактическая  проблема формирования основ  профессионально-методических основ  у будущего учителя; диссер. д.п.н.  Киев. -1978.13.00.08.

17 Сабыров   Т.С.   Теоретические   основы   подготовки  учителя   к рациональному использованию методов и форм обучения для активизации и познавательной деятельности учащихся: дисс... д.п.н.-Алматы, 13.00.01 -Алматы, -1996. -инв № 0596 РК 00074

18  Жұматаева Е.Ө.  Жоғарғы мектепте оқытудың біртұтас  дидактикалық жүйесі. Алматы. Ғылым. -2001.-208 6

19  Хмель  Н.Д.   Жалпы  білім  беретін   мектептегі  педагогикалық процесс.Алматы. Ғылым -2002. -172 б 

20 Бейсенбаева А.А.  Теория и практика гуманизации  школьного образования. Алматы.: Ғылым. 1998 ж -225 с.

21  Каргин С.Т.Влияние  профессионального взаимодействия в вузовском педагогическом процессе на качество подготовки будущих учителей: диссер... д.п.н. 13.00.08 -Алматы, -2000.-320 с инв.№ 0500 РК 00058

22 Жампеисова К.К. Формирование  основ педагогической культуры  старшеклассников. Дисс.....д. п. н. 13.00.08 -Алматы . -1996.

23   Таубаева Ш.  Исследовательская культура учителя:методология,  меория и практика формирования - Алматы. Алем. -2000. -381 с.

24  Абишев Н.А. Научные  основы взаимодействия педагогических  коллективов школ инновационного  типа и органов управления образования в реформировании современной школы Казахстана. диссерт.... д.п.н. 31.00.01.-Алматы. -2001. -300 с. № 0509 РК 00065

25  Каракулов К.Ж.  Школоведение. Алматы: Ғылым. -2005. - 186 с.

26 Абдукаримов Б. Теория  и практика развития прфессионально-технического образования: диссерт... д.п.н. 13.00.01 -Алматы, - 1996.-330. № 0596 РК 00048

27   Сейтішев А.П.Воспитание  профессиональной направленности  молодых рабочих как педагогическая  проблема: дис... д.п.н. - Алматы, -1974.

28   Момынбаев Б.К. Теоретические основы профессиональной подготовки инженера-педагога в селхоз вузе. Монография. Екатеринбург. -300 с

29  Устемиров К. Подготовка  будущих инженеров-педагогов к  реализации дидактических возможностей   технических средств обучения  в учебно-производственном процессе СПТУ: дисс... д.п.н. 13.00.01 -Алматы, -1992. -302 с. № 0503 РК 00046

30   Кусаинов А.К.  Развитие образования в Казахстане  и Германии. -Алматы. Ғылым, -1997. -204 с.