Туристік өлкетану негіздері

Жаңақорған-балшықпен емдейтін больнеологиялық курорт.Батыс Қазақстан темір жолының Жаңақорған станциясынан 2км,Қызылорда қаласынан оңтүстік шығысқа қарай 170км жерде,Сырдария аңғарының сортаң топырақты шөлді өңірінде ,Теріскенкөлінің жағалауында орналасқан.Шипалы балшығымен тұзды суы ертеден белгілі.Курорт салу 1918 ж  жергілікті дәрігер  Ф.С.Мартюковтың ұсынысымен басталған 1920ж  балшықпен емдеу ғимараты салынған Қазақстандағы балшықпен емдейтін тұңғыш санатории бір мезгілде 350 мың адам емделеді жыл бойы жұмыс істейді.Ауаның орташа (мөлшері)температурасы:қаңтарда 70С,шілдеде+ 240С,260С.Жауын шашынның жылдық орташа мөлшері -150-200мм.Мұнда жүйке жүйесі,буын, омыртқа жотасының аурулары, сондай ақ гинекологиалық және урологиалық аурулар емделеді.Ем ретінде Теріскен көлінің сульфид (күкірт қышқылды тұз)аралас балшығы, сульфат хлоридтті магнии натрилі рапасы (суда езіп,ванна ретінде)падалынылады.Физиотерапия,емдік дене шынықтыру,массаж,диогностикалық,стомотолагиялық тағы басқа кабинеттері бар

                                                    Сарығаш

Больнеологиалық санаторий Оңтүстік Қазақстан облысының Сарыағаш ауданында Шымкнет қаласына 145км жерде, Келес өзенінің сол жақ жағалауында орналасқан.Ташкент қаласынан (Өзбекстан)20км және Сарыағаш станциасының 10км қашықтықта.Сарыағаш минералды суы алғаш рет 1948ж мұнай іздеу барысында бұрғылау кезінде табылып,шипалық қасиеті сол жылы белгілі болған.15 орынға арналған алғашқы больнеологиалықемдеу орны 1950ж ашылған.1953ж көлемі ұлғайтылып,250орындық емдеу ғимарты салынды  да,ол  облыстық денсаулық сақтау басқармасының 1960ж Қазақ КСР-і Денсулық Сақтау Министірлігінің курорттар басқармасының қарамағына беріледі.1961ж емдеу орны санаториге  айналдырылып, «С»санаторий болып аталды.Санаторий құрамында 685 орынға арналған 9 емдік ғимарат бар .Жазғы маусым кезінде бұл көрсеткіш 800-ге жетеді.Жыл бойы жұмыс істейді.Климаты-қоңыржай континеттік (қысы-жұмсақ, жылы жазы –ыстық,құрғақ).Негізгі емі-азотты ,натриилі,аз минералданған ,гидро корбанатты жылы су (40-520)  , ол шомылу,ішу, ауырған жерді жуып шаю үшін пайдаланылады.Сондай-ақ ыдысқа құйылған «Сарыағаш »суы шығарылады.Физиотерапия, тағаммен емдеу,емдік дене шынықтыру әдістері қолданылады,массаж жасалады.Санаторий ас қоыту органдарының бүйрек,қуық ауруларын,зат алмасудағы және эндокрендік жүйедегі ауытқуларды,сондай –ақ ауыр металдармен улануды емдеуге арналған.

1. Ішкі туризм-келуші резиденттң осы ел  экономикасының (келушілер)аумағы ішіндегі қызмет.
2. Сыртқы туризм-келушілер резиденттің осы ел экономикасының аумағы шегінен тыс қызметі.
3. Гид-саяхат барысында жергілікті жер мен, саяхат жасайтын орындармен таныстырып,анықтама беретін адам.
4. Қонақ үй –уақытша тұру үшін арналған, әдетте оқшауланған үй кешені болып табылатын заңды тұлға.
5. Виза- жергілікті жерден шет елдерге шығуға рұқсат берілетін құжат.
6. Кемпинг-шатыр автофургон,авто тіркеме, доңғалақтағы үй және  туристер үшін  арналған жабық алаңда орналасқан ұжымдық объектілері.
7. Мотель-автомобиль жолдарына жақын орналасқан қонақ үй.
8. Халық аралық туризм-өз мемлекетіне тыс елдерге саяхат жасау.
9. Ұлттық туризм-келуші резидентпен келуші емес резидеттің осы ел экономикасының аумағы шегіндегі және шегінен тыс қызметі.
10. Қорық – бүкіл табиғат кешені табиғи күйінде сақталатын аумақтар, табиғатты қорғау формаларының бірі,онда шаруашылық жұмыстары жүргізілмейді.
11. Рекреация- бұл халықтың тұрақты жерінен тыс жердегі арнайы  мамандындырылған территорядағы тәуліктік апталық және жылдық өмір циклдеріндегі,адамның бос уақытын пайдалану кезінде іске асатын сауықтыру, танымдық,спорттық және мәдени көңіл көтеру үшін қатынастары мен құбылыстар жиынтығы.
12. Демалыс-бұл күнделікті қажеттіліктерін қанағаттандыруға  бағытталмаған қандайда бір классификацияға бөлуге болады

1. Белгілі бір физикалық ауырлықпен байланысты іс –әрект (серуендеу,спортпен шұғылдану)
2. Әуесқой шұғылдану-аңшылық балық аулау,саңырауқұлақпен жеміс-жидек жинау
3. Өнер әлеміне бейімделу (театр концерт)
4. Интелектуалдық іс-әрекеттер (көркем әдебиет)
5. Еркін тақырыпта әнгімелесу
6. Белсенді немесе пассивті түрде көңіл көтеру, сергу
7. Көңіл көтеру үшін саяхат жасау 

    13.Саяхат-белгілі бір  мақсатпен  көздеген жеріне саяхат жасау 

14.Туризм-Бос уақытты тұрақты  жерден  тыс жерлерде өткізудің  бір түрі 24 сағаттан кейінгі бір      жылға дейінгі мерзім кезеңінде  уқытша болатын және ақылы  қызметпен айналыспен сол жерде  сауықтыру  танымдық кәсіби іскерлік ,спорттық діни және  өзге мақсаттарда кемінде бір рет түнеп шығатын жер.

15..Туристік операциялық қызмет -қызметтің осы түріне лицензиясы  бар жеке және заңды тұлғаларды  туристік өнімді қалыптастыру,ұсыну  және өткізу жөніндегі қызмет.

16.Туристік ресурстар- белгілі бір территориадағы туризмді қалыптастырып, дамытуға мүмкіндік беретін табиғи, тарихи-мадени және әлеуметтік- экономикалық нысандардың жалпы жиынтығы.

17.Экскурсант- демалатын, табиғи жерлерге  немесе қалаларға саяхат жасап  демалатын адам.

18. Курорт – демалуға арнайы жасалынған территориалық мекен.

19.Туристік маршрут- туристерді  тасымалдауға арналған арнайы  көлік.

20.Транзит- 3 мемлекеттен 1- маршруттың  өтуі.Мысалы:Ресей – Өзбекстан  он маршрут Қазақстан арқылы  өтеді.Сондықтан 3 мемлекет Қазақстан  транзит болып табылады.

21.Шоппинг- сауда мақсатымен өзге  елге барып,бизнеспен айналысатын  жеке тұлға 1 аптаға беріледі.

22.Тур пакет- өнім,ваучер, маршрут ,тур  жатады.

23.Аннуляция-турдан бас тарту.

24.База-бағана тізбегі,тіреу үй  қабырғасына тіреуге жасалатын шығыңқы бедер.

25.Экскурсия- (лат.excursion-сапар,серуен)ғылыми  білім беру,мәдени-ағарту мақсатында  белгілі орындарға коллективпен  сапар немесе жорық.

26.Ландшафт-табиғат компоненттері (тау жыныстары,ауа,су,топырақ,өсімдік  және жанурлар дүниесі)бір-біріне тәуелді және өзара тығыз байланыста болып келетін территориялық комплекс.

                                    Ұлттық парктар.

                       «Алтын емел»ұлттық табиғи саябағы.

Алматы облысының Кербұлақ ауданының аумағында 1996 ж  ұйымдастырылған ұлттық саябағы.Іле өзенінің солтүстігінде орналасқан.Ауданы 460м га.Оның құрамына Жоңғар Алатауының селімдері:Шолақ,Дегерес,Матай,Алтынемел,Кіші қалқан Ақтау жоталары және өте сирек  кездесетін табиғат ескерткіштерінің бірі «Әнші құм»(жергілікті тұрғындар оны «Айқай құм»деп атайды)енеді.3 Ландшафты:

             -таулы-далалық;

            -құмды-шөлді;

           -қиыршық  тасты белдеулерден тұрады.Саябақ  археологиялық ескерткіштер мен  жазулар және суреттер  салынған  үңгірлер мен тастарға бай.Сақ  дәуірінде салынған «Бесшатыр» обаларының маңызы үлкен. Ш.Уәлихановтың тарихи мемориалдық мұражайы осында орналасқан.Саябақта өсімдіктердің 1800 түрі бар:Балқаш сексеуілі, баялым,шырша,үиеңкі,торақты,қызыл тал,жиде,жыңғыл,сексеуіл,қылша, т.б. өседі.Жанурлар әлемі де алун турлі;Сүтқоректілерден – құлан,қара құйрық ,арқар,түлкі,тас сусары,қоян т.б. Құстардың 15 түрі:бүркіт,тазқара,ителгі,кекілік ,қырғауыл,буылдырық, Балықтардың- сазан,,көксерке, ақмарқа, табанбалық т.б. кездеседі. Саябақта қазіргі кезде жан –жақты жабдықтанған 17 қорықша  бекеті және 3 түрлі маршруттар жұмыс істейді.

                   Көкшетау ұлттық табиғи саябағы.

Көкшетау  қаласынан  оңтустік батысқа қарай 60 шақырым жерде орналасқан.1996 ж  қорықтық аймақ.Ақмола облысының Айыртау, Зеренді  аудандары аумағында.

      Құрамына Шалқар,Зеренді  шөлдер,Айыртау шақылары кіреді.Аумағы 586,8 мың га, оның 97,7 мың га-ры орманды  алқап;166мың га –жайылым;289 мың  –жыртылған;25 мың га  сулы батпақты  жерлер алып жатыр.

Климаты-тым континеттік,қысы суық,қарлы, жазы қоңыржай.

Жер бедері-қыратты-төбелі жазық жерлер гранит тасты шоқырлармен және адырлы қырқалармен үйлесім тапқан,олардың бауырларында қалың қарағайлы орман өскен.Саябақта 200ге жуық археологиалық ескерткіштер қола дәуірінен қалған қорғандар мен көне заманғы елді мекен орындары бар

Сырымбет тауының маңында 19ғ-да тұрғызылғын ұлы ғалым Ш.Уәлихановтың өмірімен байланысты тарихи жерлердің бірі . Жанурлардан – бұлан,елік, борсық,түлкі,орман суыры қасқыр,қоян ақтиін,құр мекендеиді оларды аулауға тиым салынған.

Өсімдіктерден көне дәуір  қынасы қырық құлағы,қазіргі заманғы  ағашы мен бұталы өсімдіктері.

Сондай-ақ мұнда биотехнология жұмыстары жүргізіледі.Жабдықтарға арнап пішен ағаш жапырақтары мен бұтақтары дайындалады тұз себілген алаңдар жасалады.Саябақ жерінде туризм жақсы дамыған.

 

Өлкетану — белгілі бір жердің, қаланың, елді мекеннің бір бөлігін оқып білу. Мұндай жұмыспен жергілікті тұрғындар айналысады, себебі бұл аймақ мамандарға (архитекторлар, биологтар, этнографтар, тарихшылар, экологтар) туған өлке болып саналады. 
Өлкетану сондай-ақ, берілген тақырыпқа арналған мектепте оқылатын пән. Бұл термин өлкетану маманы емес адамдардың (жергілікті тұрғындардың, энтузиастардың жұмысында да қолданылады (мектеп пәнінің мағынасынан тыс). Бұл ұғымға, мысалы, археологиялық қазба жұмыстары жатпайды, қайта мұрағаттық жұмыс қазіргі өлкетанудың негізгі бөлігі.

 
Байырғы өлкетанушы Л. Ф. Семенов 
 
Орталық Қазақстанды зерттеу жұмыстарын көптеген әйгілі саяхатшылар, ғалымдар жүргізді. Олардың ішінде ең байырғысы Л. Ф. Семенов. Ол 
1937–1958 ж арасында Қарағанды өлкетану музейінің директоры болып жұмыс жасады. Л. Ф. Семенов 1901 ж 1-ші сәуірде жарлық берушінің, кейін көпестің отбасында дүниеге келді. 1919ж Петропавл деректі училищесін бітірді, азамат соғысы басталған соң оқуын жалғастыра алмады. Қызыл Әскерде 253-ші атқыштар полкінде кітапханашы болып істеді. 
Петропавл губерниялық оқу бөлімінде кітапханашылардың айлық курсында оқыды. 1921ж шілде айында көзінің нашар көруіне байланысты әскерден босатылып Ақмола қаласына келді. Онда ол білім бөлімінде кітапхана жөніндегі инспектор болып жұмыс істеді. Кейіннен қалалық кітапхананың меңгерушісі болып ауыстырылды. 1923ж өз ынтасымен Ақмолада уездік музей ашты. 1924ж екіжұмалық оқу — үйлеріне арналған кітапханалар курсын ұйымдастырды. 
1924ж аяғынан 1926ж дейін Петропавл кітапханасында кітапханашы болып, содан соң ағарту үйінің меңгерушісі, кейін директор болып тағайындалды. 1927ж Ақмолаға қайтып келіп, кітапхана және музей меңгерушісі қызметін атқарды. 1932ж Қазақстанның Орталық музейіне жұмысқа шақырылды, бірақ жұбайының науқастығына байланысты бір жарым жылдан соң Ақмолаға қайта келді. 
1937 жылы 15 қарашада Л. Ф. Семенов Қарағанды облыстық музейінің директоры болып тағайындалды. 1938 жылы 8 наурызда музей облыстық өлкетану статусын алды. Алғашқы музей экспедициясы 1938 жылы жүргізілді. Ат-арбаға отырғызылған арнайы будкада (экспедицияға керек барлық құралдар) жүргізілген бұл экспедицияның негізгі мақсаты жергілікті халықтан қазақтың салт- тұрмысына қатысты материалдар және жәдігерлер жинау, олардың арасында бұқаралық жұмыстар жүргізу.Мәдени- бұқаралық жұмыстар екі тілде жүргізілді. 
1938 жылы ҚазКСР Жоғарғы Кеңесіне сайлау басталды. Музей қызметкерлері Қарағанды округінің 1-сайлау учаскесіне қызмет етті: музей қызметкерлерінен насихат бригадасы құрылып, олар әртүрлі тақырыптарға 14 дәрістер оқып, диапозитивтер көрсетті, 1116 адам сайлаушылар Қарағанды сайлау округінің 7 сайлау учаскесінен қамтылды, сонымен қатар көрмелер дайындалып көрсетілді. Жұртшылыққа патефон тыңдау ұйымдастырылды. 
Музей 1,5 ай бойы екі сменада сағат таңертергі 9-дан кешкі 11-ге дейін қызмет істеді. Барлық жерде қажымас Леонид Федорович үлгеріп жүрді. 
1940 жылы Мәскеу профессоры С. В. Киселевтің басқаруымен облыс музейлерінің қызметкерлері Бесоба өңірінде 5 қорған тапты. Қазба жұмыстарының нәтижесінде Андронов мәдениеті кезеңіне сәйкес музей заттары табылды. Олар: геометриялық өрнектері бар сауыттар.қола білезіктер.сүйектен жасалған біз. Ақ моншақтар, тесілген бақалшақтар, тістер және адамның, малдың сүйектері 
Ұлы Отан соғысы кезінде музейде ату жұмыстарына арналған (танкіні жоюға арналған гранатты лақтыру, әуе шабуылына қарсы) арнайы бөлім ашылды. Бірнеше көрмелер: «Қазақстан Ұлы Отан соғысы кезінде», «Әйелдер Ұлы отан соғысы кезінде» мекемелерде әңгімелер, дәрістер оқыған кезде қолданылды. Музейдің бір бөлмесінде Ұлы Отан соғысының картасы жанына газет қиындылары мен фотосуреттер қойылып ілінді.Әңгімелер қазақ тіліне аударылды. Музей қызметкерлері «Саңылау», «Газдан паналайтын жер»атты макеттер дайындады. Тақтайдан ауқымды көлемде химиялық, тұтандырғыш, сынық бомбалары жасалды. № 27 «Қорғау үшін» жорналы бойынша «Әуе жауын қалай білуге болады?» плакаты құрастырылып, төбеге картоннан жасалған жау самолеттерінің силуэттері ілінді. 
Жаңа қаланың кинотеатралында музейдің қорғану көрмелері ілінді, онда шетел шапқыншыларына қарсы күрестерден материалдар жинақталып көрсетілді.Музейдің бұл жұмысына Л. Ф. Семеновтың мақаласы арналып,ол Қазнаркомпростың «Республика мәдени мекемелерінің тәжірибе жұмысы» атты жинағында 1942 жылы басылып шығарылды.Музей «Ұлы отан соғысы жылдары кезіндегі өлкетанушыларға арналған жадынама» басылып шығарылды.Л.Ф Семенов Ұлы Отан соғысы жылдарындағы еңбегінен «1941–1945 жж Ұлы Отан соғысындағы ерен еңбегі үшін» медаліне ие болды. 
Облыстық музейге 20 жыл. Музейдің қалануына жиырма жылдан астам уақыт өтті. Осы уақыт ішінде үш ғылыми-зерттеу бөлімдері ашылды: табиғат, революцияға дейінгі тарих, кеңес дәуірі. Музей жыл сайын жаңа материалдармен толықтырылып, 4000-ға жуық жәдігерлер жинақталды. Жәдігерлер облыстың барлық тұрғындарынан жиналды. Музейге келушілердің саны өсті. Л. С. Семеновтың зейнеткерлікке шығатын күнімен құттықтауға музейге құрметті қонақтармен қатар Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Семен Семенович Макаров келіп, «КМ-10» көмір комбайынының макетін сыйға тартты. 
1958 жылы 20-шы шілдеде музейде 20 жыл қызмет істегеннен кейін Л.Ф Семенов зейнеткерлікке шықты. Ол өзінің үйінде кеңес беретін орын ұйымдастырды, онда өлкетану тақырыптары бойынша 300-ден астам альбом мен 200 –дей қолжазбалар жинақталған. Үйдегі музейге өлкенің тарихымен айналысатын тарихшылар, ЖОО оқытушылары, студенттер, оқушылар келді. «20 жыл зейнеткерлікте болсам да өмірімнің босқа өтпегендігін ескеру, жинақтаған материалдарыммен бөлісу мен үшін өмірдің мәні мен мақсаты болып табылады»,- деп жазды Леонид Федорович өзінің естеліктерінде. 
Л.Ф Семенов 1986 жылы 9 мамырда қайтыс болды. Облыстық тарихи-өлкетану музейінде оның Қарағанды аймағы бойынша өлкетану материалдары: Қарқаралы шежіресі, Қарқаралы уезі, ауданы, округі, аңыздар, өлеңдер жинақтары сақталған. Сонымен қатар, Қарағанды облысының 
1856–1976 жж. аралығындағы шежіресі, «1868–1945 жж тарихи-революциялық оқиғалар» картасына түсініктеме, мамандырылған техникалық білім беру тарихына және т.б зерттеулер музейде сақталған. Өлкетанушы Л. Ф. Семенов тырнақтап жинақтаған материалдарымен аянбай бөлісті. Ол материалдардың өлкенің тарихын зерттеп танысуда маңызы зор.

 

       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 СЕМИНАРЛЫҚ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ  ТАҚЫРЫПТЫҚ ТІЗІМІ

 

1.   Ќазаќстан Республикасындаѓы өлкетанудың мақсаты мен мәні.

2.  Физико-географиялық  ізденістер.

3.   Өсімдік және жануарлар  әлемінің мақсаттары.

4.   Экономика-әлеуметтік-географиялық  ізденістер.

5.   Негізгі өлкетанудың тарихы.

6.   Музейтанудың негіздері.

7.   өлкетанулық әдебиет пен  материалдарға шолу жєне талдау.

8.   Тұрғылықты жердің туристік-өлкетанулық  объектілері.

9.   Сәулетшілік ескерткіштерінің  суреттеу.

өлкетанудың деректі және әдеби қайнарларымен жұмыс. Мемлекеттік архивтердегі жұмыс әдістемесі.

қазақстан аймақтарындағы табиғат ескерткіштерінің тізімін құрастыру.  Біздегі табиғат ескерткіштерінің біруіне сипаттама.

Тұрғылықты жердің ауданын көз мөлшерімен жоспарлау жєне құрастыру

    13.  Климатты құраушылар (аймаќ бойынша).  Халыќтың ауа  райын күні бұрын айту болжауларының  белгісі.

    14.  Жергілікті жердің гидрологиялық объектілерін суреттеу жєне зерттеу ( өзендердің, көлдердің, су қоймаларының, жер асты сулардың, мұз айдын және т. б.).

    15.  Жергілікті жердің  өсімдіктері және хайуанаттар  дүниесі. Флора мен фаунаның сирек  және құрып бара жатқанын түрлері.

    16.  Жергілікті жердіњ  топонимдерін зерттеу жєне топтастыру.

    17.  өз өлкеңде туристік  жорық сапар желісін құрастыру.

    18.  өз өлкеңдегі халыққа  мінездеме беру.

    19.  құрастырушы өнеркәсіпке,  ауылшаруашылығына  немесе ќоныстанѓан пунктке мінездеме беру.

   20.  өлкетанулық  мұражайдың  экспозицияларын суреттеу.

                             

 

 

АБ және емтиханға дайындалу үшін сұрақтар

1.Өлкетанудың мәні мен міндеті, өлкетанулық зерттеулердің әртүрлі объектілері

2.Өлкетанудың    формасы    мен    түрлері,    өлкетанудың    ғылыми-теориялық    және 
әдістемелік негіздері. 

3.Отандық өлкетанудың даму тарихы.

4.Туристік-өлкетанулық   қызмет   көрсету   үшін   мамандарды   дайындау   жүйесінде 
өлкетанудың орны.

5.Салалық өлкетану, оның қүрылымы, міндеттері мен әдістері.