Жанажол кен орны

3 Еңбек пен қоршаған ортаны қорғау, техника қауіпсіздігі бөлімі

3.1 Мұнайбергіштікті арттыру әдістерін жүзеге асыру кезіндегі еңбекті қорғау бойынша іс-шаралар

Мұнайбергіштікті арттыру  бойынша жұмыстарды жүргізу кезінде  мұнайгаз өндіру кәсіпшілігінің ағымдағы ережелері мен нұсқаулықтарынан шығатын қауіпсіздік ережелерінің жалпы талаптары қатаң сақталуы қажет. Осылайша, кәсіпорынға қайта  алынып жатқан немесе басқа жұмыс  аймағынан ауыстырылып жатқан барлық жұмысшылар қауіпсіздік ережелері  бойынша өндірістік нұсқаулықтан өтуі қажет. Нұсқаулықтың мазмұны нақты  жұмысшының қабылданған жұмысындағы  мамандығы айналасында орындайтын барлық жұмыс түрлерін қамтуы тиіс.

Жұмыс орындарында бола отырып, жұмысшылар өздеріне арналған арнайы киімді, аяқ киімді және жеке қорғаныш құралдарын пайдалануы тиіс. Жұмыс  орындары мен аймақтарында жұмысшыларды қауіптіліктер жайында ескертетін белгілер орнатылуы қажет, ал механизмдердің қозғалғыш бөліктері арнайы қоршау қалқандарымен қоршалуы тиіс. Жұмысшының жұмыс жасап жатқанда пайдаланатын құрал-жабдығы жарамды жағдайда болуы қажет.

Мұнайбергіштікті арттыру  әдістерінің көбісін жоғары қысымдарда жүргізеді, сондықтан да әдістерді  қолдану алдында құбырлар желісінің  барлық жүйесі жеткілікті түрде жұмысқа  жарамды құрылғылармен жабдықталған кезде барлық жабдықтар мен құбырлар желісін қысымға сынау қажет (манометрлермен).

Қабат қысымын су немесе газ айдау арқылы ұстауды жүзеге асыру кезінде қабат қысымын ұстау (ҚҚҰ) жүйелерінің барлық объектілерінде – шоғырланған сорапты станциялар, құбырлар желісі, ұңғыларда – олардың жұмысқа жарамдығын бақылау ұйымдастырылуы қажет. Су мен газдың шығып кетуі болдырылмайды. Газдың шығып кетуі байқалған жағдайда мүмкін газдану аймағындағы барлық жұмыстар тоқтатылуы қажет. Жұмыс орны немесе сол аймаққа жататын территория ластанған кезде, қажетті жарықтандыру болмаған жағдайда ҚҚҰ жүйесінде жұмыс жүргізуге тыйым салынады. Қысым жағдайында ҚҚҰ жүйесінде ысырмаларды, бақылау-өлшеу құрылғыларын және т.с.с ауыстыру бойынша жөндеу жұмыстарын жүргізуге болмайды. Сорапты және компрессорлы станцияларда жөндеу жұмыстарын жүргізу кезінде қозғалтқыштардағы іске қосу құрылғыларында «Қоспаңыздар – адамдар жұмыс жасап жатыр» деген плакаттар ілінуі қажет. Егер мұнайгаз көрінісі бар ұңғыларда жұмыс жүргізу қажеттілігі туса, онда өртке қарсы қауіпсіздік ережелері сақталуы қажет. Жұмысты жел жағынан жүргізу қажет, және де жабдықпен соқтығысу кезінде ұшқын тумайтын құралдарды қолдану қажет.

Мұнайбергіштікті арттырудың физикалық-химиялық әдістерін қолдану  кезінде жалпы кәсіпшілік еңбекті  қорғау талаптарына қосымша химиялық реагенттермен жұмыс жасау ережелерін білу бойынша және бұл кездегі қосымша қауіпсіздік шаралары бойынша талаптар қосылады. Осылайша, БӘЗ қолдану арқылы қабатты суландыру кезінде жұмысшылар ерітіндіні қолдану ережелерін үйренуі қажет. БӘЗ ерітіндісін көзге және денеге тигізу болдырылмайды, сондықтан жұмыстарды жүргізу кезінде жұмысшылар қорғағыш көзілдірік пен резина қолғапты қолдануы қажет. Арнайы киімді БӘЗ ерітінділерінде жууға тыйым салынады. БӘЗ ерітінділерінің мұнай кәсіпшілігінің территориясында төгілуі және олардың көлдерге, өзендерге және т.с.с. түсуі болдырылмайды. ҚҚҰ жүйесінде БӘЗ ағып кетуі болған жағдайда ерітіндіні айдау жедел түрде тоқтатылуы қажет.

Мұнайбергіштікті арттыру  мақсатында қолданылатын қышқылдар  немесе сілтілерді қолдану кезінде  жұмысшыларға жоғарыда айтылғандай  қатаң талаптар қойылады. Егер құбыр  желісінің жарылуы немесе тығынды  арматураның істен шығуы нәтижесінде  кәсіпшілік территориясында химиялық реагенттердің төгілуі болса, онда ластанған жер ескерту белгілерімен қоршалуы қажет және дереу залалсыздандырылуы қажет [12].

3.2 Ұңғыларда қауіпсіз  жұмыс жүргізу

Түп маңы аймағына және қабатқа  әсер ету үшін химиялық реагенттерді қолдану жерасты және күрделі  жөндеу жұмыстарын жүргізетін бригадаларды шақырумен байланысты. Бұл кезде  жұмыстар ұңғы оқпаны «ашық» болғанда жүргізіледі. Бұл жұмыстарды жүргізу  процесі кезінде келесі себептерден  апаттық жағдайлар туындауы мүмкін:

- пайдалану тізбектерінің саңылаусыздығы;

- жуу сұйықтығы тығыздығының түп маңы аймағының сипаттамаларына сәйкес келмеуі;

- ұңғыны бастыру кезінде сұйықтық көлемінің жеткіліксіздігі;

- ұңғыда жөндеу жұмыстарын жүргізу технологиясының бұзылуы;

- жұмысшы сұйықтықтың инфильтрациясы нәтижесінде өнімді қабатқа түсірілетін гидростатикалық қысымның төмендеуі;

- тығынды арматураның және сәйкес өлшем мен маркалы ұңғы сағасын жабуға арналған құрылғылардың болмауы;

- ұңғыда химиялық реагенттерді қолданып жөндеу жұмыстарын немесе оларды ұңғыға айдауды жүргізетін бригада мүшелерінің жеткілікті түрде үйретілмеуі;

- өрт сөндіру мен жабудың, ұңғы сағасын ажыратудың алғашқы құралдарының болмауы;

- жөндеу кезінде істен шыққан жабдықты және құралдарды қолдану;

- ұңғы сағасында апаттық жағдайды жою бойынша шаралардың уақытылы жүргізілмеуі (мұнай көрінісі, ашық фонтандау және өрт кезінде).

Көрсетілген себептер ұңғыны жөндеу алдында дайындық мезгілінде жойылуы керек.

Ұңғы сағасындағы жұмысқа  жерасты және күрделі жөндеу жұмыстары  бригадасының құрамына жұмысшыларды және инженерлік-техникалық жұмысшыларды кәсіпорындар мен мұнай кәсіпшілігі Министрлігінің ұйымдарында қауіпсіз жұмыс жасау  тәсілдеріне үйрету реті бойынша  Ережелерге сәйкес үйретілген жұмысшылар жіберіледі. Ұңғы бойынша жұмыстар жерасты немесе күрделі жөндеу жұмыстарының бригадасымен бекітілген жұмыс жосапыр  кезінде мастердің немесе жұмысты  жүргізуге жауапты басқа инженерлік-техникалық жұмысшының басшылығымен жүргізіледі.

Ағымдағы (жерасты) жөндеудің  жұмыс жоспары мұнай мен газды  өндіру цехының (МГӨЦ) басшысымен бектіліп, бас геологпен үйлестіріледі. Химиялық реагенттерді қолдану арқылы жөндеу жұмыстары жүргізілгенде немесе оларды қабатқа айдаған кезде  жұмыс жоспары МГӨБ бас инженерімен  бекітіліп, МГӨБ бас геологымен үйлестіріледі. Күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізетін бригаданың ҚМАБ құрылымындағы және қабаттың мұнайбергіштігін арттыру  бойынша және ұңғыны күрделі жөндеу бойынша басқармасындағы (ҚМА және ҰКЖБ) жүргізетін жұмыс жоспарын бас  инженер бекітіп, МГӨБ бас геологы  үйлестіреді. Жұмыс жоспарында ұңғыда апаттық жағдайлардың алдын алатын барлық іс-шаралар қарастырылуы тиіс.

Айдау ұңғысында жерасты  және күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу  мүмкін аномальды жоғары қысым себебінен  қауіпті болып саналады. Бұндай ұңғыларды  күрделі (жерасты) жөндеуге тоқтату  бойынша мәселені МГӨБ шешеді.

Жұмысты бастар алдында бригада  мүшелері жоспармен, ұңғыда мүмкін болатын  апаттық жағдайлармен және олардың  алдын алу бойынша алғашқы  іс-әрекеттер әдістерімен таныстырылуы тиіс. Жабдықтар мен агрегаттарды ұңғы сағасында дұрыс орналастыруға  ерекше көңіл бөлінеді.

Ұңғыны жөндеу бойынша  бригаданың культбудкасында мүмкін апаттарды жою және мұнайгаз көрінісінің  немесе басқа да, химиялық реагенттерді қолданумен немесе жабдықпен және құралмен байланысты қиындықтардың пайда  болуы кезіндегі алғашқы іс-әрекеттердің жоспары ілініп тұруы қажет. Бригада  өрт сөндіру (күрек, сүймен, құм, киіз, өртсөндіргіш), жеке қорғағыш  құралдарымен, сонымен қатар екіжақты радиобайланысқа  арналған құрылғылармен жабдықталуы  тиіс.

Ағымдағы немесе күрделі  жөндеу жұмыстарының бригадасы жұмысты  бастар алдында ұңғы жуу сұйықтығымен бастырылуы қажет. Жуу жұмыстары  тек түп қысымы ұңғы оқпанындағы  гидростатикалық қысымнан жоғары болатын  ұңғылар категориясында жүргізіледі. Бастыру сұйықтығының параметрлері ұңғыны зерттеу нәтижелері бойынша  анықталады. Ұңғыларды жууды, әдетте, бір рет жүргізеді, жууды жүргізуге  акт құрылады. Жұмыс түрі мен түп  және саға қысымдарының күтілетін мәндеріне  байланысты ұңғы сағасы қосымша жабдықпен  және құралмен жабдықталады. Плашкалы превентор немесе сағалық күлтелі  сальник орнатылады. Әр бригадада,  ұштық ысырмалары бар төменгі  және жоғарғы (жылжымалы) патрубкалар енгізілетін, планшайба болуы қажет. Түсіру-көтеру операцияларын жұмысқа жарамды құрал мен жабдық кезінде жүргізеді. Көтеру және түсіру кезінде 30 мин асатын кезек арасындағы үзіліс жағдайында ұңғы сағасы планшайба қондырғысымен саңылаусыздандыры-лады. Ұңғыны химиялық реагентті айдауға немесе пакерді қондырумен түп маңы аймағын өңдеуге дайындау кезінде ұңғы оқпаны мен пакерді 1,5р_жұм қысымына тексереді. Ұңғы сағасы жұмысқа жарамды ысырмамен жабдықталады. Қабылдағыш-лақтыру желілері агрегаттан химиялық реагенттерді және жұмысшы сұйықтықты айдау бойынша 1,5р_күтіл қысымға тексеріледі. Жұмыс процесінде жеке қорғаныш құралдарын пайдаланады.

Жеке қорғау құралдары. Жеке қорғау құралдары тыныс алу, көру, есту мүшелерін; басты және дене терісінің  қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.

Тыныс алу мүшелерінің  зақымдану адам үшін ауыр зардаптарға  алып келеді. Тыныс алу мүшелерін  қорғайтын жеке құралдар жұмыс принципі және конструкциясы бойынша екі  түрге бөлінеді – фильтрлеуші  және оқшаулаушы, оларды жұмысшы денсаулыққа  зиянды ортада жұмыс жасағанда пайдаланады. Бұндай заттар қышқылдардан (күкірт, тұз, фторсутегі), ерітінділерден (дистиллят, бутил-бензолды, альфа-метилстирол-ды фракция) және басқа да қосылыстар мен  заттардан бөлінетін аэрозольдер, булар мен газдар түрінде болуы  мүмкін.

Фильтрлеуші құралдар ауада  оттегі мөлшері 18 %-дан кем болмағанда және зиянды заттардың шектелген  концентрацияларында қолданылады. Дем тарту кезінде жұтылатын  ауа фильтрлер немесе арнайы жұтқыштар  көмегімен тазартылады. Фильтр немесе арнайы жұтқыш жұтылатын ортаны бу мен газ аэрозольдерінен (шаң, тұман, түтін), олардың көлемі 0,5 %-дан аспағанда, тазартады. Фильтрлеуші құралдар үш топқа бөлінеді: 1) аэро-зольдерге  қарсы (шаңдарға қарсы) бетперделер  мен респираторлар; 2) газ-тұтқыш және әмбебап респираторлар; 3) аэрозольдерден, бу мен газдардан, олар бір мезгілде ауада болған жағдайда, қорғайтын  газтұтқыштар. Әмбебап респиратор (газтұтқыш) маркасы зиянды газдар немесе булар  табиғатымен анықталады. Респираторлар  үшін бу мен газдар концентрациясы 10-15 ШРЕК аспауы қажет. Фильтрлеуші  құралдарды қолдану кезінде зиянды аэрозольдердің ШРЕК 200 есеге дейін  жеткізілуі мүмкін. Аэрозольге қарсы  және әмбебап фильтрлеуші респираторларда  фильтрлеуші элемент ретінде  И.В.Петрянов конструкциясының фильтрлері (ФПП-15, ФИП-15, ФПП-70) кеңінен қолданылады. Олар жоғары дисперсті енуші аэрозольдерге  қатысты (0,3-0,4 мкм дейін) жоғары қорғаушы тиімділікке ие. Ірі дисперсті  аэрозольдерді ірілендіру үшін қуысты пенополиуретан (У-2к, РП-к) қолданылады. Өндірістік стационарлы қораптарда аэрозольге қарсы асбестты-целлюлозалы  фильтрлер қолданылады. Фильтрлеуші  элементтер ретінде газтұтқыштар мен  респираторлар қораптарында белсендендірілген  көмір, әртүрлі табиғаты мен қасиеттерді  химиялық жұтқыштар, катализаторлар кеңінен  қолданылады. Кәсіпшіліктегі арналымына байланысты бірнеше маркалы респираторлар  шығарылады.

ШБ-1 респиратор-маска, «Лепесток» деген атпен танымал. Ол ФПП-15 материалынан дайындалады және концентрациясы 200 ШРЕК дейінгі ұсақ дисперсті аэрозольдерден қорғауға арналған. Үш нұсқада шығарылады: «Лепесток-5», «Лепесток-40», «Лепесток-200». Сандар жұмысшы ортада бөлшектерінің  радиусы 1 мкм кіші болатын аэрозольдердің ШРЕК неше есеге дейін көбейетінін  көрсетеді. Конструкциялық орындалуы  жағынан респираторлар бетке  тығыз жанасатын, ФПП типті фильтрлеуші  материалдан жасалған, таспа көмегімен  бектіліген жеңіл жартылай бетперде болып табылады.

Шаңға қарсы РП-к респираторы, ШБ-1 сияқты фильтр-маска болып табылады, бірақ жұту клапанымен ерекшеленеді. Ол серпімді резинадан жасалған сенімді  обтюраторы бар жартылай бетпердеден  тұрады және екі ауыстырылатын фильтрлерден тұрады. Ішкі фильтр ФПП-1,5 материалынан жасалады, ал сыртқы фильтр поролоннан жасалынады. РП-к көп рет қолдануға  арналған респиратор болып табылады. Сыртқы фильтрді сумен қайта қалпына  келтіруге болады. Жартылай маска  корпусы екі өлшемде шығарылады: 1 және 2. Трикотажды обтюраторы бар  респиратор нұсқасы бар, онда ол РП-КМ индексімен белгіленеді. Респиратор тыныс  алу мүшелерін жұмысшы ортада концентрациясы 100 мг/м³ жететін ірі  және ұсақ дисперсті шаңнан қорғай алады.

РУ-60М әмбебап респиратор кәсіпшілікте кеңінен таралған. Ол тыныс алу мүшелерін 10-15 ШРЕК дейінгі  улылығы төмен  бу, газ, шаң, тұманнан қорғауға арналған. Респиратор ПР-70 типті  жартылай маскадан, оның жандарында екі  фильтрлеуші патрон бекітілген, және тыныс алуға арналған клапаннан  тұрады. Арнайы жұтқыштары мен аэрозольді фильтрлері бар фильтрлеуші патрондар  ФПП-15-1,5 материалынан жасалынады. Патрондар  әртүрлі қызмет атқарады, сондықтан  олар тек белгілі бір заттардан  қорғауға арналған сәйкес жұтқыштармен жабдықталған.

Барлық түрдегі респираторлар  әр жұмысшыға, сонымен бірге қабылдау, дайындау және химиялық реагентерді  жүзеге асыру цехтарының жұмысшыларын, химиялық реагенттерді тасымалдаумен  байланысты транспорттық құралдардың  жүргізушілерін қоса отырып, цех бұйрығы  бойынша бекітіледі. Сорбент ретінде  ионалмасушы талшықты материалдар (ИТМ) қолданылатын әмбебап респираторлар  шығарылды. Өздерінің гигиеналық және пайдалану қасиеттеріне байланысты олар шаңға қарсы ШБ-1 типті «Лепесток» респираторларына ұқсас, ал қорғаушы қасиеттеріне байланысты РУ-60М респираторларына ұқсас. Олардың артықшылығы ауаны  тазартудың жеткілікті сенімділігі  кезінде фильтрлерді көп рет  қолдануға болады. Бұл қайта қалпына  келтірудің қарапайым формасы мен  бастапқы фильтрлеуші параметрлердің қайта қалпына келтіруі арқылы жүзеге асырылады.

Кәсіпшілік газтұтқыштар тыныс алу мүшелерін, бетті және көздерді будың, шаңның, тұмен мен  газдардың зиянды әсерінен қорғауға арналған. Кәсіпшілікте екі түрлі газтұтқыштарды қолданады: фильтрлеуші және оқшаулаушы.

Фильтрлеуші газтұтқыштар тек  ауада оттегі мөлшері 16 %-дан кем  емес, ал зиянды газдардың көлемдік мөлшері 0,5 %-дан көп болмағанда қолданылады. Қорап маркалары СО және М болатын  газтұтқыштары ауадағы оттегінің  көлемдік мөлшері 18 % кем болмағанда қолданылады.

Кәсіпшілік фильтрлеуші  газтұтқыш бет бөлігінен –  резиналы шлем-маскадан, гофрирленген құбыршалардан және арнайы шихтамен толтырылған фильтрлеуші қораптан тұрады. Әртүрлі орталарда пайдалану  үшін газтұтқыштардың қораптары  әртүрлі маркировкалар мен толтырғыштарға ие болады. Қораптың әр түрі белгілі  бір қорғау уақытына есептелген, уақыты өткен кезде қорап ауыстырылуы  қажет. Газтұтқыш қорабының жарамдылық мерзімі жұмыс жасаған уақыты, қорапқа қосылған салмақ, маска астында  зат иісінің пайда болуы бойынша  анықталады.

Оқшаулағыш газтұтқыштар екі топқа бөлінеді: шлангалы және оттекті тыныс алу аппараттары. олар тыныс алу мүшелерін сырттан, қолданар алдында алдын ала тазартылған, атмосфералық және компрессорлық ауа  беру есебінен қорғайды.