Оқушыларының қарым-қатынасты зерттеу мен қалыптастыру

2. Қарым-қатынас ерекшеліктеріне  үлкен әсерін тигізетін факторлардың  бірі – стереотипизация екені  анықталды. Стереотипизацияның жиі кездесетін түрі - этникалык стереотиптер. Әр халық өкілдері көңіл аударарлықтай сырт келбеті, мінез ерекшеліктерімен сипатталады. Мысалы, ұлт өкілдері туралы сөз болғанда ағылшындардың тәкаппарлығы, француздардың жеңіл мінезділігі, итальяндықтардың таңғажайыптылығы, немістердің тәртіптілігі жайлы стереотиптер елестетіледі. Қазақ халқының салт-дәстүріне байланысты үлкендерді сыйлау, олардың сөздерін екі етпеу, әңгімелескенде сөз кезегін беріп отыру, басқалардың пікіріне зейін салу. Өз тобының стереотиптерін меңгерген адам ол ортада өзін ыңғайлы сезінеді және бұл стереотиптер ұлт өкілін өздерін басқа этникалық топта қабылдау процесін жеңілдету және ықшамдау қызметін орындайды. Стереотиптер адамға психологиялық ресурстарды «үнемдеуге» мүмкіндік беретін және «дөрекі түрде жөнге салу» қүралы болып табылады. Олар әлеуметтік қолданылудың «рүқсат етілген» өрістерге ие. Мысалы, стереотиптер адамның топтық, ұлттық немесе кәсіптік тиістілігін бағалауда белсенді қолданылады.

Оқушылардың қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру үшін мектепте арнайы жасалған бағдарлама бойынша психологиялық қызмет көрсетудің мәні өте үлкен. Осы мәселені шешу барысында жағымжы қарым-қатынас жасау стереотиптерін қалыптастыру қажет. Қарым-қатынас мәдениетін зерттеуге және қажет кезінде түзету-дамыту жұмыстарын жүргізуге арналған әдіс-тәсілдер бар. Ол әдістемелерді мектеп жасындағы балаларды зерттеуге қолданғанда зерттеуді сынып үжымымен жүргізудің көптеген ұтымды жерлері бар. Мектеп жасындағы балалардың қарым-қатынас мәдениетін бағалап, қажетті болған кезде коррекциялау, тәрбиелік мәні бар қосымша іс-шаралар ұйымдастыру үшін сынып ұжымы өте ыңғайлы әлеуметтік топқа жатады.

3. Сыныптағы ұжымішілік қарым-қатынас  ерекшеліктерін зерттеуге негіз  болатын бағдарлама жасау психологтің  міндеттерінің бірі. Бағдарлама  бойынша жүргізілген зерттеу алдын ала анықталған ретпен жүргізіледі. Оқушылардың қарым-қатынасын зерттеуге арналған көптеген әдістемелер қалыптасқан. Оның ішінде жеке қасиеттерді бағалау тестері, социометриялық талдау жүргізу балардың сыныптағы статусын анықтауға мүмкіндік береді. Қазіргі кезде өте сирек пайдаланылатын әдістемелердің бірі трансактілік талдау. Трансактілік талдау нәтижесінде балалардың қатынас барысында өзін және өзгелерді оң және теріс қабылдауы, оларға жасаған ескертулерді өзінің тұлға ретінде бағалау ретінде қабылдауы немен байланысты екенін анықтауға мүмкіндік туады. Балалардың қарым-қатынасқа икемділігі коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілетті зерттеу тесті, басқаларға әсерлілікті, тіл табыса білуді зерттеу тестері пайдаланылды. Нәтижесінде жеткіншек жасындағы оқушыларының басым көпшілігінің қарым-қатынас мәдениетінің көрсеткіштері орта және төмен болып шықты.

4. Зерттеу барысында жеткіншек жасындағы оқушылардың қарым-қатынас мәдениеті, қатынас барысындағы ынтымақтастығы және барлық анықталған қарым-қатынас мәдениетінің көрсеткіштері төмен болған балалармен ойын коррекцияларын жүргіздік. Коррекциялық топ жұмысына қатынасуға сынып оқушылары түгел үлкен қызығушылық білдірді. Тренинг барысында және одан кейін балалардың бір-біріне деген көзқарасы өзгеріп, қарым-қатынасы мәдениетті деңгейде жүретін болды.

  5. Дипломдық зерттеу барысында жинақталған материалдарды білім беру жүйесінде психологиялық қызметті ұйымдастыру барысында және психолог мамандарын даярлауға кеңінен қолдануға болады.

 

 

 

 

 

Әдебиеттер тізімі.

 

1. Выготоский Л.С. Собрание сочинений в 6 томах. М., 1982.
2. Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания. Избранные психологические труды в 2-х томах. М., 1980.
3. Головака Е.И. Психологические механизмы мотивации общения. М., 1988.
4. Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигене общения: Книга для учителя и родителей. М., 1987.
5. Бодалев А.А. Личность и общение – М., 1995.
6. Кон И.С. Психология ранней юности. Книга для учителя. М., 1989.
7. Петровская Л.А. Компетентность в общении: Социально-психологический тренинг. М., 1989.
8. Семья в психологической консультации. Под ред. А.А.Бодалева, В.В.Столина.- М.: 1999.
9. Шеврандин Н.И. Социальная психология в образовании. М., 1995.
10. Столяренко Л.Д. Основы психологии. Ростов-на-Дону, 2002.
11. Айдарбеков Қ.А. Развитие диалогическии сруктуры самосознания у подростков в системе внутрисемейных взаимодействии. Алматы, 2003.
12. Шалгинбаев Т.М  Особенности личностных свойств и межличностных отношений подростков с дезадаптивным поведением и их учет в реабилитационной работе. А, 2004.
13. Фромм Э. Мінез типтері: Өнімсіз бағдарланулар. Психология. «Адамзат ақыл-ойының қазынасы». 10 томдық. 8 т. Алматы, 2006.
14. Морено Я. Психодрама. В кн. А.А.Осипова. Введение в практическую психокоррекцию. - М.: 2000.
15. Карнеги Д.
16. Мелибруда Е.Я. Я – Ты – Мы. Психологические возможности улучшения общения. М., 1986.
17. Осипова А.А. Введение в практическую психокоррекцию. М., 2000.
18. Лисина М.И. Проблемы онтогенеза общения. М., 1986.
19. Кле М. Психология подростка. М., 1991.
20. Драгунова Т.В. Подростковый возраст. Возрастная и педагогическая психология. Под ред. А.В.Петровского. М., 1973.
21. Кон И.С. Психология ранней юности. Книга для учителя. М., 1989.
22. Донченко Е.А., Титаренко Т.М. Личность: конфликт, гармония. Киев, 1989.
23. Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигене общения: Книга для учителя и родителей. М., 1987.
24. Козлов Н.И. Как относиться к себе и людям, или Практическая психология на каждый день. М., 1998.
25. Яров В.А. Психология взросления. М., 1999.
26. Бодалев А.А. Личность и общение. Избранные труды. М., 1983.
27. Гозман Л.Я. Психология эмоциональных отношений. М., 1987.
28. Мелибурда Е.Я. Ты-Мы. Психологические возможности улучшения общения. М., 1986.
29. Гозман Л.Я., Ажгихина Н.И. Психология симпатий. М., 1988.
30. Кон И.С. Дружба. М., 1987.
31. Лутошкин А.Н. Эмоциональные потенциалы коллектива. М., 1988.
32. Жарықбаев Қ. Жалпы психология. Алматы, 2004.
33. Кан-Калик В.А. Учителю о педагогическом общении. М., 1987.
34. Бодалев А.А. Воспритие и понимание человека человеком. М., 1982.
35. Фромм Э. Искусство любить. М., 1988.
36. Коломинский Я.Л. Психология детского коллектива. Система личностных взаимоотношений. Минск, 1989.
37. Дубровина И.В. Настольная книга школьного психолога. М., 1996.
38. Гильбух Ю.З. Организация школьной психологической службы. М., 1982.
39. Битянова М.Р. Практическая психология. М., 1997.
40. Берн Э. Игры, в которые играют люди.. М., 1991.
41. Андреева Г.М. Социальная психология. М., 1998.
42. Берн Э. Игры, в которые играют люди.. М., 1991.
43. Немов Р.С. Психология. В 3-х томах. Т.2. М., 1996.
44. Головаха Е.И., Панина Н.В. Психология человеческого взаимопонимания. Киев, 1989.
45. Морено Я. Психодрама. В кн. А.А.Осипова. Введение в практическую психокоррекцию. - М.: 2000.
46. Жарықбаев Қ. Психология. Алматы, 1970.
47. Кон И.С. Дружба. М., 1987.
48. Золотнякова А.С. Проблемы психологии общения (социальный и личностные типы общения, их профессиональные, познавательные и генетические аспекты). Ростов-на-Дону, 1976.
49. Бернштейн К.А. Очерки по физиологии движений и физиологии активности. М., 1966.
50. Анциферова Л.Н. Психология формирования и развития личности. М., 1981.
51. Бизақова Ф. Жеке тұлғалық жетілу. Тараз, 2005.
52. Нұрмұхамбетова Т.Р., Тәжірибелік психология. 1, 2 кітап. Шымкент, 2006, 2007.
53. Спиваковская А.С. Игра – это серьезно. М., 1987. М., 1988.
54. Выготский Л.С. Өтпелі кезеңдегі жоғары психикалық функциялардың дамуы. Психология. Адамзат ақыл-ой қазынасы. 10 томдық 1 том. Алматы, 2005.
55. Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики – М., 1972.
56. Эльконин Д.Б. Пихология игры.1990.
57. Осипова А.А. Введение в практическую психокоррекцию. М., 2000.
58. Штерн Э. Психическая структура подростка. М., 1962.
59. Фрейд З. Введение в психоанализ – М., 1991.
60. Левин К. Т-группы. В кн. А.А.Осипова. Введение в практическую психокоррекцию. - М.: 2000.
61. Выготский Л.С. Өтпелі кезеңдегі жоғары психикалық функциялардың дамуы. Психология. Адамзат ақыл-ой қазынасы. 10 томдық 1 том. Алматы, 2005.
62. Абрамова Г.С. Практическая психология. М., 2001.
63. Драгунова Т.В. Проблема конфликта в подростковом возрасте. Ж. «Вопросы психологии», 1972, № 2.
64. Кристофер Э., Смит Л. Тренинг лидерства. Питер, 2001.
65. Коломинский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Общие и возрастные особенности. Минск, 1976.
66. Матейчик З. Родители и дети. Книга для учителя. М., 1992.
67. Кроник А., Кроник Е. В главных ролях: вы, мы, он, ты, я – М., 1989.
68. Нұрмұхамбетова Т.Р., Тәжірибелік психология. 1, 2 кітап. Шымкент, 2006, 2007.
69. Особенности обучения и психического развития школьников 13-17 лет.  Под ред. И.В.Дубровиной, Б.С.Кругловой. М., 1998.
70. Овчарова Р.В. Семейная академия: Вопросы и ответы. М., 1996.
71. Петровский А.В., Ярошевский М.Г. Психологический словарь. М., 1990.
72. Петровская Л.А. Теоретические и методологические проблемы социально-психологического тренинга. М., 1982.
73. Попова Л.В., Дьяконов Г.В. Идентификация как механизм общения и развития личности: Методические рекомендации. М., 1988.
74. Популярная психология для родителей. Под ред. А.С.Спиваковской. С-Пб., 1997.
75. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. Алматы, 1987.
76. Рогов Е.И. Настольная книга практического психолога. М., 1996.
77. Рыбалко Е.Ф. Возрастная и дифференциальная психология. М., 1990.
78. Римский С., Римская Р. Практическая психология. М., 1999.
79. Семья в психологической консультации. Под ред. А.А.Бодалева, В.В.Столина. М., 1999.
80. Снайдер Д. Практическая психология для подростков. М., 1999.
81. Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы, 1993.
82. Учителям и родителям о психологии подростка. Под ред. Г.Г.Аракелова. М., 1990.
83. Херсонский Б.Г., Дворяк С.В. Психология и психопрофилактика семейных конфликтов. Киев, 1991.
84. Хоменстаускас Г.Т. Семья глазами ребенка. М., 1989.
85. Цукерман Г.А., Мастеров Б.М. Психология саморазвития. М., 1995.
86. Щербаков А.И. Проблемы возрастной психологии. М., 1987.
87. Чернявская А.П. Психологическое консультирование. М., 2004.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОСЫМШАЛАР

 

№ 1 қосымша.

 

Социометриялық талдау матрицасы.

 

	Баланың аты	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16	17	18	19
1	Зарина									+	+						+
2	Айсұлу					+				+	+
3	Аружан				+		+		+
4	Әлімжан			+							+	+
5	Айғаным		+								+					+
6	Бану											+	+						+
7	Назира			+								+			+
8	Раушан						+				+									+
9	Болат										+		+
10.	Оксана	+														+	+
11.	Лаура				+				+	+
12.	Оңғар						+			+										+
13.	Мәулен						+						+						+
14.	Нұрсұлу				+				+				+
15.	Назгүл		+								+						+
16.	Нұрлан	+	+								+
17.	Марина			+			+													+
18.	Олжас			+	+								+
19.	Азамат				+								+						+
20.	Асел				+				+	+
21.	Рустем						+			+										+
22	Мария										+						+		+
	Алған қалаулары	2	3	4	6	1	6	0	4	6	8	3	6	0	1	2	4	0	4	4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

№ 2 қосымша.

 

Социограмма.

 

 

 

№ 3 қосымша.

 

Әдістеме: “Көшбасшы”  

Бұл  әдістеме адамның көсем болуға деген қабілетін анықтауға арналған. Ұсынылған әдістемедегі 50 сұраққа мұқият жауап беріп көріңіз.

 

Сұрақтары:

1. Сіз айналадағыадамдар назарында жиі боласыз ба?

А) Иә    

Б) жоқ

2. Сізді қоршаған адамдардың сізбен салыстырғанда қызмет дәрежесі жоғары деп санайсыз ба?

А) иә

Б) жоқ

3. Сіз қызметтес дәрежелері тең адамдармен бірге жиналыста отырған сәтте өз пікіріңізді айтқыңыз келмейтін сәттер бола ма?

А) иә

Б) жоқ

4. Сіз бала күніңізде өз құрбыларыңыздың ортасында көшбасшы болуды ұнататын ба едіңіз?

А) иә

Б) жоқ

5. Сіз біреуді бір нәрсеге көзін анық жеткізген сәттен ләззат аласыз ба?

А) иә

Б) жоқ

6. Сізді жасқаншақ адам деп атаған кездер болды ма?

А) иә

      Б) жоқ

7. Сіз мынаған келісесіз бе ”әлемдегі барлығы пайдалы нәрселердің көбісі көрнекті адамдардың еңбегінің жемісі”

а) иә

б) жоқ

8. Сіз күткен іс өз нәтижесін ойдағыдай бермесе сіз:

а) бұл іске деген жауапкершіліктің басқа адамда екеніне қуанасыз

б) өзіңізге жауапкершілікті алып, істі аяғына дейін жеткізесіз.

9. Адамдармен әңгімелескен кезде,  сіздің   кейде байсалды қалпыңызды , жоғалтқан кездеріңіз  болды ма?

А) иә

Б) жоқ

10. Айналадағы адамдар  сізден именеді , ол сізде қанағат сезімін тудырады ма?

А) иә

Б) жоқ

11. Сіз үстел басында (жиналыста, компанияда) отырған адамдардың назарында болып, жағдайды бақылап отыру ұнайды ма?

А) иә

Б) жоқ

12. Сіз адамдарға сесті  әсер қалдырымын деп ойлайсыз ба?

А) иә

Б) жоқ

12. Сіз өзіңізді арманшыл адаммын деп ойлайсыз ба?

А) иә

Б) жоқ

14 Егер айналадағы адамдардың  сізбен келіспейтінін байқасаңыз  онда  сасып қаласыз ба?

      А) иә

     Б) жоқ

15. Сіз өзіңіздің жеке бастамаңызбен  спорттық немесе түрлі топтарды  құрумен айналыстыңыз ба?

      А) иә

      Б) жоқ

16. Мына екі көзқарастың қайсысы сізге жақын?

      А) нағыз жетекші  адамдарды басқара отырып жетекшілік  ету керек, соған өзі атсалысу  қажет.

     Б) нағыз жетекші өзі  басқаратын істі өзі жасауы  тиіс.

18. Сіз қандай адаммен жұмыс  істегенді ұнатасыз?

      А) тәуелді адамдармен 

    Б) тәуелсіз , дербес адамдармен

18. Сіз өткір пікір – таластардан қашасыз ба?

А) иә

Б) жоқ

20 Сізде бала күніңізде әкеңіздің  билігімен жиі соқтығысатын кездеріңіз  болды ма?

      А) иә

      Б) жоқ

21.Пікір-таластарда бұрын сіздің  пікіріңізбен келіспейтін адамдарды мойындатқыза алған кездеріңіз болды ма?

А) иә

Б) жоқ

22.Сіз өзіңізге мынадай көріністерді  елестетіңіз: сіз жолдастарыңызбен  орманда серуендеп жүріп адасып  қалдыңыз, кеш түсіп келеді, сізге  шешім қабылдау керек.

      а) шешім қабылдауда  сіз өзіңізге қарағанда қасыңыздағы адамға арқа сүйейсіз

      б) ешнәрсе істемейсіз, басқаларға арқа сүйейсіз

23. Мынадай мәтел бар : ”ауылдағылардың  біріншісі болғанша, қаладағылардың  соңы бол.” Келісесіз бе?

      А) иә

      Б) жоқ

23. Сіз өзіңізді басқаларға әсер ететін адаммын деп ойлайсыз ба?

А) иә

Б) жоқ

25. Сізде бастама пайда болған кездегі сәтсіздік бұл істі қайтып бастамауға әкеле ме?

  А) иә

  Б) жоқ

26. Сіздің көзқарсыңыз бойышша нағыз көшбасшы кім?

А) ең құрамды адам

Б) кімнің мінезі күшті болса

27. Сіз адамды әрқашан түсініп , олардың жетістіктерін бағалайсыз ба?