Болашақ биология пәні мұғалімдерінің шығармашылық әлеуетін көтеру

 тапсырмаларды  ғана қайтадан орындайды. Тәжірибе  дәлелдегендей, “сынақ” арқылы  үлгерімі төмен оқушылар мемлекеттік  стандарттың ең аз қажетті  көлемін меңгеріп, екіліксіз оқуға  кепілдік (мүмкіндік) алады. 

Бір мәрте міндетті деңгейден өткен соң, олар алға ұмтылады, бойларында оқуға ынта, өз күшіне сенімдік пайда болады.

1-ші деңгей

1-ші деңгей  – 5 балл= “сынақтан өтті” =  “3” журналға қойылады, егер келесі  деңгейлерді меңгере алмаса.Бұл  деңгейде оқушының білім сапасы «дұрыс», «толық» деген категорияларды қанағаттандырады. 2-ші деңгейде оқушылардан: 1-ші деңгейде меңгерген ақпараттық білімдерінің себеп-салдарларын анықтайтын тапсырмаларды орындап, өз білімдерін түрлі жағдайда қолдана білуі, оқу материалын талдау іскерлігі (екінші деңгейде қалыптасатын біліктілігі) талап етіледі. Бұл жерде оқушының танымдық қызметіне оқу материалын өзгерту, оны сыни тұрғыдан ұғыну, шешім

 қабылдаудың  тиімді жолдарын іздеу, білімді  салыстыру арқылы мәтіннің негізгі  ойын бөліп шығару әрекеттері жатады. Сұрақтар түрі: Неге? Неліктен? Себебі? түсіндір, бірнеше тәсілмен шеш, тексер, салыстыр, талда, классификация жаса, т.б.

2-ші деңгей

   2-ші деңгейде 5балл+4 балл = 9 балл  = “4 ” журналға қойылады, егер келесі деңгейлерді меңгере алмаса;

Бұл жағдайда  оқушының білім сапасына 1-деңгейдегі «дұрыс»-қа, «толық»-қа  «әрекеттілік» пен «тереңділік» сияқты білім сапасының түрлері қосылады.

3-ші деңгей

   3-ші деңгейде  оқушылар танымдық-ізденушілік сипаттағы,  білімнің тереңделуіне, қортындауына  бағытталған

тапсырмаларды орындайды. Тапсырмалар түрі: өз шешіміңді  тап, алгоритм жаса, жүйеле, зертте, қорытынды  шығар, жетістіктерін сипатта, сәйкес келе ме?, ..... дұрыс па?, т.б.)   3-ші деңгей –9 балл+3 балл= 12 балл  = “5 ”  журналға қойылады. Оқушынық білім сапасы білім стандарты көлемінде «дұрыс», «толық», ... және «берік» деп саналады.

4-ші деңгей

   4-ші деңгейдің  тапсырмалары оқушылардан жаңа  әдістерді пайдаланып, білімдерін  қалыптан тыс (стандарттан жоғары) шығармашылық жағдайында қолдана  білуін талап етеді (олимпиадалық тапсырмалар, реферат жазу, ғылыми жобалар қорғау, т.б.).Олар стандарттан жоғары болғандықтан өзінше 12-балдық жүйемен ерекше бағаланады. Бұл жағдайда оқушы мұғалімнің көмегінсіз өз бетімен білім алып, өзін-өзі басқару арқылы өз бетімен дами алатын тұлғаға айнала бастайды деп  табылады.  Демек, мектеп түлектерінің әр қайсысының өз бойындағы қабілетіне сәйкес, «жоқ» дегенде, бір бағытта, мысалы математикадан  «өмір бойы білім ала алатын түлғаға» айналуына кепілдік бар.   Сабақ барысында мұғалім әр деңгей тапсырмасының дұрыстығын тексергеннен кейін, тақтада ілініп тұрған  “Ашық журналға”(3-кестеге)  + белгісін оқушылардың өздеріне қойғызып отырады.

         Мұндай журнал оқушылар бойында  оң бәсекелестіктің қалыптасуына  және әрбір оқушының өз білім деңгейін әділ бағалауына ықпал етеді, әрі мұғалім бұл журнал арқылы сабақ соңында оқушылардың жаңа тақырыпты меңгеру деңгейі туралы қорытынды жасайды, бірақ соңғы сөз (қорытынды бағалау) келесі сабақтың басында айтылады. Себебі, сыныпта үлгірмеген

тапсырмаларды әр оқушы үй тапсырмасы ретінде үйде жалғастырып орындайды, демек үй тапсырмасы  төрт деңгейлік тапсырмалармен қамтылған.

         Мұғалім өзіне де жеке журнал  арнайды (4-кесте). Не үшін? үнемі  кол астында әрбір оқушының жетістігінің көрсеткіші болады әрі үлгермей жатқан оқушыларға дер кезінде көмек

 көрсету  үшін. Мұғалімнің сыныптық журналына  қосымша жеке журналы болуы  керек. Ол «Ашық журналдың»  көшірмесі түрінде толтырылады.   Оқушылар да әр тақырып бойыншаөз  жетістіктерін өздеріндегі “Жеке журналға” және оларға сәйкес балдарды “Оқушының даму мониторингі” кестесінде белгілеп отырады, мысалы:  

 

Мұғалім өзіне  де жеке журнал арнайды (4-кесте).               

 

Оқушыныңаты-жөні	І деңгей /5 ұпай./     1 2 3 4 5 6 7	ІІ  деңгей /4 ұпай./   №1  №2	ІІІ деңгей /3 ұпай/   №1	аудиторияда жинаған балы	Үй тапсырма-сының  балы	Барлық баллы (әділ бағасы)	Баға (журнал-ға)
Тажанова Н.	+ + +++++	+     V	–	7 балл	2 балл	9 балл  («4»)	4
	+ + +++++	+     V	V	7 балл	5 балл	12балл  («5»)	5
	++++++ V	–   –	–	«незачет»	«зачет»	5 балл  («3»)	3
	+ + +++++	+   V	–	7 балл	2 балл	9 балл  («4»)	4
	+ + +++++	+     +	V	9 балл	3 балл	12 балл  («5»)	5
	+ + +++++	+    –	–	7 балл	0 балл	7 балл  («4+»)	4
	+ + +++++	V  –	–	5 балл	2 балл	7 балл («4+»)	4
	+ + +++++	+     +	V	9 балл	3 балл	12балл («5»)	5

(+ аудиторияда орындалған тапсырмалардың, V – үйде орындалған тапсырмалардың белгісі)

5-кесте - А.Тұрғанбектің  жеке журналы (жеке ведомосі)

 

6-кесте- А.Тұрғанбектің (бір модуль бойынша) даму мониторингісі

 

        5-кесте және  6-кестелерді оқушы  әр тақырыпты меңгеріп болғаннан  соң, өзі, келесі сабақтың басында  толтырып отырады.

 

Жоғарыда  талданған  технологиялар бойынша өткізілген сабақ жоспарларының үлгісін  береміз. Бірін Ж.А.Қараев пен Ж.Қобдикованың «Үш өлшемдік технология» педагогикалық жүйесі бойынша берілген нақты сабақ жоспарлары.

 

 

 

 

«Көпір» тапсырмалар               Теориясы: «Білу»  (Кім? Не? Қашан? Қайда? Не істеді?)             «Түсіну» (Неліктен? Себебі?  Не үшін?  Неге?) «Талдау» (салыстыр ерекшелігі неде? т.б.  ең  бастысын бөліп  шығар).                                                                     «Жинақтау» (схема құру,  толтыру,  анықтама  беру)                                 Практикасы: (қарапайым тапсырмалар)       Теориясы: «Білу» (Кім? Не?  Қашан? Қайда?  Не істейді?)         Теориясы: «Түсіну» (Неліктен,  Себебі? Не үшін? Неге?)           «Талдау» (салыстыру  ерекшелігі неде?)                                         Теориясы: «Жинақтау» (қорытынды шығар,  анықтама бер.  Мазмұнды  жүйелі,  кесте,  сызба,  ребус т.б. түрінде)

8 - сынып.  Биолгия.  Адам және оның денсаулығы Тақырыбы:  Ауыз қуысында астың қорытылуы   І – кезең Ұйымдастыру  кезеңі 1. Тіласты безінің өзегі қайда ашылады? ( тіл астына ашылады).  2. Ересек адамда қанша тіс болады? (32 тіс).    3. Тұрақты тіс қанша жастан бастап шыға бастайды? (6-7 жас)    4. Сілекей безінің қанша түрі бар? (3 түрі: шықшыт, тіласты, жақасты)    5. Сілекей құрамындағы микропты жоятын фермент? (лизоцим)   ІІ  кезең Оқушылардың  оқулықпен  жұмыс  жасау   дағдысын  қалыптастыру  кезеңі.   1. Адамда сүт тістері қашан түседі? (6-7 жасында)  2. Шайнау деген не? (тағамда механикалық өңдеу)    3. Тағамды не майдалайды? (тіс майдалады)   4.Оқулықтың  мәтіні  бойынша  көп нүктенің  орнына  тиісті  сөздерді  қойып, сөйлемді  толықтыр. А)  Сілікейдің тамақтың иісіне, көрінісіне байланысты бөлінуі шартты рефлекс. Б)  Әрбір тістің ауыз қуысына қызыл иектен шығып тұратын қаптамасы, тіс мойыны, тіс түбірі болады.     5.  Неліктен адамда жануарға қарағанда шайнау аппараты нашар дамыған      Себебі, адам аспаздық өңделген тағамда қабылдайды.      6. Кестені толтыр.   Шықшыт безі Жақасты безі Тіласты безі Ұқсастығы Сілекей безі Сілекей безі Сілекей безі Айырмашылығы Ең үлкен  сілекей безі, өзегі ұртқа ашылады Жақ астында  орналасқан,өзегі тіл астына ашылады  Тіл астында  орналасқан, өзегі тіл астына ашылады Жаңа  сабақтың  барысы А)Ауыз қуысында астың өңделуі. Б)Сілекей бездері.     Шайнау-тағамды механикалық өңдеу; ұнтақтау, майдалау, сілекеймен дымқылдау және ас түйіртпегін қалыптастыру. Адамда шайнау аппараты жануарларға қарағанда нашар дамыған, себебі адам аспаздық өңделген тағамды қабылдайды. Тағамды тістер майдалайды. Пішіні мен қызметіне қарай күрек тіс, ит тіс, үлкен және кіші азу тістер деп ажыратылады. Ересек адамда жалпы тістің саны-32. Үстіңгі және астыңғы жақ сүйектің әрбір жартысында 2 күрек тіс, 1 ит тіс, 2 кішкентай және 3 үлкен азу тістер орналасқан. Әрбір тістің ауыз қуысына қызыл иектен шығып тұратын қаптамасы, тіс мойыны және жақ сүйектің қуысына кіріп тұратын тіс түбірі болады.Астыңғы жақ сүйектегі үлкен азу тістердің екі түбірі, ал үстіңгі жақ сүйекте үш түбірлі, қалған тістерде бір түбірлі болады. Тіс сүйекке ұқсас тығыз заттан-дентиннен тұрады. Тістің қаптама аймағы эмальмен жабылған адамда алдымен сүт тістер шығад. Тұрақты тістер 6-7 жаста шыға бастайды. Ауыз қуысында ас механикалық өңделуден өтіп қана қоймай химиялық өңделуге де ұшырайды. Химиялық өңделу сілекей сөліарқылы жүзеге асады. Сілекей сөлдері сілекей бездерінен бөлінеді. Адамда үш жұп сілекей бездері  болады. 2 шықшыт, 2 жақасты, 2 тіласты  бездері. Шықшыт безінің өзегі ұртқа  ашылады, оның салмағы 20-30г. Жақасты  безінің өзегі тіластына ашылады, салмағы 14-15г. Тіласты безінің өзегі тіл астына ашылады, салмағы 5г. Тәулігіне 1,5-2л сілекей бөлінеді. Сілекей құрамына келетін болсақ 98-99%су, 1,5%тығыз қалдықтан тұрады. Және де сілікейді жабысқақ қылатын –муцин, бактерияларды жоятын-лизоцим, көмірсуларды ыдырататын-амилаза ферменттері бар. Сілекей бөліну орталығы – сопақша мида орналасқан. Тамақ ауызға түскенде ондағы жүйке талшықтарының ұштары тітіркенеді де, сілекей бөлінеді. Бұл сілекей бөлінудің шартсыз рефлексіне жатады. Ал сілекейдің тамақтың иісіне, көрінісіне бөлінуі- шартты рефлекс. 5. «Сілікей бездері» атауының  мәнін ашатын  сөздер   мен сөзтіркестерін схемға  тауып жаз.                                                                                                  Шықшыт безі                                                          Шартсыз рефлекс                                                    тіласты безі                  шартты рефлекс                                                                   лизоцим                        амилаза                                                  муцин                                                       Жақасты безі 1.Адамда қанша жақ тістер болады? (2 кішкентай, 3 үлкен) 2. Тістің құрылысы: ( қаптамасы, мойыны, түбірі) ІІІ – кезең Деңгейлік  тапсырмалар І- деңгей  (5 балл) 1.Тістің қаптама аймағын үйкелуден, бактериялардың енуінен сақтайтын қандай зат бар? (эмаль бар) 2. Сілекей безінің қанша түрі бар? (3 түрі: шықшыт, тіласты, жақасты) 3. Шайнау деген не? (тағамда механикалық өңдеу) 4. Адамда сүт тістері қашан түседі? (6-7 жасында)  5. Сілекей құрамындағы микропты жоятын фермент? (лизоцим) ІІ деңгейлік  (5 балл + 4 балл =9 балл) 6. Неліктен адамда жануарға қарағанда шайнау аппараты нашар дамыған? (Себебі, адам аспаздық өңделген тағамда қабылдайды). 7.  Кестені толтыр.                                 9. Ересек адамда қанша тіс болады? (32 тіс). ІІІ деңгей   (9 балл + 3 балл =12 балл)  10. Тістің қаптама аймағын үйкелуден, бактериялардың енуінен сақтайтын қандай зат бар? (эмаль бар) 11. Шайнау деген не? (тағамда механикалық өңдеу)                               12.  Үйге  тапсырма

2. Тәжірибелік экспериемнт нәтижелері

 

 Ғылыми жұмыстың тақырыбы  бойынша педагогикалық-тәжірибе жұмысы Алматы қаласы, Б.Атыханұлы атындағы  №36  гимназиясында өтті. Тексеру барысында эксперименттiк сыныптарда 30 оқушы, ал бақылау сыныптарында 29 оқушы қамтылды. Алғашқы кезеңде эксперименттiк сыныптар мен бақылау сыныптарындағы оқушылардың үлгерiмi шамалас болды. Эксперименттің алғашқы кезеңіндегі бақылау және эксперименттік сыныптардағы оқушылардың білімді меңгеру көрсеткіштері   сараланды, оны  келесі  кестелерден көруге болады.

  Эксперименттің бастапқы  кезінде оқушылардың биология  пәні бойынша білім, біліктерінің деңгейі және олардың бағдарлама талаптарына сәйкестiгi тексеріліп, талдау жасалды. Эксперименттің бұл кезеңі сабақ барысына бақылау жасау,  оқушылармен, мұғалiмдермен әңгiмелесу сияқты зерттеу әдiстерi арқылы жүзеге асты (Қосымша Б). Эксперименттік топқа сабақты мен, яғни Ибраемова Арайлым жүргізді. Эксперименттік сыныпта барлығы 11 сабақ өткізілді. Ал, 8 «Б» бақылау сыныбында биология-география мамандығының 4-курс студенті Ижанова Жамилә өткізді. Ол, сыныпта барлығы 9 сабақ өткізілді.

Сонымен қатар, біздің экспериемнт жұмысымыздың мақсаты шығармашылық топ құру болды. Шығармашылық топтың құрамына  биология - география мамандығының студенттері: Амантаева Арайлым, Ибраемова Арайлым, Ижанова Жамиля,  ал, биология-экология мандығы бойынша  Сағымжанов Тілек, Сатыбалдин Алмат, Оңғарбаева Лауралар алынды, биология-экология 2 топ студенттері

 Шығармашылық топ құрылымының мақсаты:

Педагогикалық технологияларды өз тәжірбиелерінде пайдалануы бойынша мұғалімдерді топтастыру және бақылау,  

 Міндеттері :

• Педагогикалық технологияларды оқу, үйрену және қолдану.
• Педагогикалық технологияларды іс-тәжірибе жұмыстарында тәжірибе жасау.

 

        Технология меңгеру кезеңдері

      I –кезең Оқу, теорияны оқып түсіну     

 II-кезең Іс-тәжірибе арқылы шығармашылық топтарда жетістіктерін көрсетіп, тарату     

III-кезең Жаңа педагогикалық технологиялардың қолдану іс-тәжірибелерін тарату  

    Педагогикалық технологиялар бойынша эксперимент жүргізілетін сыныптар  

 А.Қисымованың “Технологияландырылған сабақ”  технологиясы бойынша:

    

                       

   

Ж.А.Қараевтың «Үш өлшемді әдістемелік жүйе» технологиясы  бойынша, №36 мектепте                                                                                 

  

Ибраемова Арайлым – биология 8 сынып;  

Ижанова Жамиля  - биология 6 сынып бойынша сабақ жүргізілді.

 Бөбебаева Айгерім  – 8 сынып, биология. 

  

М.М.Жанпейсованың «Модульдік оқыту» технологиясы                                           

                      

Ақпараттық технология бойынша      

Оңғарбаева Лаура, Сатыбалдин Алмат,  Естемесова Гүлзат,  Асқарова Сафура т.б

 Алынған материалдар негізінде болашақ мұғалімдердің төрт тобын анықтауға мүмкіндік туды:

І – мұғалім мамандығына  икемділігі мен бағдарының жоғары деңгейімен сипатталатын топ;

ІІ – мұғалімдік жұмысқа қызығушылық танытатын, бірақ практикалық қызметте жүзеге асыруға құлығы жоқ топ;

ІІІ – мұғалім мамандығына  икемділігі, қызығушылығы нақты көрінбейтін, алдын ала даярлық параметрлері бойынша болашақ мамандыққа сәйкес емес топ;

 ІV – мұғалім мамандығына бағдарланбаған, мамандықты кездейсоқ таңдай салған топ.

 

Кесте 3 – Болашақ мамандардың шығырмашылық әлеуетін көтеретін педагогикалық технологиялар әдіс-тәсілдерінің ерекшеліктері

Педагогикалық технологиялар жүйесі	Ерекшеліктері
Ізгілендіру технологиясы			Студенттің кәсіби бағдарлы таным  белсенділігі, өздігінен шығармашылық іздену деңгейін қалыптастыру.
Ақпаратттық бағдарламалап  оқыту	Оқытудың мазмұны пәнаралық  байланыс тұрғысынан ұйымдастыру: -қоғам мен табиғат заңдылықтарын  интеграциялық негізде меңгеру; -адамның іс–әрекет сферасы  тұрғысынан техника жаңалықтарын  енгізу.
Саралап, деңгейлеп оқыту  технологиясы	Диагностикалық-болжамдық кәсіби  дайындық деңгейін есепке алу,  деңгейлік мүмкіншілігінің негізінде  кәсіби таным белсенділігін  арттыру
Дербес оқыту технологиясы	Оқу-тәрбие үрдісінде деңгейлеп  кәсіби білімі мен біліктілігін дамытуда ғылымның негіздерін игеруде ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтік жауапкершілігін  арттырып, өздігінен кәсіби шеберлік шыңына жетуге жұмыс істеуге үйрету.
Модульдік оқыту  технологиясы		Дара ерекшеліктерін ескеру, өзін-өзі  айқындауда дайындық дең-гейін есепке алу нәтижесінде потенциалын  қарқынды дамыту. Деңгейлік топтар мен жеке ерекшеліктерін ескеру. Оқу  бағдарламасына сәйкес кәсіби бағдарлы өздігінен жеке жұмыс жасауы, оқу бағдарламасын қажетті мөлшерге дейін жүйелі оқытудың жеке, жеке-топтық әдістері
Дамыта оқыту технологиясы	Студенттің кәсіби бағдарлы таным  белсенділігі, өздігінен шығармашылық іздену деңгейін қалыптастыру. Оқытудың таным-дылық мақсатын жүйелі бірізді қоя білу негізінде кәсіби білім мен біліктілікті белсенді деңгейлі меңгеру